Γεωργία Καλαφάτη, Η Αγέραστος Ρόζα, εκδόσεις ΑΩ, Αθήνα 2025.
Σε κάποιο σημείο του πάρκου του Μονάχου στο Englischer Garten, η κοίτη του ποταμού Eisbach, που είναι την πράξη ένα τεχνητό κανάλι συνδεδεμένο με τον ποταμό Isar, εμφανίζει μια φυσική ανωμαλία με αποτέλεσμα, παρότι το νερό ρέει με μέσο ρυθμό 20 κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο, να δημιουργούνται στατικά κύματα. Στο σημείο αυτό δεκάδες σέρφερ, με πλήρη εξάρτηση και διαθερμικές στολές, κάνουν καθημερινά στατικό σερφ.
Κάπως έτσι μοιάζει και η επίγευση της ανάγνωσης της Αγέραστου Ρόζας. Σαν να σερφάρεις καβάλα σε ένα αστικό ποτάμι επιχειρώντας να τιθασεύσεις την ορμή μιας ποίησης που ρέει κάτω από τη σανίδα σου σαν στατικό κύμα, μιας ποίησης δηλαδή που συντηρεί, απ’ την αρχή ως το τέλος της, όλες τις μικροαφηγήσεις της, ώσπου να τις εκβάλει διαμιάς στο δέλτα της, στον αφρισμένο αχό της εκβολής της και να τις προσφέρει στην αλισάχνη του πελάγους της. Γι’ αυτή την αλισάχνη, γράφει (με αφόρητη ειλικρίνεια) η Γεωργία Καλαφάτη στους εισαγωγικούς και τους καταληκτικούς της στίχους, εννοιοδοτώντας και ορίζοντας με ακρίβεια ολόκληρο το πλαίσιο αυτού που έχεις διαβάσει.
στίχοι έναρξης
Κι αν υπόσχονταν κάτι
όλα τα τριαντάφυλλα του κόσμου
που έχουν φυτευθεί,
γευθεί,
μυριστεί,
ζωγραφιστεί,
εξυμνηθεί, θα ’ταν πως
η επανάσταση είναι δεδομένη.
στίχοι τέλους
Σαφώς ανώτερο το γράψιμο
από τη μαλακία,
το νέτφλιξ,
το παγωτό,
το κλάμα,
το να πενθώ άκαρπα.
ΤΑ «ΑΡΝΗΤΙΚΑ»
Στο δια ταύτα. Ξεκινώ από τα «αρνητικά». Το βιβλίο είναι εξαιρετικά πληθωρικό, επεκτατικό, απρόθυμο να τηρήσει λογοτεχνικές αποστάσεις και εγκαταλείπεται συχνά πυκνά στην αφιλτράριστη παρόρμηση, κινδυνεύοντας να χαρακτηριστεί αμετροεπές. Εξηγούμαι απαντώντας αμέσως προς επίρρωση της αξίας της συλλογής: Αφενός η πληθωρικότητα σε κάθε περίπτωση λειτουργεί απόλυτα εντός του corpus του βιβλίου υπηρετώντας με ακρίβεια τις μυριάδες διακειμενικές αναφορές, αφετέρου η γλώσσα του κειμένου είναι υψηλής αισθητικής και υποστηρίζεται από μια υπνωτιστική, υπόγεια μουσικότητα. Σε κάθε περίπτωση δεν με ενδιαφέρει καθόλου πόσο επιτελεστική, ενδελεχής, προσεκτική είναι η διαδικασία της γραφής. Πόσο εκτός του μέτρου φαίνεται να είναι το κείμενο και πόσο εντός. Τη γλώσσα την προσλαμβάνω ως μέσο προς την ποίηση κι όχι ως αντικείμενο μελέτης και αυτοσκοπό. Επομένως με ενδιαφέρει η ισχύς της ποιητικής γραφής και το ποσοστό της αυτοέκθεσης. Αυτά τα δυο στεφανώνουν με ειλικρίνεια, και καθαρίζουν το τοπίο που τις περισσότερες φορές ακόμη και ο ίδιος ο ποιητής άθελά του θολώνει (μια έκφραση της διαφωράς (différance) όπως λέει άλλωστε και ο Ντεριντά [1]). Άλλωστε ισχύει και το ποιητικό ανάλογο αυτό που λέμε στη φιλοσοφία της επιστήμης θεωρητική επιβάρυνση της παρατήρησης [2]: Γνωρίζοντας τι περιμένεις να διαβάσει από εσένα ο αναγνώστης «αυτοδιορθώνεσαι»). Η Καλαφάτη αντιθέτως καταθέτει ένα raw (ωμό) σημειωματάριο σχεδόν ψυχαναλυτικής ακρίβειας και λεπτομέρειας (που είναι γραμμένο σαν μια προσπάθεια αυτοΐασης ενός τραύματος μέσω της γραφής), έναν ύμνο κατά βάση της Απώλειας, καθώς είναι απόλυτα εμφανής σε άπειρα σημεία η ταύτιση μιας εκδοχής της Αγέραστης Ρόζας με τη μητέρα της ποιήτριας [3].
