ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΚΡΑΤΑ ΤΗΝ ΑΝΑΣΑ ΣΟΥ!
Αιμίλιος Σολωμού, Κράτα την ανάσα σου, Καστανιώτης, Αθήνα 2023.
Πραγματικά κράτα την ανάσα σου! Το νέο μυθιστόρημα του σημαντικού και πολυβραβευμένου Κύπριου πεζογράφου και φιλόλογου στο επάγγελμα (προσφάτως και αγρότη) Αιμίλιου Σολωμού κρατά τη βασική ιστορία του βιβλίου διαρκώς ανοικτή και πολύσημη, αλλά και την αγωνία και το ενδιαφέρον του αναγνώστη αμείωτα από κεφάλαιο σε κεφάλαιο μέχρι το τέλος. Το γεγονός αυτό, βεβαίως, δεν είναι καθόλου τυχαίο, αλλά οικοδομείται επίπονα, κατά την άποψή μου, από τον συγγραφέα με αφηγηματική μαεστρία, φαντασία και τέχνη, στοιχεία που μετουσιώνουν αισθητικά δικαιωμένα καίρια βιώματα του συγγραφέα από την παιδική του ηλικία, αλλά και την ενήλική του ζωή.
Πιο συγκεκριμένα, πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος Κράτα την ανάσα σου (εκδ. Καστανιώτης 2023) είναι ο Ιωάννης Καλλέργης, ένας συγγραφέας και φιλόλογος που εργάζεται σε δημόσιο σχολείο και είναι παντρεμένος με την Αλεξάνδρα, με την οποία, ωστόσο, δεν κατάφεραν να αποκτήσουν παιδιά. Την ευκατάστατη και σχετικά ήρεμη ζωή τους αναποδογυρίζει απότομα και βίαια η σοβαρή καταγγελία από μια μαθήτριά του, την Άννα, για σεξουαλική παρενόχληση. Από εκείνη τη στιγμή ο Ιωάννης Καλλέργης, χωρίς να έχει στην πραγματικότητα το δικαίωμα ή τον χρόνο να υπερασπιστεί τον εαυτό του, μεταμορφώνεται από τους οικείους του, τους γείτονές του, τους συναδέλφους του, τους μαθητές του, τους φίλους του, τα ΜΜΕ και την κοινωνία γενικότερα σε «φαρμακο»-Εβραίο και δέχεται ανελέητα και εξευτελιστικά χτυπήματα που τον καταρρακώνουν τόσο σωματικά όσο και ψυχικά.
Εξαιρετικό σε σύλληψη και αφηγηματική εκτέλεση σημείο της πλοκής που πραγματεύεται το συγκεκριμένο θέμα αποτελεί το μάθημα του Καλλέργη στην τάξη για την άνοδο του Εθνικοσοσιαλιστικού κόμματος στη Γερμανία και τη συστηματική μέσω της παιδείας προπαγάνδα κατά των Εβραίων που οδήγησε στο φρικτό ολοκαύτωμα. Λαμβάνοντας υπόψη τα πιο πάνω, κατανοούμε ότι η επιλογή του ονόματος Ιωάννης δεν είναι καθόλου τυχαία, αλλά φωτίζει εξελικτικά τη σωματική και πνευματική ταυτότητα του ήρωα. Πιο συγκεκριμένα το όνομα του ήρωα ανακαλεί συνειρμικά τον Ιωάννη τον Βαπτιστή (φωνή βοώντος εν τη ερήμω) που εκτελέστηκε άδικα από τον Ηρώδη μετά από επιθυμία-δόλο της Σαλώμης, ενώ το επίθετο Καλλέργης υποδηλώνει κάποιον που κάνει καλά έργα, είτε πνευματικά είτε σωματικά.
Τέλος, αφού εξαναγκάζεται από το Υπουργείο και τον αυταρχικό και συντηρητικό Διευθυντή να απομακρυνθεί από τον χώρο εργασίας του μέχρι να ξεκαθαρίσουν τα πράγματα, ο Καλλέργης καταφεύγει στο εγκαταλελειμμένο πατρικό του σπίτι στο χωριό, τον τόπο όπου μεγάλωσε. Εκεί μέσα από τη θεραπευτική, αφυπνιστική και αποκαλυπτική σε πολλά επίπεδα επαφή του με τη φύση και τη μνήμη επιχειρεί να συγκολλήσει ξανά τον εαυτό του και τη ζωή του, αλλά και έρχεται σε επαφή με τη Ρίτα, τον εφηβικό του έρωτα που τον αναστατώνει ξανά. Δεν είναι τυχαίο, επίσης, ότι στο γενέθλιο, ορεινό χωριό ξυπνούν ξανά μέσα στον ήρωα οι καταχωνιασμένες μνήμες από τους αγαπημένους του γονείς, ενώ το ενοχικό τραύμα της απώλειας του εφηβικού φίλου του ήρωα Στέφανου επανέρχεται εντονότερο.
