Μαρία Μανωλέλη, Ιn God we trust, εκδ. Ποταμός, Αθήνα 2024.
Από τα ορεινά της Κρήτης και την ενδοοικογενειακή βία που ήταν ο πυρήνας του προηγούμενου βιβλίου της Μαρίας Μανωλέλη Μέσα πέτρα, η συγγραφέας με τη συλλογή διηγημάτων In God we trust αλλάζει ήπειρο και περνάει στην επικράτεια μιας άλλης, καθολικής και μάλλον ανίκητης, βίας: της κρατικής. Αυτής που έχει τη δύναμη να πετάξει έξω από τα όρια της «κανονικότητας» ανθρώπους που η ζωή δεν τους χαρίστηκε, ανθρώπους οι οποίοι ζουν στην αντίπερα όχθη του αμερικανικού ονείρου και που, ακούσια, γίνονται οι αντιήρωες μιας ζωής που δεν παλεύει μόνο για την επιβίωση αλλά που, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, προσπαθεί να υπάρξει με τους δικούς της όρους. Όσο ουτοπικό κι αν ακούγεται αυτό. Μόνοι, αποσυνάγωγοι, σίγουρα φτωχοί, τοξικοεξαρτώμενοι, μεγαλωμένοι σε ιδρύματα, δίχως την οικογενειακή ασπίδα να τους προστατεύει, άστεγοι, με γεννήτορες το ίδιο απελπισμένους με τους ίδιους, ανήμποροι, θυμωμένοι, ματαιωμένοι, ικανοί για όλα και για τίποτα, ανασφαλείς, εξόριστοι μέσα στον ίδιο τους τον τόπο. Αυτοί είναι οι ήρωες/αντιήρωες της Μανωλέλη.
Ένα από τα ερωτήματα που γεννιούνται στον αναγνώστη της συλλογής είναι το γιατί η δράση τοποθετείται στις ΗΠΑ και όχι στο γνώριμο ελληνικό σκηνικό που δεν υπολείπεται διακρίσεων και απελπισίας; Η προφανής απάντηση νομίζω πως είναι η εξής: γιατί ο φτωχός και ο παρίας στις ΗΠΑ είναι πιο φτωχός και πιο παρίας από οπουδήποτε αλλού (τουλάχιστον όσον αφορά τον λεγόμενο δυτικό τρόπο ζωής). Γιατί το πολυδιαφημισμένο αμερικανικό όνειρο δεν τους χωρά όλους. Και ό,τι δεν χωράει απλώς συνθλίβεται. Γι’ αυτό και λειτουργεί τόσο αποτελεσματικά η ειρωνεία του τίτλου: In God we trust, φράση τυπωμένη πάνω στο δολάριο, το επίσημο μότο των ΗΠΑ. Ένα κράτος δηλαδή στο έλεος του Θεού. Οι ήρωες της Μανωλέλη είναι κι αυτοί στο έλεος του Θεού ή, από μια άλλη πλευρά, ακόμη και ο Θεός τους έχει ξεχάσει. Το μόνο που έχουν είναι ο εαυτός τους. Είκοσι εαυτοί, όσα και τα ολιγοσέλιδα διηγήματα της συλλογής, συναποτελούμενοι από θυμό και απελπισία. Στις περισσότερες περιπτώσεις, και είναι αυτές που έχουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον, οι ήρωες παίρνουν την κατάσταση στα χέρια τους, επιλέγοντας να μην σιωπήσουν, αλλά να απαντήσουν με τον δικό τους τρόπο, άλλοτε με αυθάδεια και χιούμορ, άλλοτε με αμφιλεγόμενες ηθικές επιλογές οι οποίες περιλαμβάνουν και την αυτοδικία. Η αφήγηση, άλλοτε πρωτοπρόσωπη και άλλοτε τριτοπρόσωπη, πάντοτε όμως αποστασιοποιημένη, δίχως να εκβιάζει