Βασίλης Μούτσογλου, Τέλος χρόνου, εκδ. Τσουκάτου, Αθήνα 2021.
Ένα μυθιστόρημα τοποθετημένο στην Κωνσταντινούπολη του 1971 αποτελεί σίγουρα μια ασφαλή αναγνωστική εμπειρία αφού εξαρχής έχεις εξασφαλίσει ότι θα ανοιχθείς σε έναν διαφορετικό μυθιστορηματικό κόσμο.
Διαβάζοντας το βιογραφικό του συγγραφέα προβαίνεις στις εξής πρώτες παρατηρήσεις. Ότι είναι γέννημα θρέμμα της Κωνσταντινούπολης, απόφοιτος του Ζωγραφείου Λυκείου και του Πολυτεχνείου της Κωνσταντινούπολης, άρα δεν θα βρεθείς αντιμέτωπος με ένα βιβλίο εμπνευσμένο κατά το δοκούν με πληροφορίες μαζεμένες είτε από κάποιες βιβλιοθήκες ή το πιο σύνηθες πλέον –και δη λιγότερο χρονοβόρο– internet. Ακόμη σημειώνεται η πλατιά και γεμάτη επαγγελματική του σταδιοδρομία στο διπλωματικό σώμα, άρα η ταραγμένη περίοδος η οποία θα εξεταστεί θα έχει τη ματιά ενός διπλωμάτη. Αυτόματα όμως δημιουργείται μια σκέψη. Το βλέμμα ενός διατελέσαντος από τη θέση αυτή σίγουρα ανοίγει οπτικές που ένας κοινός συγγραφέας δεν θα έβλεπε κι ούτε θα μπορούσε να σταθμίσει κάποιες πτυχές των γεγονότων, όμως παρακολουθώντας και την προηγούμενη εργογραφία του που είναι δοκιμιακού και δη κοινωνικοπολιτικού χαρακτήρα, γεννιούνται κάποια ερωτήματα αναφορικά με το παρόν βιβλίο που τις όποιες απαντήσεις θα τις πάρουμε μετά την εξέτασή του.
Τόπος, Κωνσταντινούπολη των αρχών του 1971. Εποχή που οι συγκρούσεις ακροαριστερών και ακροδεξιών ομάδων βρίθουν στη γείτονα χώρα όπως μας πληροφορεί ο συγγραφέας, ενώ παράλληλα κάθε είδους παράνομη ενέργεια από ληστείες, τρομοκρατικά χτυπήματα αποτελούν καθημερινό φαινόμενο. Ο κόσμος είναι έξω στον δρόμο και διαδηλώνει εδώ και πολλά χρόνια από την εποχή Ντεμιλέρ. Μέσα σε αυτό το κλίμα ανασφάλειας, που επικρατεί με την οικονομία να έχει γονατίσει, κάθε τι ξένο να αντιμετωπίζεται με άκρα υποψία που φτάνει στα όρια του παραλογισμού, ξεκινά και εξελίσσεται η υπόθεση του βιβλίου, συγκεκριμένα στο χρονικό διάστημα λίγο πριν από τον Οκτώβριο του 1973, όταν το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα του Μπουλέντ Ετσεβίτ έρθει πρώτο στις εκλογές αλλά θα συνεργαστεί με το ισλαμιστικό Κόμμα Εθνικής Σωτηρίας για να σχηματίσουν κυβέρνηση με τον Ετσεβίτ πρωθυπουργό (τον πρωθυπουργό της ‘εισβολής’ ) για κάποιους μήνες. Ήρωας του βιβλίου είναι ο Νίκος, φοιτητής του Πολυτεχνείου και μοναδικός Ρωμιός στο τμήμα που σπουδάζει. Η αφήγηση ξεκινά όταν ο ήρωάς μας καλείται από το αστυνομικό τμήμα που εδρεύει στο Κουρτουλούς, όπου ο αστυνομικός τον ανακρίνει θέλοντας να μάθει για τυχόν εμπλοκές του με διάφορες αριστερές και εξτρεμιστικές ομάδες που υπάρχουν στη σχολή του, συγκεκριμένα για τη DEV-GENÇ, αυτή δηλαδή της Μεταρρυθμιστικής Νεολαίας, για τον ΤΗΚΟ, τον Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό της Τουρκίας, μια οργάνωση που ιδρύθηκε από μέλη του Τουρκικού Εργατικού Κόμματος και ήρθε στο προσκήνιο κυρίως διαμαρτυρόμενος κατά της επίσκεψης του 6ου αμερικανικού στόλου, και για την οργάνωση Α-Άμυνα. Επίσης τον ρωτά και για πρόσωπα που έχουν χαρακτηριστεί ως επικίνδυνα λόγω των αξιόποινων πράξεων στις οποίες έχουν προβεί. Ένα σκηνικό τρόμου έχει στηθεί.
