Ασπασία Γκιόκα, Ο Σεφέρης στην Αμερική, εκδόσεις Νίκας, Αθήνα 2023.
Ο Γ. Σεφέρης πήγε στις ΗΠΑ, προσκεκλημένος του Ινστιτούτου Προχωρημένων Σπουδών του Princeton, από τα τέλη Σεπτεμβρίου ως τα τέλη Δεκεμβρίου του 1968, για να παρουσιάσει την ποίησή του, τη βραβευμένη με το Nobel του 1963. Η Α.Γ. Γκιόκα ερεύνησε αυτό το ταξίδι και παρουσιάζει το αποτέλεσμα της έρευνάς της με όλη την τεκμηρίωση που απαιτεί η φιλολογική της κατάθεση. Δεν περιορίζεται βέβαια στο συγκεκριμένο ταξίδι, καθώς ερευνά γενικότερα τις σχέσεις του ποιητή με την ελληνοαμερικανική κοινότητα και επίσης την υποδοχή του βραβευμένου σεφερικού έργου από τον τύπο των ΗΠΑ.
Ο Σεφέρης στην Αμερική, λοιπόν! Εν αρχή ην το εξώφυλλο! Το αχνό μπεζ-πράσινο εξώφυλλο του βιβλίου της Ασπασίας Γκιόκα, μια σύνθεση από φωτογραφία του άρθρου της Ruth Heimbuecher στην Washington Post, με τον «παιχνιδιάρικο», ας πούμε, τίτλο «Poetry All greek To Him … And Most Of Audience» που επικαλύπτεται εν μέρει από τμήμα μιας επιστολής του Σεφέρη προς τον (δυσαπόδοτο στην ελληνική προφορά το όνομά του) συνεργάτη του Mr Hazo. Ένα οπτικό είδος «προλεγομένων».

Το κείμενο του βιβλίου οργανώνεται σε εφτά κεφάλαια με μια εισαγωγή και έναν επιπλέον «οδηγό ανάγνωσης», θα μπορούσαμε να πούμε, όπου η συγγραφέας, με τρόπο που θυμίζει τη δομή των βιβλίων για εξ αποστάσεως σπουδές, παρουσιάζει συνοπτικά το περιεχόμενο του έργου της καθώς και τις πηγές, τα αρχεία από όπου άντλησε το υλικό της, ένα μέρος μάλλον του υλικού της. Δίνει δηλαδή έναν οδηγό μελέτης. Υπάρχει ακόμα ευρετήριο όρων και σημείωση πρώτων δημοσιεύσεων κάποιων μερών του. Η τεκμηριωτική βιβλιογραφία παρατίθεται με τη μορφή υποσημειώσεων στις ανάλογες σελίδες. Είναι, μπορούμε να πούμε εξαρχής, ένα «ευανάγνωστο» βιβλίο, να το διατρέξει ο αναγνώστης, να το μελετήσει συστηματικά και να επανέλθει σε επί μέρους θέματά του με ευκολία. Η Α.Γ. δεν ξεχνά (ξεχνιούνται αυτά;) ότι υπηρέτησε μάχιμα την εκπαίδευση για όλα τα συντάξιμα χρόνια της. Έτσι, η έκφρασή της είναι καθαρή (χωρίς «μαλάματα». Εξάλλου τον Σεφέρη παρουσιάζει…), η «αφήγησή» της σε πρώτο πρόσωπο, ούτως ώστε, μαζί με την πορεία της έρευνας να διακρίνεται και η πορεία της ερευνήτριας προς το υλικό της, και η έγνοια της να είναι εύκολη η πρόσληψη του υλικού από τον αναγνώστη συγκινητικά φανερή. Μεγάλο ατού του βιβλίου.