Ταυτοχρόνως καταθέτει μια υπαρξιακή σάγκα, ένα αέναο γλωσσικό παίγνιο, μια τυφλή ερωτική τέταρτη διάσταση στην οποία μπαινοβγαίνει ζαλισμένη, παρασέρνοντας τον αναγνώστη (σχεδόν το ίδιο μαντρικά και σαμανικά όπως μπαινοβγαίνει ο Πεδροχουάν Γκουτιέρες πχ. στη Βρώμικη τριλογία της Αβάνας από τη σαντερίες στα όργια).
ΤΑ ΘΕΤΙΚΑ
Είναι όλο αυτό υλικό ανεξέλεγκτο; (ή τέλος πάντων τόσο ανεξέλεγκτο όσο θα περίμενε κανείς από την ωμή παρείσφρηση του Υποσυνείδητου;). Καθόλου. Στα χέρια μας έχουμε ένα βιβλίο αυστηρά και προσεκτικά χωρισμένο σε πέντε ενότητες που ακολουθούν μάλιστα τον φιλοσοφικό συλλογισμό του Αριστοτέλη [4] για τα πέντε στοιχεία της φύσης γη, ύδωρ, πυρ, αήρ και αιθήρ. Αυτό ήταν το πρώτο πράγμα που πρόσεξα, όταν πρωτοξεφύλλισα τη συλλογή. Πέντε ενότητες εικαστικά ορισμένες και πάλι με απόλυτη ακρίβεια από τις βινιέτες του Άλεξ Φατή. Σε μια έκδοση που ντρέπεσαι να την αγγίξεις, διπλό εξώφυλλο, από την ίδια την ποιήτρια, έμπλεο λαϊκών μοτίβων και ταφικών επιτύμβιων αναφορών, με τη μεταμοντέρνα αγιογραφική πληθωρικότητα των εξωτερικών χειλέων να υποχωρεί καθώς ανοίγουν για να αποκαλύψουν τη μινιμαλιστική αιδοιακή απλότητα του ροζ εσωτερικού. Ένα θαυμαστό βιβλιοφιλικό επίτευγμα που τιμά τον εκδοτικό για το εγχείρημα μα και τη συγγραφέα για την οργάνωση της έκθεσης της πληθωρικής καρδιάς της προς τον αναγνώστη της.
ΔΥΟ ΛΟΓΙΑ (ΑΠΟ ΤΑ ΧΙΛΙΑΔΕΣ) ΓΙΑ ΤΟ ΡΟΔΟ
Το βιβλίο χρησιμοποιεί το ρόδο ως σύμβολο εξαντλητικά. Το ρόδο θα συμβολίσει τη ζωή, τον θάνατο, την ανάσταση, την απώλεια και τη σεξουαλική ωρίμανση, το φθαρτό, το ζωντανό, το μόνιμο (και το ημιμόνιμο!). Το ρόδο, στο βιβλίο, αναγορεύεται σε ένα σύμβολο των συμβόλων. Η απευθείας διακειμενική αναφορά είναι –για μένα– η Georgia O’ Keeffe. Το ρόδο μετατρέπεται σε έναν απεσταλμένο του κορμιού, έναν ταχυδρόμο που επικοινωνεί την ιερότητα του κορμιού και τη μεταβολίζει σε ένα κοινωνικό μανιφέστο που εκτείνει τα όρια του φύλου. Η ίδια η Αγέραστη Ρόζα γίνεται, μέσω των συμβολισμών, ένα θηλυκό αρχέτυπο, μια Παναγία – Ρόδο Αμάραντο, προσωποποίηση της ζωής, του πένθους, της θηλυκής γονιμότητας. Ο ερωτισμός όμως, της Αγέραστης Ρόζας ο οποίος ταυτίζει τον οίστρο της με τα Άγια των Αγίων δε συγκρίνεται με την διεκπεραιωτική –ηθελημένη– ψυχρότητα της O’ Keeffe. Αυτός ο άγιος ερωτισμός, που είναι ταυτοχρόνως απόλυτα γήινος, γεννιέται στην πρώτη ενότητα από το χώμα ως Εκ βράχου αυτοφυής, ανθίζει στη δεύτερη ενότητα ως Εξ Ιδρώτος και δακρύων αυτοποτιζόμενος, αποτεφρώνεται, εξαγνίζεται και προσφέρεται στην τρίτη ενότητα ως Εκ πίστεως Αυτοαναφλεχθής, οδηγείται προς τη λήθη δίχως ψυχοπομπό στη τέταρτη ενότητα Εκ των Ανέμων καταμαδημένος, και τέλος στην πέμπτη ενότητα, την πλέον εξιδανικευμένη και απόκοσμη, Εξιλεώνεται στας Αιθέρας αφήνοντας ένα ψυχικό ίχνος, σαν φωτογραφία Κιρλιάν σε φωτογραφικό φιλμ. Δεν είναι τυχαίο που η καταληκτική βινιέτα του Φάτη αποδίδει την «Αγέραστη» ιδιότητα της Ρόζας δίχως μορφή— καθαρή από σώμα.