Ο αναγνώστης στις επόμενες σελίδες θα έρθει σε επαφή και θα συναισθανθεί αυτό το ζοφερό κλίμα που αρχίζει να πλησιάζει και να σκεπάζει τον Νίκο σε κάθε του βήμα. Ο συγγραφέας, πέρα από την άψογη ανάπλαση αυτού του κλίματος καχυποψίας που αναπτύσσει, στις επόμενες σελίδες του αναπαριστά την καθημερινότητα ενός Έλληνα και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ως απόρροια όλων των δεινών του τουρκικού κράτους. Αρκετοί άλλωστε είναι αυτοί που θέλουν να εξολοθρεύσουν κάθε τι ελληνικό συνεχίζοντας την πολιτική του ’55 ή διορθώνοντας τα λάθη των προκατόχων τους. Οι επαφές του Νίκου με εκπροσώπους διαφορετικών ιδεολογιών ανοίγουν, πέρα από ένα παράθυρο στη γνώση, τη συναίσθηση του πώς ο άνθρωπος ‘εργαλειοποιείται’ στα χέρια επίδοξων καιροσκόπων. Όλα αυτά συνοδεύουν μια εξόχως αναλυτική περιγραφή γωνιών της Πόλης φέρνοντας στο προσκήνιο ξεχασμένες μνήμες του παρελθόντος.
Βέβαια ο παντογνώστης αφηγητής με τον ανεξέλεγκτο ρόλο του μπορεί να δει, να συγκρίνει και να σταθμίσει τις καταστάσεις, όμως σε κάποια σημεία όπου αναλύεται η γενικότερη κατάσταση που επικρατεί, ο συγγραφέας κάνει σαφή την παρουσία του αλλοιώνοντας τη λογοτεχνική ροή του κειμένου.
«Η θεσμική ισορροπία που είχε επιτευχθεί, όπως άλλωστε αντικατοπτρίστηκε στην άμεση αποδοχή του μνημονίου των στρατιωτικών, αποτέλεσμα του κύρους που διέθεταν , θεωρήθηκε ικανοποιητική. Η μόνη μεταρρύθμιση που έμοιαζε να ήθελαν οι στρατιωτικοί τη στιγμή εκείνη, ήταν η απόδοση στη νέα κυβέρνηση της δυνατότητας αντιμετώπισης της εξωκοινοβουλευτικής αντιπολίτευσης και των ταραχών με την άρση των σχετικών περιορισμών που προέβλεπε το Σύνταγμα.» ή πιο πάνω
«Η παλιά κοινωνία είχε εξαφανιστεί και επικρατούσαν πλέον νέα ήθη, ο ατομικισμός, τα μικροσυμφέροντα, ο φαρισαϊσμός, η επίδειξη, ενώ απουσίαζε κάθε τι σχετικό με την ειλικρινή κοινωνική συλλογικότητα και την αλληλεγγύη πέραν των φιλανθρωπικών δραστηριοτήτων, που συνεχίζονταν, αντιμετωπίζοντας τις ακραίες καταστάσεις. Πολλοί, οι περισσότεροι δεν ήταν βέβαια αυτής της νοοτροπίας. Είναι οι άλλοι ωστόσο που, μέσα από το πλέγμα των περίεργων κοινοτικών και κοινωνικών σχέσεων έδιναν τον τόνο και καθόριζαν τις εξελίξεις.»
Τα σημεία αυτά βέβαια είναι λιγοστά και δεν αίρουν την καλοδουλεμένη ρεαλιστική αφήγηση μιας συγκεκριμένης εποχής. Αν στέκομαι σε αυτό το σημείο είναι λόγω της μικρής επιφύλαξης που είχα στην αρχή. Το μυθιστόρημα όμως παρατίθεται εν τη γενέσει του ως ένα καλοδουλεμένο ψηφιδωτό. Παρέχει πέρα από τη λογοτεχνική του ταυτότητα, στοιχεία για την οικονομική και κοινωνική εξαθλίωση της γειτονικής χώρας, όπου ο οπορτουνισμός θεριεύει και οι φωνές εθνικής συνείδησης και πολιτιστικής κληρονομιάς ηχούν πολυεπίπεδα. Ένα βιβλίο που δίνει τροφή για περισυλλογή και διάλογο ως προς τον τουρκικό ιμπεριαλισμό που αρχίζει να διαφαίνεται κινητοποιώντας τον αναγνώστη, ενώ λειτουργεί υποδόρια κάτω από ένα βαθύ αίσθημα ανθρωπισμού. Ένα λογοτεχνικό κείμενο που ανιχνεύει τις πτυχές της τουρκικής νοοτροπίας και επιπρόσθετα μπορεί να φωτίσει την σημερινή παρακμή της.
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Δείτε τα περιεχόμενα του πέμπτου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
