James Davidson, Οι Έλληνες και ο ελληνικός έρως. Μία ριζοσπαστική επανεκτίμηση της ομοερωτικής φιλίας στην αρχαία Ελλάδα, μετάφραση: Λύο Καλοβυρνάς, Εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2019.
Το θέμα Οι Έλληνες και ο ελληνικός έρως, Μία ριζοσπαστική επανεκτίμηση της ομοερωτικής φιλίας στην αρχαία Ελλάδα είναι ένας γόρδιος δεσμός, του οποίου
Ο κόμπος ήταν φτιαγμένος από λείο φλοιό κρανιάς,
και δεν διακρίνονταν ούτε η αρχή του ούτε το τέλος του …
Με αυτή τη φράση ο συγγραφέας James Davidson μας προετοιμάζει για το τι πρόκειται να επακολουθήσει στις 765 σελίδων, από τις οποίες οι 645 είναι καθαρό κείμενο, οι εκατό είναι πυκνογραμμένες σημειώσεις και οι υπόλοιπες επιλεγμένη βιβλιογραφία και Ευρετήρια. Υπάρχει ακόμη τετρασέλιδος κατάλογος εικόνων. Ο συγγραφέας θα χρησιμοποιήσει γλώσσα «άνετη», δεν έχει κανέναν ενδοιασμό να πει τα λόγια που περιγράφουν ωμά τις σχέσεις και φυσικά δεν θα κρυφτεί πίσω από επιστημονικές ορολογίες, λέξεις «αμφισημίας και διπλωματικής ευαισθησίας». Και ο γράφων είναι καθηγητής αρχαίας ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Warwick, με ειδικότητα την κοινωνική ιστορία και τα ερωτικά ήθη της αρχαίας Ελλάδας. Σπούδασε στο Columbia και στην Οξφόρδη και υπήρξε μέλος του Συμβουλίου της Εταιρείας για την Προώθηση των Ελληνικών Σπουδών καθώς και του εκδοτικού συμβουλίου της Ένωσης Κλασικών Σπουδών. Το συγγραφικό του έργο πλουσιότατο.
Στον τομέα της ομοφυλοφιλίας, λοιπόν, «αλωνίζει» από παιδί. Το βιβλίο το έγραψε με μεγάλο ζήλο σε βάθος χρόνου, σε άδειες και διακοπές και το απολαμβάνει σαν σε «παιδική χαρά ολομόναχος». Η μέθοδος του ήταν: αναζήτησε τα στοιχεία στο πρωτότυπο, στοχάσου κι ύστερα διάβασε τι έχουν στοχαστεί άλλοι άνθρωποι γι’ αυτά.
Το θέμα της Ελληνικής Ομοφυλοφιλίας ή ο Ελληνικός Έρωτας, το οποίο οι Ρωμαίοι αποκαλούσαν «ελληνικό έθιμο» (mos Graeciae, mos Graecorum), για τους Χριστιανούς ο κόμβος είναι ηθικός και τους ίδιους τους Έλληνες δισυπόστατος. Άλλες φορές συμπεριελάμβανε το σεξ, άλλες όχι, για άλλους αφορούσε τα σώματα και για άλλους την ψυχή. Η ασέλγεια σε νεαρό αγόρι τιμωρούνταν με θάνατο, ωστόσο, υπάρχουν παραστάσεις σε αγγεία, οι οποίες έδειχναν παρόμοια πράγματα. Πολλά από αυτά είναι γνωστά αλλά και πάμπολλα είναι άγνωστα, όπως η σχέση του Ζέφυρου με τον Υάκινθο (με το αρχαιότερο λατρευτικό κέντρο) και του Ηρακλή με τον Ιόλαο. Η σχέση του Αχιλλέα με τον Πάτροκλο είναι γνωστή, αλλά ο Όμηρος δεν λέει πολλάˑ λέει όμως ο Αισχύλος που έβλεπε «μηρούς» και «πυκνά φιλήματα». Για τη συγκεκριμένη σχέση μιλάει η κύλικα του «Ζωγράφου του Σωσία» (Μουσείο Βερολίνου και εδώ σ. 331), όπου ο «Αχιλλέας με μάτια διάπλατα επιδένει τρυφερά την πληγή του Πατρόκλου …ενώ ο Πάτροκλος σφίγγει τα άσπρα δόντια του». Ο συγγραφέας θα αφιερώσει πολλά στην συγκεκριμένη κύλικα, θα την γυρίσει ανάποδα, οπότε θα προκύψουν νέα στοιχεία και όταν την επαναφέρει, τότε θα είναι σε θέση να ερμηνεύσει τον Ελληνικό τύπο Έρωτα. Οι δύο ήρωες θα ταφούν σε κοινό τάφοˑ και σε αυτό θα επανέλθει με έμφαση. Ακόμα, θα αναφερθεί στον Πέλοπα που ήταν εραστής του Δία, τον οποίο υπηρετούσε στο ιερό της Ολυμπίας, αλλά και του Ποσειδώνα.
