Τα τελευταία χρόνια ήμουν στην επιτροπή του Αναγνώστη για τα βραβεία παιδικού βιβλίου. Έτσι διάβαζα τα βιβλία της προηγούμενης χρονιάς, την επόμενη. Ωστόσο μέσα στο 2017 ξαναδιάβασα και κάποια βιβλία της τελευταίας τριετίας, εστιάζοντας σε κάποια σημεία που μου άρεσαν ή με εντυπωσίασαν. Παρακάτω αναφέρω με τυχαία σειρά κάποια από αυτά τα βιβλία. Προφανώς και υπάρχουν και πολλά άλλα που μπορώ να προσθέσω, πολλά άλλα καλά βιβλία. Και θα το κάνω μελλοντικά. Τα παρακάτω όμως (όλα στις βραχείες λίστες) τα επέλεξα γιατί για μένα έχουν κάποιο στοιχείο νεωτερικότητας, βάζουν το δικό τους πετραδάκι στην παιδική λογοτεχνία. Για διαφορετικούς λόγους το καθένα. Συνεπώς δε θα μιλήσω για πλοκή, λογοτεχνικότητα, αναγνωστικό ενδιαφέρον, γλώσσα. Αυτά είναι εκ των ων ουκ άνευ. Θα μιλήσω για συγκεκριμένα στοιχεία που εντόπισα σε καθένα από αυτά που τα κάνουν να φαντάζουν υπέροχα διαφορετικά στα μάτια μου.
Στο Μέχρι το άπειρο κι ακόμα παραπέρα (Πατάκης) η Άννα Κοντολέων ενσωματώνει εξαιρετικά εύστοχα την κρίση στη μυθοπλασία της. Η κρίση είναι το αίτιο, έχει ρόλο, αλλά δεν υπερτονίζεται, απελευθερώνοντας το μυθιστόρημα από το να είναι «μυθιστόρημα κρίσης». Ο ήρωας και οι καταστάσεις είναι εξαιρετικά αληθοφανείς, στο βιβλίο δε, υπάρχει μια από τις πιο πλήρεις, εντυπωσιακές κι ολοκληρωτικές μεταστροφές ήρωα που έχω δει, καταλαβαίνουμε κάθε στιγμή τον ήρωα που μεταβάλλεται. Επιπλέον και μολονότι είναι ένα πολυσέλιδο βιβλίο, η γραφή είναι εξαιρετικά στιβαρή, η έκταση είναι τόσο-όσο, το κείμενο αναπνέει και έχει έναν πολύ καλά υπολογισμένο ρυθμό. Έκπληξή μου που δεν ήταν υποψήφιο στα Κρατικά.
Ο Πολυχρόνης Κουτσάκης στο Μια ανάσα μόνο (Πατάκης) (Κρατικό βραβείο-Βραβείο Αναγνώστη) απελευθερώνει το Καλό και το Κακό στους ήρωές του από τα εθνοτικά στερεότυπα που είχαμε συνηθίσει δηλαδή ο καλός θα είναι αλλοδαπός που αδικείται, ο κακός γηγενής. Χειρίζεται τους ήρωές του σαν πραγματικούς ανθρώπους, όπου ο καθένας είναι ικανός για το καλό και το κακό, ανεξάρτητα από εθνικότητα, δίνοντας έτσι σε δεύτερο επίπεδο ένα καλό δείγμα πραγματικής αντιρατσιστικής γραφής, απαλλαγμένης από καθωσπρεπισμούς, ορθότητες και ενοχικά σύνδρομα. Οι ήρωές του επίσης κινούνται σε μία ευρεία γκάμα αποχρώσεων καλού-κακού, συμπαθητικού-αντιπαθητικού, πράγμα που τους κάνει εξαιρετικά γοητευτικούς.
Το Μελάκ μόνος (Καλειδοσκόπιο-Βραβείο Αναγνώστη) είναι ένα βιβλίο υψηλής αισθητικής, πλήρους αρτιότητας ως προς όλα του τα στοιχεία (κείμενο, εικονογράφηση, στήσιμο), ένα κόσμημα. Η εικονογράφηση του Αχιλλέα Ραζή είναι επί της ουσίας πίνακες ή καλύτερα μια θεματολογική σειρά πινάκων με συνέχεια, που δένει τις δυο τέχνες εικονογράφηση-ζωγραφική και συμπορεύεται με το κείμενο. Το δε κείμενο της Αργυρώς Πιπίνη, μια πλήρης μυθοπλασία 650 λέξεων, με αρχή, μέση και τέλος, καθώς και με εμβόλιμη αφήγηση, είναι υπόδειγμα οικονομίας, δύναμης λέξεων και διακύμανσης συναισθημάτων. Το σημαντικό όμως αυτού του βιβλίου είναι η οπτική του ως προς τον πρόσφυγα. Ο πρόσφυγας είναι ο πρωταγωνιστής, αυτόν παρακολουθούμε κι όχι τον Έλληνα που θα τον λυπηθεί. Ο πρόσφυγας είναι ο ήρωας της αφήγησης κι όχι ένα προσχηματικό στοιχείο που θα προκαλέσει τον απαραίτητο οίκτο και την «απενοχοποίηση» του εκάστοτε αναγνώστη μέσω της συγκίνησης.