Σε όλο, πάντως, το μήκος και πλάτος του βιβλίου η ικανότητα του συγγραφέα να φωτίζει ενδοσκοπικά τον αντιθετικό, θολό και τραυματισμένο ψυχολογικό κόσμο του ήρωά του είναι αξιοθαύμαστη και αποτελεί, σύμφωνα και με τον Μάνο Κοντολέων, διακριτό χαρακτηριστικό σε όλα τα βιβλία του συγγραφέα. Το σημαντικό, επίσης, θέμα της επώδυνης μνήμης και το πώς αυτή εισβάλλει βίαια και διαταράσσει το παρόν των ηρώων, αποτελεί κομβικό σημείο και σε άλλα βιβλία του Σολωμού. Στο συγκεκριμένο, ωστόσο, βιβλίο το αντιθετικό δίπολο μνήμη-παρόν εκτός από θεματικά, αποτυπώνεται και αφηγηματικά-μορφολογικά στο δεύτερο μέρος του βιβλίου με τη συνεχή διαπλοκή-εναλλαγή της μνήμης-παρελθόν του ήρωα (εφηβικός έρωτας με τη Ρίτα, ανεξήγητος χωρισμός) μαζί με το λυτρωτικό παρόν του (επαφή του με τη φύση και με την ενήλικη Ρίτα, κατανόηση της ανεξήγητης εξαφάνισης της Ρίτας).
Το διακύβευμα, ωστόσο, του βιβλίου είναι, κατά την άποψή μου, η αφηγηματική μαεστρία με την οποία ο συγγραφέας οργανώνει το υλικό του, αφήνοντας τον αναγνώστη του διαρκώς μετέωρο, χωρίς οριστικές απαντήσεις αναφορικά με το φλέγον θέμα της σεξουαλικής παρενόχλησης. Είναι ο Καλλέργης ένοχος ή αθώος, τι συνέβη στην πραγματικότητα μέσα στην τάξη με την Άννα, πού τελειώνει η μνήμη και πού ξεκινά ή πραγματικότητα; Αυτή η κλιμακωτή συναισθηματική ένταση οικοδομείται εξελικτικά με τον συνδυασμό από τη μια μιας κυρίαρχης τριτοπρόσωπης αφήγησης και ετεροδιηγητικού αφηγητή που προσδίδει ουδετερότητα και αντικειμενικότητα, με μια σπανιότερη πρωτοπρόσωπη αφήγηση και ομοδιηγητικό αφηγητή από την άλλη, που προσδίδει αληθοφάνεια και δραματικότητα και εντοπίζεται μόνο στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, στα κεφάλαια όπου μιλά ο αφηγητής-φίλος-συνάδελφος του Καλλέργη, που είναι δήθεν και ο συγγραφέας του βιβλίου. Παράλληλα, η δεσπόζουσα παρουσία αφενός του ενεστώτα διαρκείας-ιστορικού ενεστώτα και αφετέρου της εσωτερικής εστίασης, του γεγονότος, με άλλα λόγια, ότι ο αφηγητής δεν γνωρίζει περισσότερα από τα πρόσωπα-ήρωες, αυξάνει συνεχώς τη θερμοκρασία της έντασης και διατηρεί την αγωνία του αναγνώστη αμείωτη μέχρι το τέλος.
Σημαντικά, τέλος, είναι τα κοινωνικά και πολιτικά μηνύματα που προβάλλει το βιβλίο, τα οποία φωτίζουν την κοσμοθεωρία του συγγραφέα-εκπαιδευτικού Σολωμού. Η απόρριψη των ισοπεδωτικών στερεοτύπων, του εκφοβισμού, του αυταρχισμού και της κοινωνικής βίας, η κριτική των αγράμματων και, εν πολλοίς, διεφθαρμένων πολιτικών που δεν διαβάζουν λογοτεχνία και υποτιμούν τη φαντασία, η εναγώνια και ακατάπαυστη αναζήτηση της αλήθειας και της ταυτότητάς μας, η σημαντική επίδραση ενός φιλελεύθερου και δημοκρατικού καθηγητή στους μαθητές του, η κριτική της απάνθρωπης μηχανής της εξουσίας και του χρήματος, η καθοριστική και αναντικατάστατη για τον άνθρωπο επαφή με τη φύση που, δυστυχώς, μειώνεται συνεχώς στις νέες γενιές, η δεσπόζουσα λειτουργία της μνήμης και της ιστορίας, είναι κάποια ισχυρά, διαχρονικά μηνύματα που αφυπνίζουν κοινωνικά και πολιτικά τον αναγνώστη του βιβλίου, χωρίς, ωστόσο, να πλήττεται καθόλου η χαρά της ανάγνωσης από το άχρωμο βάρος του διδακτισμού. Αντίθετα, ο μαγευτικός και πολύχρωμος αφηγηματικός λόγος του Σολωμού, μπολιασμένος συχνά με λυρικές και ρυθμικές σφήνες αγγίζει συχνά το κατώφλι της ποίησης. Κράτα, λοιπόν, την ανάσα σου!
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Φωτογραφία: ©Juan Galán. Δείτε τα περιεχόμενα του δέκατου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
