Ελεγεία για τον έρωτα, για την απώλεια, για τη μνήμη που πονά
Αγγελική Πεχλιβάνη, 40 εμπύρετα όνειρα, εκδ. Κίχλη, 2024
«Εμπύρετη» ανάγνωση. Με γραφή που κυμαίνεται από το παραλήρημα στο λογικό, από το τώρα σε άλλους χρόνους, από τον τόπο αυτό σε άλλους μακρινούς, από το εδώ στο επέκεινα. Και, φυσικά, από την πραγματικότητα στο όνειρο. Ένα εκλεκτό χαρμάνι που ο αναγνώστης αξίζει να διερευνήσει τα συστατικά του και να το απολαύσει. Κι ο χορός των ρηματικών προσώπων, πότε σε β΄ ενικό, πότε σε α΄, με το ποιητικό υποκείμενο σε ρόλο αφήγησης ή μονολόγου, πότε σε β΄ ενικό με απεύθυνση σε πρόσωπο αναφοράς.
Μερικά από τα γνωρίσματα των εμπύρετων ονείρων: Μελαγχολική τρυφερότητα, γεύση ανεκπλήρωτου ή απώλειας, ασυντόνιστη επικοινωνία, ερωτική αναζήτηση μέσα στον χρόνο, «φρυγανισμένη» μνήμη για πρόσωπα που έφυγαν.
Η Αγγελική Πεχλιβάνη, όπως σημειώθηκε και πιο πάνω, αναμειγνύει αναλογίες από όνειρο και πραγματικότητα, στις δόσεις που η ίδια θέλει κάθε φορά. Το ονειρικό-εξωπραγματικό-υπερρεαλιστικό στοιχείο υπερτερεί συχνά, για να αποδώσει τις παραληρηματικές αναφορές, τους συνειρμούς και τις εικόνες, αλλά αναπάντεχα συνδέεται με την πραγματικότητα του ποιητικού υποκειμένου. Όπως από τον βαθύ ύπνο ανοίγουμε τα μάτια κάποια στιγμή και, αναλογιζόμενοι αυτό που είδαμε, προσπαθούμε να το συνδέσουμε ρεαλιστικά με τις συντεταγμένες της καθημερινότητας και της μνήμης μας.
Το όνειρο βοηθά στη μείξη παράδοξων περιγραφών, αταίριαστων προσώπων, εντυπωσιακών συνειρμών. Βοηθά στην αποκάλυψη μύχιων συναισθημάτων. Ο ρεαλισμός έρχεται να αποκαταστήσει κάποια ισορροπία. Να φιλτράρει το άλλο στοιχείο και να αφήσει το απόσταγμα. Πικρό τις πιο πολλές φορές στα συγκεκριμένα ποιήματα-όνειρα. Φυσικά, μπορεί να θεωρηθεί ότι το όνειρο είναι το πρόσχημα, για να σκάψει τα ποιητικό υποκείμενο στα βάθη της ύπαρξης και να μιλήσει για πράγματα που δύσκολα θα συνέδεε με άλλον τρόπο. Όπως και να ’χει, το αποτέλεσμα είναι πειστικό και γοητευτικό. Τα όνειρα σε παρασύρουν σε εμπύρετη ανάγνωση.
Σαράντα όνειρα, με τίτλο τον αύξοντα αριθμό τους, και έναν υπότιτλο κλεισμένο σε παύλες, επιγραμματικό σχόλιο στο περιεχόμενο του ονείρου. Στο τέλος της αφήγησης για το εκάστοτε όνειρο, συστηματικά μια χρονολογία, του ονείρου ή/και της γραφής του, από Οκτώβριο 2019 ως Δεκέμβριο 2021. Παράδειγμα:
«Όνειρο τριακοστό πέμπτο – ρίζες λεμονιάς –», Ιούλιος 2021
Εκτός από την ενότητα «Όνειρα καραντίνας, από το 13ο ως το 21ο, όπου υπάρχει μόνον η αρίθμηση των ονείρων και η χρονολογία στο τέλος.
Ππεζόμορφα ποιήματα, που ωστόσο δεν τα βαραίνει το πεζό και δεν χάνουν ούτε στιγμή την ιδιότητα της ποίησης.
