Ο Τζών Κητς (John Keats, 1795-1821), από τους μείζονες ποιητές του κινήματος του ρομαντισμού στην Αγγλία, ανήκει στη δεύτερη γενιά ρομαντικών, μαζί με τους Πέρσυ Σέλλευ (Percy Bysshe Shelley, 1799-1822) και Λορντ Μπάιρον (George Gordon Byron, 1788-1824). Πρωτοπόροι του κινήματος στην Αγγλία υπήρξαν ο Γουίλλιαμ Γουέρντσγουερθ (William Wordsworth, 1770-1850) και ο Σάμιουελ Κόλριτζ (Samuel Taylor Coleridge, 1772–1834), πρώτη γενιά ρομαντικών. Όλοι τους, από τους πλέον επιδραστικούς ποιητές στη Δυτική Λογοτεχνία.
Οι εκδόσεις Κίχλη με το βιβλίο A thing of beauty, Ποιήματα και επιστολές του Τζων Κητς, Επιλογή-Μετάφραση-Σχόλια Ασπασία Λαμπρινίδου (2023), επικαιροποιούν την ποίηση και την προσωπικότητα του Κητς, μιας «πνευματικής ιδιοφυίας», όπως χαρακτηρίστηκε, ο οποίος έφυγε από τη ζωή πολύ νέος, σε ηλικία εικοσιέξι ετών από φυματίωση που θέριζε στην εποχή.
Το βιβλίο είναι δίγλωσσο (ελληνικά-αγγλικά). Στο περιεχόμενό του βρίσκουμε: μετάφραση αντιπροσωπευτικών ποιημάτων του Κητς (βάσει του κειμένου των εκδόσεων: Ποιήματα: John Keats, Complete poems, επιμέλεια Jack Stillinger, Καίμπριτζ: Μασσαχουσέττη: Belknap Press of Harvard University Press,1982) και σχόλια. Μετάφραση επιστολών που έστελνε στα αδέλφια, στους φίλους, στους εκδότες, στην αγαπημένη του Φάννυ (Fannces «Fanny» Brawne, 1800-1865), στηρίζεται στην έκδοση Letters of John Keats, επιμέλεια: Robert Gittings, Oxford University Press, 1975. Βρίσκουμε επίσης σημειώσεις και σχόλια για τους αποδέκτες των επιστολών, κατατοπιστική εισαγωγή για τη ζωή και το έργο του, χρονολόγιο.
Ο σημαντικός ποιητής, συνομήλικος σχεδόν με τον Σέλλευ και επτά χρόνια νεότερος από τον Μπάιρον, έχασε τη μητέρα του στα δεκαπέντε (γεγονός που τον πλήγωσε βαθιά), έχασε αργότερα τον αδελφό του (από την ίδια «οικογενειακή» ασθένεια, τη φυματίωση), είδε το έργο του να αντιμετωπίζεται στην αρχή αρνητικά λόγω της ένταξής του σε κύκλους φιλελεύθερων διανοουμένων. Χωρίς αριστοκρατική καταγωγή, χωρίς ιδιαίτερη οικονομική άνεση και κλασική παιδεία, την ταραγμένη εποχή των ναπολεόντειων πολέμων, με τον απόηχο της Γαλλικής Επανάστασης και υπό την πίεση κοινωνικού αναβρασμού στην Αγγλία, θα διεκδικήσει τον δικό του χώρο στην ποίηση. Η αρρώστια θα τον επισκεφτεί σε μία περιήγησή του στην περιοχή των Λιμνών και τη Σκωτία (1818). Ο επίμονος πόνος στον λαιμό θα τον αναγκάσει να διακόψει το ταξίδι και να επιστρέψει στο Λονδίνο. Θα πεθάνει στη Ρώμη τρία χρόνια μετά. Στον τάφο του θα ζητήσει να γραφεί: «Εδώ κείται κάποιος που το όνομά του γράφτηκε στο νερό».