Διαβάζοντας, η ποίηση της Καλαφάτη με συγκίνησε σε διάφορα σημεία. Αναφέρω ένα εξ αυτών και παραθέτω μια επιλογή των στίχων για παράδειγμα από την ενότητα Η ΕΚ ΠΙΣΤΕΩΣ ΑΥΤΑΝΑΦΛΕΓΟΥΣΑ, την ενότητα που είναι αφιερωμένη στην απώλεια των γονιών (κυρίως της μητέρας) που συνδέεται με παιδικές μνήμες και διαδικασίες ενηλικίωσης, και που αποτελεί ένα μνημόσυνο διαρκείας
ΙΙΙ.
Όσο πιο πολύ απαιτείται από τον κυβερνώντα καιρό να ξεσκατίζω τη μητέρα μου
(πέρσι ξεσκάτιζα τον πατέρα μου, πράγμα παράνομο, γλυκό κι άβολο –
κι ας μου συγχωρείται η σκατολογία,
αλλά όταν αυτή πρόκειται για κώλο μωρού, γονιού ή εραστή,
τελείται μια μυστική μυητική ένωση,
σαν δυο αθώες αγάπες να δοκιμάζουν ταυτόχρονα
ένα κομμάτι γλυκού χριστόψωμου)
τόσο επαναστατώ στην πεζότητα των διαθέσιμων υλικών
φορώντας τριαντάφυλλο στους καρπούς
και όλα της τα χρυσαφικά πάνω μου, ιδίως στα δάχτυλα.[…]
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ
Η Αγέραστος Ρόζα, μια περιπέτεια του κορμιού που βιώνεται στις λέξεις, μια τσάρλεστον που την πιπιλάμε μέχρι να τελειώσει, έχει ως φυσικό της χώρο τη μνήμη. Η ψυχή της ποιήτριας εκτίθεται εκεί ακολουθώντας τις συστοιχίες των πετάλων όπου η τρυφερή σάρκα στενεύει/στενεύει ώσπου καθίσταται μια «ασήμαντη» τελεία, μοναδικής πύκνωσης και ομοούσιας ουσίας (άρα καθόλου ασήμαντη). Αυτή η τελεία είναι η μαύρη τρύπα της συνείδησης και ταυτοχρόνως ο γαλαξίας του έρωτα και η δίνη του θανάτου, ο οργασμός της ποίησης που δικαίως σεμνύνεται ανακαλώντας, υγρά, τριβή, οίστρο και απελπισία. Αυτή η τελεία, μαζί με όλες τις απέραντες προεκτάσεις που χωρούν σε αυτή την τελεία, δομούν την απόλυτη ύπαρξη που ζει, αναπνέει, δημιουργεί και ερωτεύεται μέσα στην ποίηση.
Σημειώσεις
[1] Αριστείδης Μπαλτάς, Φιλοξενώντας τον Ζακ Ντεριντά στο περιθώριο επιστήμης και πολιτικής, εκδόσεις Εκκρεμές, Αθήνα 1999, σ.22
[2] «What a man sees depends both upon what he looks at and also upon what his previous visual- conceptual experience has taught him to see.» S. Kuhn, The Structure of Scientific Revolutions, 2η έκδ., University of Chicago Press, 1970, σ. 113. Ο Κουν εδώ τονίζει πως η παρατήρηση δεν είναι ποτέ ουδέτερη: η θεωρητική κατάρτιση και τα εννοιολογικά πλαίσια διαμορφώνουν το τι βλέπει ο επιστήμονας.
[3] Την είδα σε καθολικό ιερό που ανελήφθη
απ’ τους αγγέλους και τ’ ασημένια ρόδα γαλήνια και γελαστή,
Μαντόνα σ’ έκσταση.
Ένα βράδυ με την πανσέληνο στον Πάνορμο της λέω
«κατέβα πάλι να σε γεννήσω εγώ αυτό το γύρο,
έλα, αυτή τη φορά θα γελάσουμε»[…] σελ.11.
[4] Στο κυριότερο έργο του για τα πέντε στοιχεία, ο Αριστοτέλης διατυπώνει την τετραστοιχειακή θεωρία (γη, νερό, αέρας, φωτιά), και προσθέτει τον αιθέρα (πέμπτη ουσία, πεντατημόριο), που συνιστά το άφθαρτο υλικό του ουρανού και των ουρανίων σφαιρών. Αριστοτέλης, Περί Ουρανού (De Caelo) Βιβλίον Α′, 270b, 22–25.
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Φωτογραφία: ©Georgiana Feidi. Δείτε τα περιεχόμενα του δέκατου πέμπτου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