Θα εστιάσω στο στοιχείο της θερμότητας, είτε είναι ζέστη είτε είναι ήλιος και καλοκαίρι είτε πυρετός, στοιχείο που βοηθά στην απόδοση του εμπύρετου και του παραληρηματικού. Και στο υγρό στοιχείο – θάλασσα, ποταμός, λίμνες, βροχή. Για να αποδοθεί η υγρασία που διαπερνά τα πράγματα και τους ζωντανούς, που απομακρύνει εκείνους που έφυγαν, που μουλιάζει τη θλίψη και τη μελαγχολία
Πώς γίνεται να συναντηθούν σε ένα ποίημα η Έμιλυ Ντίκινσον, η Αν Σέξτον, η Βιρτζίνια Γουλφ, η Σύλβια Πλαθ αλλά και η Ξανθή Περάκη, και να σκάει μύτη και η Γλυκερία Μπασδέκη; (Οι Σημειώσεις δίνουν όλες τις απαραίτητες διευκρινίσεις για τα πρόσωπα, ιδιαίτερα για την επιστολή πριν από την αυτοκτονία της Γουλφ). Γίνεται με τρόπο που δεν ξενίζει, όπως αναμειγνύονται στον Θεόφιλο πρόσωπα και εποχές, με τρόπο μαγικό. Γίνεται σε ένα όνειρο στις 15 Αυγούστου 2020, κατακαλόκαιρο με 35ο κελσίου, και το υποκείμενο σε χειμερία νάρκη βαθιού ύπνου, για να βυθιστεί στο όνειρο. «Όνειρο εικοστό τέταρτο – σχεδόν αυτοχειρία –».
Γίνεται, για να νιώσει το ποιητικό υποκείμενο πως μπορεί να χάνεται το πρόσωπο που είπε Μου έδωσες τη μεγαλύτερη δυνατή ευτυχία. Και να αναλογιστεί πως και το να πεθαίνεις είναι μια τέχνη:
Με τον τρόπο της Πεχλιβάνη, που σπάει, σχεδόν στα μισά του ποιήματος, την όλη ατμόσφαιρα, με την ειρωνεία για τις διακειμενικές αναφορές
Και το κάλεσμα για ζωή, που είναι το πανηγύρι της Παναγιάς με τα βιολιά και τα τουμπερλέκια. Για να ξαναγυρίσει στο τέλος στην πικρή επίγνωση της απουσίας και της απώλειας.
Εγώ αρχίζω να βαριέμαι και σου λέω ν’ αφήσεις τα διακειμενικά – μπαφιάσαμε, αγάπη μου – «Έλα να πάμε στο πανηγύρι της Παναγιάς με την Ξανθή Περάκη, τα τουμπερλέκια, τα βιολιά – θα είναι και η Μπασδέκη εκεί»
Αύγουστος 2020 (σ. 37)
«Όνειρο δωδέκατο – το παλτό». Και πάλι καλοκαίρι και κάψα, και η επιθυμία για νερά κρύα, για μια θάλασσα παγωμένη, που ίσως να κρατήσει το ποιητικό υποκείμενο για πάντα. Το όνειρο έχει μεταφέρει το σώμα στο κρύο, οπότε, νάτος εκείνος που θα της μιλήσει για το παλτό. Και μάλιστα το παλτό του Γκόγκολ. Της κλείνει με νόημα το αριστερό μάτι. Και είναι μάλλον ο Ντοστογιέφσκι. Άλλου είδους ζέστα αυτή τώρα, μέσα στο παγωμένο περιβάλλον του ονείρου. Η ζέστα των μύθων.
Τίποτα δεν καταλαβαίνω, τίποτα. μόνο μια θύελλα ατμού με σιδερώνει, θέλω νερό, θέλω μια παγωμένη θάλασσα, να πέσω μέσα να πνιγώ, να μείνω ακέραιη και δροσερή εις τους αιώνες των αιώνων.
Φεβρουάριος 2020 (σ. 21)
«Όνειρο τριακοστό τρίτο – Μαύρη θάλασσα –». Και με μια μεταφορά το ποιητικό υποκείμενο «αναλύει» τις ιδιότητες του προσώπου αναφοράς. Αυτές της Μαύρης θάλασσας. Που δεν ανασαίνει, δεν έχει οξυγόνο, κρύβει πολλούς νεκρούς στα βάθη της, «νεκρούς σαν ζωντανούς». Και είναι και λίμνη. Και ανταλλάσσει νερά με το υποκείμενο-θάλασσα, με τους δικούς της νεκρούς. Μια διαφορετική θάλασσα, ζωντανή και ρευστή.
