μαθαίνω μια ζωή την αλφαβήτα
γλιστράω στην επιφάνεια των γραμμάτων
με την παρήγορη ψευδαίσθηση
ότι θα φτάσω στο ωμέγα κάποτε
όπου ενεδρεύει αναπόφευκτα
το ωκεάνιο και πάλι άλφα
Όσοι γνωρίζουν τον Τόλη Νικηφόρου, θα τον συναντήσουν αναλλοίωτο στις γραμμές της τελευταίας του συλλογής διηγημάτων, Η Λέσχη της κόκκινης ή γαλάζιας αλεπούς (Μανδραγόρας 2020). Στα πολύ γλαφυρά του κείμενα με τις ολοζώντανες περιγραφές είναι ο εαυτός του και γράφει την αλήθεια του.
Η Λέσχη της κόκκινης ή γαλάζιας αλεπούς είναι το 38ο βιβλίο του σημαντικού λογοτέχνη της Θεσσαλονίκης, αφιερωμένο στη γυναίκα του Σοφία και τον γιό του Νίκο. Το έργο συγκεντρώνει τις αρετές του αξιόλογου και ευανάγνωστου έργου. Συνολικά δεκαπέντε διηγήματα με πρωτοπρόσωπο αφηγητή και εσωτερική εστίαση. Μια ακτινογραφία της ζωής του Τόλη Νικηφόρου και, έμμεσα, της πολιτιστικής ζωής της Θεσσαλονίκης.
Η συλλογή διηγημάτων χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερη συνοχή. Την εξασφαλίζουν το κοινό στα περισσότερα διηγήματα θέμα, που είναι η φιλαναγνωσία, ο ομοδιηγητικός αφηγητής, αλλά και ο τόπος πλοκής, που είναι η Θεσσαλονίκη. Ένας κύκλος διηγημάτων με κέντρο το βιβλίο και τα αντίστοιχα βιώματα. Παρακολουθούμε τους χαρακτήρες μέσα από το κοινωνικό τους περιβάλλον. Αβίαστα και φυσικά τα κείμενα, παραπέμπουν σε ένα είδος ιδιότυπης αυτοβιογραφίας, φέρουν τη γοητεία του εξομολογητικού και κορυφώνονται με την αποκάλυψη του χαρακτήρα του ίδιου του συγγραφέα.
Ευαίσθητος παλμογράφος της ζωής και της τέχνης ο Τόλης Νικηφόρου αφηγείται προσωπικές του στιγμές με ρεαλισμό και αυτοσυνειδησία. Αναδεικνύει τα πρόσωπα μέσα από τις δυνάμεις και τις αδυναμίες τους, χωρίς να εξαιρεί τον εαυτό του από τη διαδικασία αυτή. Προβάλλει με θετική ματιά τους ανθρώπους και τις καταστάσεις. Οι δογματισμοί και οι προκαταλήψεις δεν ταιριάζουν στον συγγραφέα. Στο σημείο αυτό για μια ακόμη φορά είναι ο εαυτός του, ο δεκτικός άνθρωπος με την ανοιχτή καρδιά που γνωρίζουμε. Γιατί είναι γνωστή η μεγαθυμία του Τόλη Νικηφόρου. Εξάλλου, στο πρώτο του διήγημα, στη Λέσχη της κόκκινης ή γαλάζιας αλεπούς, εξηγεί τον τίτλο της συλλογής. Η Λέσχη Ανάγνωσης της Ποίησης –που λειτουργεί με δική του πρωτοβουλία στη στέγη της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης– δεν θα ασκούσε κανενός είδους αποκλεισμό σε λογοτέχνες.
Η λέσχη επισήμως θα λεγόταν Λέσχη Ανάγνωσης της Ποίησης αλλά θα ξέραμε όλοι, ή τουλάχιστον θα έσπευδα να το ανακοινώσω στην πρώτη εκδήλωση ότι είναι Λέσχη της Κόκκινης ή Γαλάζιας Αλεπούς. Γιατί, εκτός από την παροιμία που ήταν καθοριστική για την υλοποίηση της ιδέας μου, δεν θα γινόταν κανένας απολύτως αποκλεισμός ποιητών για την ιδεολογική τους θέση και δράση. Μοναδικό κριτήριο θα ήταν η ποιητική τους αξία! Κόκκινοι και γαλάζιοι, κομμουνιστές και φασίστες, αριστεροί, κεντρώοι και δεξιοί, προοδευτικοί και συντηρητικοί, άθεοι και θρησκευόμενοι, αναρχικοί και πολιτικά αδιάφοροι θα ήταν ευπρόσδεκτοι, αρκεί να είχαν φτάσει, κατά κοινή ομολογία, σε υψηλό επίπεδο ποιητικής έκφρασης.
Πέρα από τον αριστοτεχνικό τρόπο με τον οποίο ο συγγραφέας εκθέτει τα γεγονότα, το βιβλίο παρουσιάζει ενδιαφέρον και για τη θεματολογία του. Διερευνάται με τρόπο μικροσκοπικό η καθημερινότητα του βιβλίου. Οι λογοτεχνικοί ήρωες είναι πρόσωπα υπαρκτά, άνθρωποι της διπλανής πόρτας, ένα στοιχείο που προσδίδει χαρακτήρα ντοκουμέντου στο έργο. Οι σύντομες εξομολογητικές διηγήσεις παγιδεύουν τις απαρατήρητες μεν, αλλά τόσο ουσιαστικές στιγμές της καθημερινότητας, και κινούνται ανάμεσα στο διήγημα και το χρονογράφημα. Οι καταστάσεις που εξιστορούνται είναι αυθεντικές.
Ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής στρέφει το βλέμμα στην ανθρωπογεωγραφία της Θεσσαλονίκης αντικρίζοντας στοχαστικά την τέχνη, την πολιτική, τις λέσχες ανάγνωσης και τους θαμώνες της. Από τις σελίδες του βιβλίου περνούν η παιδική ηλικία, τα πλούσια αναγνώσματα (ένας ισόβιος έρωτας), το σχολείο Ανατόλια και η βιβλιοθήκη του, οι φωτισμένοι φιλόλογοι, οι εκδόσεις.
Περιγράφονται οι συναντήσεις με τους φίλους την Κυριακή στο Πανόραμα, με θέα την πόλη που απλώνεται νωχελικά κάτω, από το Μεγάλο Καραμπουρνάκι ως το Καλοχώρι, και το αστραφτερό γαλάζιο του Θερμαϊκού με τα σκόρπια πλοία, ενώ στο βάθος υψώνονται οι χιονισμένες κορυφές του Ολύμπου. Πρόσωπα και στιγμές του περιβάλλοντος: ο Αντώνης, η Αγγελική, η Βικτωρία, η επίσκεψη στο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας, ο Φώτης, το ντοκιμαντέρ για τη ζωή του Τόλη Νικηφόρου (που πρόβαλε τη ΕΡΤ3), η μοιραία Θέdα με την εξωτική ομορφιά.
Η γυναίκα είναι συχνά μια ζωντανή αντίφαση και η Θέdα ήταν ένα λίγο πιο πυκνό και ανεξιχνίαστα μυστήριο. Η κάθε μας συνάντηση στη βιβλιοθήκη ήταν και ένας ενδυματολογικός αιφνιδιασμός για τη συμβατική μας αντίληψη περί αμφίεσης. Άλλαζε χτένισμα, ρούχα και παπούτσια σε απίθανα χρώματα και συνδυασμούς και κατάφερνε συχνά να είναι εξωτικά θελκτική. Θα μπορούσε να λέγεται Theduco και να είναι γκέισα από τις ανθισμένες κερασιές της μακρινής Ιαπωνίας. Θα μπορούσε να είναι δυτικό φωτομοντέλο, όπως περίπου παρουσιάστηκε στο εξώφυλλο ενός ηλεκτρονικού λογοτεχνικού περιοδικού. Θα μπορούσε να είναι και πολλά άλλα, ίσως για να δηλώσει το αίτημά της για ελευθερία.
Οι αφηγήσεις έχουν φόντο τη Θεσσαλονίκη και καμβά την αυθεντική ζωή. Ιδιωτικά βιώματα που γοητεύουν με τον ρεαλισμό και τη φυσικότητά τους. Παρότι τα γεγονότα ενδιατρίβουν στα καθημερινά, αποτυπώνουν την εσωτερική ζωή των προσώπων και καταγράφουν με ακρίβεια τις καταστάσεις. Γιατί είναι αναγνωρίσιμη η πραγματικότητα των σελίδων του βιβλίου και παρουσιάζεται χωρίς προσωπεία. Αυθεντικά ντοκουμέντα που παίρνουν τη θέση της αφήγησης και γοητεύουν. Ανακαλούν εύκολα τα κοινωνικά συμφραζόμενα και ανασυστήνουν με ευκρίνεια το κοινωνικό πλαίσιο από το οποίο έχουν αποσπαστεί, ενορχηστρωμένα υπέροχα από έναν συγγραφέα που ξέρει να χειρίζεται τις λέξεις και να δημιουργεί σασπένς.
Στη Λέσχη της κόκκινης ή γαλάζιας αλεπούς, ο Τόλης Νικηφόρου, με στημόνι του τη φιλαναγνωσία, υφαίνει το λογοτεχνικό βιβλίο της δικής του ζωής, αποτυπώνει ολοζώντανα κομμάτια της Θεσσαλονίκης και των ανθρώπων της και αναπαριστά μια ολόκληρη εποχή με τα επιμέρους θέματά της, κομίζοντας τεκμήρια για το κλίμα και τα ήθη της. Ιδιαίτερα θελκτικό στοιχείο του έργου οι στίχοι του ποιητή Τόλη Νικηφόρου που προηγούνται κάθε διηγήματος, συνδιαλέγονται με την αφήγηση και έχουν χαρακτήρα αποστάγματος.
ωραίος επίλογος
το ανοιξιάτικο σπουργίτι
[…] Η παλιά φρουρά λοιπόν δεν παραδίδεται. Γράφει με την πράξη της ζωής της το πιο ωραίο ποίημα, το πιο ωραίο λογοτεχνικό βιβλίο. Ίσως κατά κάποιο τρόπο να είναι η πιο γνήσια Λέσχη Ανάγνωσης. Γιατί διαβάζει ο καθένας μας και συζητάει το πιο αυθεντικό βιβλίο στην τόσο οικεία περιπέτεια και τις λεπτομέρειες της ζωής των άλλων. Με όλες τις επιτυχίες, τις διαψεύσεις, τα πάθη και τα λάθη τους.
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Ζωγραφική: Andy Dixon. Δείτε τα περιεχόμενα της έντυπης έκδοσης εδώ.]