Ο Κητς γοητεύτηκε από το αρχαίο ελληνικό πνεύμα και το μεγαλείο της ελληνικής γλυπτικής. Αν και δεν γνώριζε ελληνικά (σκόπευε ωστόσο να μάθει, προσέγγιζε την αρχαία Ελλάδα από μεταφράσεις και λεξικά), κατόρθωσε να ανασυνθέσει τη μαγεία του αρχαίου κόσμου, δημιουργώντας τους δικούς του ισχυρούς μύθους, εμπνευσμένους από την ελληνική αρχαιότητα. Ονειροπόληση, ευαισθησία και φαντασία χαρακτηρίζουν το έργο του, αλλά και μελωδικότητα, «ένας παλλόμενος αισθητισμός», «ένας ενθουσιώδης παγανισμός», έτσι όπως περιγράφει τοπία της ελληνικής αρχαιότητας και της αγγλικής εξοχής.
Ο Κητς, επινοώντας δικούς του κόσμους, με υλικά που αντλεί από τη φύση, τη συναναστροφή με φίλους, ανθρώπους, δημιουργεί ποίηση λυρική, υποβλητική, πλημμυρισμένη από αισθήσεις. Στη σύνθεσή του «Ενδυμίων» («Endymion», 1818), αναβιώνει τον ιδανικό έρωτα του Ενδυμίωνα με τη Σελήνη. Το ερωτικό πάθος στο ποίημα βιώνεται περισσότερο σαν όνειρο, ενώ η ομορφιά λειτουργεί παρηγορητικά ως προς τον πρόωρο θάνατο. Ωστόσο, οι Ωδές του είναι το έργο που σημάδεψε τον ευρωπαϊκό ρομαντισμό, τις οποίες συνέθεσε στα 1818-1819. Διασημότερη είναι η «Ωδή σε ελληνικό αμφορέα» («Ode on a Grecian Urn»). Σε αυτήν, «η αλήθεια συμφύρεται με την αξεπέραστη ομορφιά και την αρμονία των ζωγραφικών αναπαραστάσεων, προκειμένου να αναδειχθεί η ανωτερότητα της τέχνης που κατορθώνει να υπερνικήσει τον χρόνο».
Η Ασπασία Λαμπρινίδου επιλέγει να μεταφράσει το πρώτο σονέτο του Κητς, «Μαζί σου αν πρέπει, μοναξιά, να ζήσω» («χρονολογείται την εποχή που ο ποιητής σπούδαζε στο νοσοκομείο Γκάυ και νοίκιαζε δωμάτια στην πυκνοκατοικημένη συνοικία Σάουθγουορκ, νότια του Τάμεση», 1815-1816), πολλά του ποιήματα, τις μεγάλες ωδές, τμήματα από αφηγηματικές συνθέσεις. Αναφέρουμε ενδεικτικά: «Ενδυμίων», «Στον Όμηρο», «Όταν είδα τα ελγίνεια μάρμαρα», «Ωδή για μια ελληνική υδρία», «Ωδή στην Ψυχή», «Ύπνος και ποίηση», «Η παραμονή της Αγίας Αγνής», «Η ωραία σκληρόκαρδη κυρά: Μπαλάντα», «Για τη φήμη», «Λάμια». Τα τοποθετεί με βάση τη χρονολογική σειρά της σύνθεσής τους, πλαγιογράφηση των πρώτων στίχων (τους οποίους χρησιμοποιεί αντί τίτλων) στα άτιτλα ποιήματα, τυπογραφική σύμβαση που αναδεικνύει τις εναλλαγές της ρίμας.
Επηρεασμένος από τον Ουίλλιαμ Σαίξπηρ (William Shakespeare, 1564-1616) , τον Τζων Μίλτον (John Milton, 1608-1674) , τον Γουέρντσγουερθ, από τα γενικότερα αναγνώσματά του, ο Κητς θα γράψει περίπου εξήντα σονέτα κατά τα πρότυπα του Πετράρχη και του Σαίξπηρ. Θα πειραματιστεί ευφυώς με το είδος, συμφύροντας τους δύο τύπους, καταλήγοντας σε δημιουργίες με έντονο λυρικό, συναισθηματικό και νοηματικό πλούτο. Θα γράψει πολύστιχα αφηγηματικά ποιήματα και βεβαίως τις Ωδές. Εκτιμώντας ιδιαίτερα τα έργα του Κητς, ο ποιητής Τ.Σ. Έλιοτ (Thomas Stearns Eliot, 1888–1965), είχε πει ότι και μόνο οι «ωδές» του «αρκούσαν για τη φήμη του».