Είσαι λοιπόν η Μαύρη θάλασσα. […] Είσαι και λίμνη όμως. Αυτόνομη απ’ το ωκεάνιο σύστημα κι ας ανταλλάσσουμε νερά αιώνες τώρα. Βλέπεις, κι εγώ είμαι θάλασσα. Έχω κι εγώ νεκρούς. Αλλά είμαι λευκή κι αλατισμένη. Νόστιμη και ζεστή.
Μάιος 2021 (σ. 47)
Μέσα από τις μεταφορές και τα στοιχεία τους, το ποιητικό υποκείμενο αναλύει διαφορετικούς χαρακτήρες. Και, παρά την αμμώδη λύπη, ρέει ασταμάτητα στον χρόνο, στα συναισθήματα.
Στο «Όνειρο πρώτο – ποταμοί –», απεύθυνση του ποιητικού υποκειμένου σε δεύτερο ενικό, σε πρόσωπο που δεν κατονομάζεται. Που κουβαλά τους ποταμούς της πατρίδας της. Γίνεται πράσινη και βλασταίνει. Και το ποιητικό υποκείμενο γίνεται παρόχθιο όνειρο και συμμετέχει στη βλάστηση. Οι ποταμοί μπορεί να έχουν μαγικά νερά, να ψιθυρίζουν ιστορίες, να δίνουν και να παίρνουν ζωή, κι έτσι μέσα στην υγρότητα και τις φυλλωσιές το υποκείμενο αρχίζει τις αφηγήσεις για τα υπόλοιπα όνειρα, ως το τελευταίο.
Όταν σου ψιθυρίζω. Σου ψιθυρίζω. Για όλους τους θανάτους. Τα μαγικά νερά των ποταμών σου. Από το πρώτο όνειρο
– αυτό –
Μέχρι το τελευταίο.
Οκτώβριος 2019 (σ. 9)
«Όνειρο τεσσαρακοστό – το τελευταίο –», λοιπόν. Η βροχή εδώ, καταρρακτώδης. Και με την ευχή για παρουσία, ή με την παρουσία, αγαπημένων ζωντανών και νεκρών, κυρίως νεκρών. Αυτά τα «φαντάσματα με σάρκα και οστά. Να τ’ αγκαλιάζω και να τα φιλώ.[…]Να τ’ αγαπώ με την αφή, όχι με την φρυγανισμένη μνήμη», λέει το ποιητικό υποκείμενο. Απαραίτητο το σκηνικό που στήνει για μια τέτοια μάζωξη. Κι αυτή με τις μπλε παιδικές γαλότσες της θα δραπετεύει «δια παντός απ’ το όνειρο αυτό. Το όνειρο το βροχερό,
που είναι το τελευταίο». Δεκέμβριος 2021 (σ. 55)
Έξοδος. Από το όνειρο, τα όνειρα, την αφήγηση. Με τους στίχους προστατευμένους, να μη σαπίσουν από το νερό και την υγρασία, να παραμένουν έξω από το όνειρο, τα όνειρα, και να δίνουν το αποτύπωμά τους.
Η ποιητική συλλογή της Αγγελικής Πεχλιβάνη είναι ελεγεία για τον έρωτα, για την απώλεια. Για τη μνήμη που πονά. Οι λέξεις που μεταμφιέζονται και παίζουν ρόλους διάφορους, για να αποδώσουν τις πληγές που καίνε αλλά και την καταβύθιση στη θλίψη. Με την επιβίωση, ωστόσο, και την πορεία προς μια συνεχιζόμενη απόδραση στο ονειρικό, όταν βαραίνει πολύ η πραγματικότητα, η διέξοδος της γραφής.
Η Αγγελική Πεχλιβάνη δημιουργεί ένα δικό της σύμπαν, που κλείνει την πραγματικότητα στο όνειρο, ή το αντίστροφο. Με τις λέξεις, τις εικόνες, με το ύφος της φανερώνει σκέψεις και μύχια συναισθήματα, ποτισμένα με υγρασία ή φρυγμένα από τη ζέστη και τον πυρετό.
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Ζωγραφική: ©Tom Rees. Δείτε τα περιεχόμενα του δωδέκατου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]