το συναίσθημα, οικειώνει καταστάσεις που όσο μακρινές και να είναι, άλλο τόσο είναι και γνώριμες. Και όλα αυτά με έναν τόνο «δεν βαριέσαι» αναίδειας, στοιχείο πολύ καθοριστικό για την ατμόσφαιρα των αφηγήσεων. Η Μανωλέλη παρατηρεί και συμπάσχει με τους ήρωές της, τους παίρνει στα σοβαρά όσο κι αν οι ίδιοι αδυνατούν να πάρουν στα σοβαρά τον εαυτό τους. Και, επιτέλους, δημιουργεί ήρωες πραγματικούς, σημερινούς, με αληθινά προβλήματα. Και μάλιστα ξεφεύγει από την παγίδα της καρικατούρας, παρόλο που οι καταστάσεις που περιγράφει, αν και βαθιά ρεαλιστικές, μέσα στην υπερβολή τους, αγγίζουν τα όρια του παραλόγου. Ο ρυθμός είναι γρήγορος, κινηματογραφικός, φέρνοντας στο μυαλό την ατμόσφαιρα ταινιών του ανεξάρτητου αμερικανικού κινηματογράφου. Κάποια από τα διηγήματα θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως ταινίες μικρού μήκους.
Βέβαια η συλλογή είναι άνιση. Άλλα διηγήματα είναι πιο ολοκληρωμένα, άλλα δεν καταφέρνουν να αφήσουν ένα σαφές στίγμα. Ξεχωρίζω το «28 βαθμοί Φαρενάιτ στη λίμνη Μίσιγκαν»: ναι, είναι μια μικρού μήκους ταινία, με απρόσμενο φινάλε και μια σπαρακτική ηρωίδα δίχως ηθικές αναστολές, η οποία σηκώνει με αναίδεια το μεσαίο δάκτυλο του χεριού αλλά όχι μόνο αυτό. Επίσης το ομότιτλο με τη συλλογή «in God we trust», το «Ρουθ», το «3/4», το «Amaretto». Στο διήγημα «Πρωτοχρονιά στην Τάιμς Σκουέαρ» η Μανωλέλη, με σαρκαστική διάθεση και βαθύτητα, σκιαγραφεί το πορτρέτο μιας ηρωίδας η οποία προσπαθεί να κρύψει αυτό που είναι. Ή, αν όχι να το κρύψει, να το λειάνει, να το κάνει να φαίνεται πιο αποδεκτό. Προσπαθεί να επιβιώσει υλικά και υπαρξιακά σε έναν κόσμο που απαρτίζεται από ανθρώπους οι οποίοι νομίζουν πως το «ενοίκιο είναι παραδείσιο πουλί και οι λογαριασμοί νιφάδες χιονιού». Σε έναν κόσμο όπου «οι ευαίσθητοι, αδηφάγοι Νεοϋορκέζοι δεν λυπούνται εμένα και τον Κεν, αλλά το μινκ στο λαιμό της κυρίας». Σε έναν κόσμο άγνοιας και υποκρισίας, με άλλα λόγια.
Η Μανωλέλη, με «αυθάδεια», με όχι πολύ μεγάλη πίστη στο πολιτικώς ορθό, με οξύτητα, με αποδραματοποιημένη διάθεση, επιστρατεύοντας το χιούμορ, αλλά και με μεγάλη ικανότητα να βλέπει στη σκοτεινή πλευρά της σελήνης, ανατέμνει μια σύγχρονη πραγματικότητα η οποία βιάζεται να αφομοιώσει τα πάντα, ξέροντας καλά πως ό,τι δεν αφομοιώνεται, εξαφανίζεται. Ρυθμός και ατμόσφαιρα σε μια συλλογή διηγημάτων που αφήνει το ξεχωριστό της στίγμα.
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Φωτογραφία: ©Sabine Weiss. Δείτε τα περιεχόμενα του δωδέκατου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