ΩΔΗ ΓΙΑ ΜΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΥΔΡΙΑ
5.
Γραμμή αττική! Στάση ωραία! Ολόγυρά σου
μαρμάρινες μορφές ανδρών και κοριτσιών,
χορτάρια πατημένα και κλαδιά του δάσους.
Συ, σιωπηλή μορφή, ειδύλλιο παγερό,
παράλογα, σαν αιωνιότητα, μας τυραννάς.
Όταν ο χρόνος θ΄ αφανίσει τούτη τη γενιά,
μες σε καινούργια πάθη εσύ θα ζήσεις,
φίλη του ανθρώπου, για να του μηνάς:
«Η ομορφιά είναι αλήθεια, η αλήθεια ομορφιά»-
Αυτή είναι η γνώση κι ό, τι αξίζει να γνωρίσεις.
(1819) (σελ. 125)
Η μετάφραση των επιστολών είναι το δεύτερο σημαντικό μέρος του βιβλίου. Πάνω από διακόσιες είναι οι επιστολές του ποιητή που έχουν σωθεί. Γράφτηκαν τα έτη 1817 και 1818 και απευθύνονται στους φίλους του, Χέυντον, Μπέιλυ και Ρέυνολτς, σε εκδότες, στον αδελφό του Τζωρτζ και τη νύφη του Τζωρτζιάνα Κητς, στην αγαπημένη του Φάννυ.
«Τα γράμματα αυτά είναι τα σημαντικότερα που γράφτηκαν ποτέ από Άγγλο ποιητή», είχε επισημάνει ο Έλιοτ. Και είναι αλήθεια ότι ενσωματώνουν έναν ολόκληρο θησαυρό θεμάτων και παρατηρήσεων. Σχολιάζουν τα δικά του γραπτά, ζητήματα τέχνης, όπως τον χαρακτήρα της ποίησης και του δημιουργού, το κοινό, το «σινάφι».
[…] Μέσα σε τι συνάφι μικρών ανθρώπων ζούμε! […] άνθρωποι και τενεκεδένια κατσαρολικά είναι σχεδόν το ίδιο πράγμα στις μέρες μας. […] (σελ. 179)
[…] Είμαι εικοσιτριών, με λίγη γνώση και μέτρια νοημοσύνη. Είναι αλήθεια ότι στο αποκορύφωμα του ενθουσιασμού μου κατόρθωσα να ξεγελάσω κάποιους σκαρώνοντας μερικά όμορφα κομμάτια· αλλά αυτό δεν είναι τίποτα. […](ό. π.)
Σχολιάζουν επίσης ηθοποιούς της εποχής, έργα ζωγραφικής, τα ταξίδια που έκανε, την ταπεινότητα, τη ματαιότητα, τη ζήλεια, τα όνειρα. Οι αναφορές στα τεκταινόμενα της εποχής παρουσιάζουν γενικότερο πραγματολογικό ενδιαφέρον. Αυτό όμως που συγκινεί είναι ότι εκθέτουν την ψυχολογική κατάσταση ενός ανθρώπου που είναι βαριά άρρωστος, αλλά και ερωτευμένος. Υπάρχει επιστολή προς τον Σέλλεϋ (θα πνιγεί έναν χρόνο μετά τον θάνατο του Κητς, τον Ιούλιο του 1822). Γραμμένα με λόγο ποιητικό και άμεσο τα γράμματα αυτά συνεπαίρνουν με την αλήθεια τους.
Η δίγλωσση έκδοση A thing of beauty. Ποιήματα και επιστολές του Τζων Κητς προσεγγίζει με τρόπο πολυσχιδή την προσωπικότητα του ποιητή. Αποδίδει τον λυρισμό και την ποιητικότητα του έργου του, πληροφορεί για τη ζωή και τις ιδέες του. Ευνοώντας την επαφή του σύγχρονου κοινού με τον ρομαντισμό –ένα κίνημα που προκάλεσε σεισμό και επηρέασε τα νεώτερα κινήματα– συμβάλλει στην προαγωγή της ποίησης και της έρευνας.
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Δείτε τα περιεχόμενα του δέκατου τρίτου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