Ερώτημα: Τι είναι ο ίμερος; Απάντηση: Η σαγήνη που μετατρέπει το παθητικό αντικείμενο του πόθου σε αθώο δράστη ή το υποκείμενο του πόθου σε θύμα επίθεσης που δέχεται μια διείσδυση μέσω βλέμματος. Στον Φαίδρο είναι ρεύμα που ρέει από τον ερώμενο και καταβρέχει τον εραστή, αν και καλύτερη περιγραφή του ίμερου θα ήταν η «ερωτική έφοδος». Ο Έρωτας είναι αδελφός του Ίμερου και του Πόθου, αλλά και πατέρας τους, είναι δαίμονας που εκτροχιάζει τη ζωή. Και οι τρεις παρευρίσκονται στην κρίση του Πάρη και «Ο Έρωτας επικεντρώνεται στον κριτή, συσκοτίζει τη κρίση του, ψιθυρίζοντάς του “όρμα!” και κάνοντας την καρδιά του να βροντοχτυπά». Ο Όμηρος, ωστόσο, χρησιμοποιεί τη λέξη ίμερο με την ίδια ευκολία και για τον για το φαγητό, χορό, ύπνο, πόλεμο.
Ο έρωτας παριστάνεται στη ζωφόρο του Παρθενώνα και στη σχολή του Πλάτωνα. Αναφέρεται στο Συμπόσιο και στον Φαίδρο, όπου είναι τιμή και αυτοθυσία να πεθάνεις για χάρη του αγαπημένου σου, πράγμα που αποδεικνύει ο Αχιλλέας, βγαίνοντας να σκοτώσει τον Έκτορα, γιατί ξέρει πως αμέσως θα πεθάνει. Το έκανε από έρωτα; Άλλα υποστηρίζει ο Φαίδρος, άλλα ο Αισχύλος, αλλιώς τα ερμηνεύει ο Σωκράτης.Ο Αισχίνης θα αναπτύξει τη δική του θέση στον λόγο του Κατά Τιμάρχου, τον οποίο αποκαλεί γερο-πόρνο.
Η έρευνα απέδειξε ότι η λατρεία του Έρωτα είναι πανελλήνια –Αθήνα, Σπάρτη, Κρήτη, και αλλού– και όπως μαρτυρείται από τον ιστορικό Έφορο του 4ου αι. ο Έρωτας λατρευόταν, αν και οι αρχαίοι προσπαθούσαν να υποβαθμίσουν ή να διακωμωδήσουν το γεγονός. Πάντως και οι Σπαρτιάτες και οι Κρήτες θυσίαζαν σ’ αυτόν πριν από εκστρατείες ή μάχες. Ο Ξενοφών υποστηρίζει ότι η σπαρτιατική παιδεραστία έχει πολιτικές προεκτάσεις και ότι ο έρως στη Σπάρτη αποσκοπεί στην εγκαθίδρυση δεσμών μεταξύ διαφορετικών τμημάτων του στρατού, αλλά και για να κάνει ο χρηστός το αγόρι όμοιον. Στην Κρήτη στον κλεινόν παίδα δίνονταν πολλά δώρα σαν σπονσονάρισμα του καλού, αλλά όχι και αγαθού αγοριού. Το δε «λακωνίζω» σημαίνει και «παιδεραστώ». Ακόμα, ο Davidson λέει πως η περιγραφή αγοριών από τον Πλάτωνα σε διεγείρει και πώς η διέγερση αυτή ισοδυναμεί με μια αισθητική εμπειρία, σαν αυτή που θα ένιωθε ένας σημερινός μεταφυσικός που θα άκουγε μία συμφωνία του Μπετόβεν ή θα παρακολουθούσε μία χαραυγή στα Χάιλαντς της Σκωτίας (σ.163). Ο Αριστοφάνης διακωμωδεί τους πολιτικούς, τους οποίους εξ ολοκλήρου θεωρεί γεννημένους ομοφυλόφιλους (167). Ο Στράβων περιγράφει εραστή που επιδίδεται σε δήθεν προσποιητή απαγωγή, ενώ πρόκειται για βιασμό, τον οποίο ακολουθεί μια σειρά τελετουργικών που μεταβάλλει το αγόρι σε άντρα. Οι άνδρες της Μεσογείου είναι, λέει, «ευεπίφοροι» στο είδος και φέρνει παραδείγματα από τον Κάτουλλο και τον Μαρτιάλη και από τη νότια Ιταλία. Για την περαιτέρω έρευνά του θα ανατρέξει στη γλώσσα των πρωτόγονων λαών, θα μιλήσει για τον Φουκώ και τη Volonté se savoir, και τον Σωσσύρ και τα χαμένα «λαρυγγικά» της ινδοευρωπαϊκής (δύο εξ αυτών πρέπει να υπάρχουν στον πρόγονο του έρωτος). Σημαντικότατη είναι η ερμηνεία των ερωτικών σχέσεων που γέννησαν τα άστρα. Πέρα από την ομοφυλοφιλία σε πραγματικό επίπεδο ο James Davidson μας διδάσκει όλη την πολύπλοκη μυθολογία μας, διότι οι μύθοι λένε αλήθειες, και ακόμα μας δίνει και πλήθος ιστορικές πληροφορίες που τεκμηριώνουν τις απόψεις τους.
Με άλλα λόγια πρόκειται για μια πολύ σπουδαία μελέτη, την οποία απολαμβάνουμε στην χειμαρρώδη αφήγηση του Λύο Καλοβυρνά, επιμελημένη από την προσεκτική ματιά της Ευαγγελίας Δάλκου και του Δήμου Κουβίδη.
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Δείτε τα περιεχόμενα του δεύτερου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