Το άλλο μεγάλο ατού, το μεγαλύτερο, είναι το περιεχόμενό του! Μια ιστορία του ταξιδιού του Σεφέρη συνδυάζεται με τη διερεύνηση των πνευματικών τάσεων ενός μέρους τουλάχιστον των διανοουμένων των ΗΠΑ τον καιρό του πολέμου στο Βιετνάμ, κυρίως των αντιδράσεών του σε αυτόν, και με τη διερεύνηση επίσης της διάθεσής τους προς τη, χουντική τότε, κυβέρνηση της Ελλάδας. Και παρουσιάζονται, για τον σκοπό αυτό, «μελέτες περιπτώσεων» πνευματικών ανθρώπων με τους οποίους σχετίστηκε ο Σεφέρης στην αμερικάνική του «έξοδο»: ο ποιητής, πολιτικός [1] και ακαδημαϊκός Eugene J. MacCarthy, που είχε μεγάλη σχέση με την ποίηση του Σεφέρη (τη διάβαζε και στις προεκλογικές του συγκεντρώσεις!) και τον συνόδευσε στην ανάγνωσή του στο Poetry Center στη Νέα Υόρκη. Ο ποιητής Samuel Hazo, συγγραφέας με πλούσιο έργο, καθηγητής λογοτεχνίας στο πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ, διευθυντής του International Poetry Forum στην πόλη αυτή τον προσκάλεσε και τον παρουσίασε εκεί. Ο Γεώργιος Σκουλάς, ελληνικής καταγωγής ιερωμένος, τον ξενάγησε και τον παρουσίασε στο Πίτσμπουργκ, σε ακροατήριο κυρίως ελληνοαμερικανών που έσπευσαν ενθουσιασμένοι να ακούσουν ποίηση στη μητρική τους γλώσσα (κι ας ήταν, πιθανόν, all greek to them…). Ο Roger L. Stevens, πρόεδρος του ιδρύματος «Εθνικό Κληροδότημα για τις Τέχνες» στην Ουάσιγκτον και διάσημος θεατρικός παραγωγός τον κάλεσε σε ιδιωτική συγκέντρωση με επιφανείς αμερικανούς διανοουμένους. O καθηγητής στο Dumbarton Oaks ποιητής Romilly Jenkins…
Η έρευνα επεκτείνεται, πέρα από τη μελέτη του συγκεκριμένου ταξιδιού του 1968, και στη σχέση του Σεφέρη με τον George Anastaplo, ελληνικής καταγωγής καθηγητή, ακτιβιστή εναντίον της Χούντας, καθώς και στη σχέση του με τον Rex Warner, άγγλο καθηγητή και συγγραφέα, τέως διευθυντή του Βρετανικού Συμβουλίου στην Αθήνα, που το διάστημα 1961-1973 ζούσε στις ΗΠΑ. Τέλος, το έβδομο και τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου αφορά τη βράβευση με Νόμπελ του Σεφέρη, όπως παρουσιάστηκε από την εφημερίδα Washington Post. Παρατίθενται και σχολιάζονται τα δύο σχετικά άρθρα της εφημερίδας, καθώς και η επιστολή σε αυτήν του ποιητή Τάκη Παπατσώνη, ο οποίος θεώρησε ότι τα σχόλια δεν ανταποκρίνονται στην αξία του ποιητή Σεφέρη.
Η Ασπασία Γκιόκα μελέτησε και παρουσίασε ολοκληρωμένα ένα θέμα για το οποίο μερικές πληροφορίες, ελάχιστες, ήταν διάσπαρτες σε άρθρα και ημερολόγια, και άλλες περίμεναν την αξιοποίησή τους στα Αρχεία του Princeton, του Dumbarton Oaks και της Αμερικανικής Σχολής στην Αθήνα. Κατάφερε να «αφηγηθεί» τη συγκινητική περιήγηση του ποιητή στην Αμερική για ανάγνωση των ποιημάτων του το τρίμηνο Σεπτέμβριος-Νοέμβριος 1968, αλλά και να παρουσιάσει, όπως ανέφερα ήδη, μέσω διαφόρων πηγών και άλλα θέματα, σχετικά με τον Σεφέρη. Να σχολιάσει ποιήματά του στα οποία είχε εστιάσει ο Eugene MacCarthy, να παραθέσει σχολιασμένη την ποιητική ανταλλαγή μεταξύ Σεφέρη και Rex Warner, να «ψηλαφίσει» την αντίδραση του Σεφέρη στη Χούντα, καθώς και την αντίδραση που προκάλεσε στην Αμερική η κηδεία του Σεφέρη ως πολιτικό γεγονός εναντίον της Χούντας. Παράλληλα ενσωματώνει στο υλικό της στοιχεία από τη διάθεση και τις δράσεις Αμερικανών εναντίον του πολέμου στο Βιετνάμ, καθώς και τον απόηχο της επίσκεψης του Χρουτσόφ στην Αμερική! Έτσι, το βιβλίο της προστίθεται στη σοβαρή μελέτη του σεφερικού βίου και έργου, και μάλιστα ως ευανάγνωστο κείμενο, με χάρη!
Σημείωση
1. Γερουσιαστής, υποψήφιος για το χρίσμα των δημοκρατικών, απέναντι στον Λύντον Τζόνσον, στις εκλογές του 1968 και ως ανεξάρτητος υποψήφιος πρόεδρος άλλες τέσσερις φορές.
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Δείτε τα περιεχόμενα του δωδέκατου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]