Τη Λίνα Λυχναρά θα τη χαρακτήριζα ως Άγκαθα Κρίστι του παιδικού βιβλίου στην Ελλάδα. Κι αυτό γιατί υπηρετεί με αξιοζήλευτη και αξιοσέβαστη συνέπεια το ποιοτικό, αστυνομικό, παιδικό βιβλίο. Το Παιδί με τα δύο πρόσωπα (Πατάκης), όπως βέβαια και τα υπόλοιπά της, διακρίνεται τόσο για τη γόνιμη αφομοίωση διακειμενικών στοιχείων, όσο και κινηματογραφικών επιρροών. Το κείμενο φέρει μιαν αύρα κοσμοπολιτισμού, ένα τζειμς-μποντικό στυλ. Αναμφισβήτητα η πλοκή είναι τόσο στέρεα δομημένη, χωρίς κανένα κενό και καμία παραδοξολογία, που ο αναγνώστης πραγματικά οδηγείται στη λύση του μυστηρίου κυρίως νοητικά και όχι μόνο αναγνωστικά.
Η Ιωάννα Μπαμπέτα είναι συγγραφέας που γράφει τις περισσότερες φορές για απλές, καθημερινές καταστάσεις, συγγραφέας που βάζει πάνω απ’όλα την ιστορία και όχι το μήνυμα, αφήνοντας τον αναγνώστη ουσιαστικά αδέσμευτο κι ακηδεμόνευτο. Και ο αναγνώστης ξεθάβει αναμνήσεις, στιγμιότυπα, συναισθήματα, snapshots της ζωής του. Το Διακοπές στη βεράντα (Μεταίχμιο) μου έβγαλε προσωπικά στοιχεία από δικά μου βαρετά, ατελείωτα, μοναχικά καλοκαίρια. Και είναι πολύ αξιοθαύμαστο, πώς μια περιορισμένη επί της ουσίας σκηνογραφία (πολυκατοικίες, δρόμος, μαγαζί), καταφέρνει να ξυπνήσει τόσες αναμνήσεις και τόσα συναισθήματα ή πώς ο ενήλικος αναγνώστης ταυτίζεται σχεδόν με το πρόβλημα και την ψυχολογία του μικρού παιδιού. Η ομορφιά και η αξία της καθημερινότητας και της απλότητας.
Το Στα μονοπάτια της νιότης (Πατάκης) της Λίτσας Ψαραύτη φέρει τη σφραγίδα ενός βιβλίου, το οποίο είναι μερικώς ή ολικώς βιωμένο. Και γι’ αυτόν το λόγο, πέρα ως πέρα αληθινό. Χωρίς να το ξέρεις ή χωρίς να είσαι σίγουρος, υποψιάζεσαι πως αυτό που διαβάζεις συνέβη όντως. Το κείμενο, χαμηλών τόνων στην αρχή, κλιμακώνεται σε ένα κρεσέντο, καθώς η πλοκή ξετυλίγεται, ενώ στο τέλος σου μένει ένας κόμπος στο λαιμό. Κλείνεις το βιβλίο και δε θέλεις να κάνεις τίποτα άλλο για κάποιες στιγμές, θέλεις να κάτσεις λίγο μόνος σου να το σκεφτείς. Αυτού του είδους τα βιωμένα βιβλία πιστεύω πως κουβαλούν ένα διαφορετικό ήθος. Ίσως είναι αδόκιμος ο όρος «ήθος», δεν ξέρω, πάντως η αλήθεια είναι πως η συγκίνηση που προσφέρουν, αυτό το μεταιχμιακό «δακρύζω- δεν δακρύζω», αυτό το θάμπωμα στα μάτια και το βήξιμο για να καθαρίσει η φωνή σου, είναι πέρα ως πέρα αυθεντικά. Όπως αυθεντική είναι και η λύτρωση, η κάθαρση, στο τέλος.
Ο Λευκός Αξιωματικός (Κέδρος-Βραβείο Αναγνώστη) του Κυριάκου Αθανασιάδη είναι ένα γοητευτικό και εξαιρετικά πετυχημένο υβρίδιο/συνδυασμός fantasy- επιστημονικής φαντασίας- αστυνομικού. Στην ουσία δεν μπορείς να το κατατάξεις με σιγουριά σε κάποιο genre, αλλά αυτό δε θα απασχολήσει καθόλου τον αναγνώστη, καθώς θα το απολαύσει. Το σημαντικό για μένα σε αυτό το βιβλίο είναι ο ήρωας και η ιδιαιτερότητά του. Αν μιλάμε για διαφορετικότητα, να και κάποιο βιβλίο που ακομπλεξάριστα δεν πατά πάνω στη διαφορετικότητα του ήρωα, δεν την κάνει θέμα, δεν μας καλεί να στοχαστούμε για το «διαφορετικό» και να δείξουμε οίκτο, να λυπηθούμε κι αυτό ήταν. Ο ήρωας χρησιμοποιεί την ιδιότητά του ως όπλο, αυτή τον σώζει στο τέλος. Αυτό το δεύτερο επίπεδο ερμηνείας του κειμένου, προκύπτει εντελώς υποσυνείδητα, χωρίς διδακτισμούς και χωρίς φανφάρες, αλλά προπάντων με χιούμορ.
Οι Βασίλης Κουτσιαρής και Γιάννης Διακομανώλης στη Χιονισμένη Πλατεία (Ελληνοεκδοτική) δε δημιουργούν μόνο μια ατμόσφαιρα Big Brother, όπου η αλήθεια και το ψέμα χάνονται, όπου αναδύονται δεύτερα επίπεδα και συμβολισμοί μέσω των τόπων που έχουν επιλέξει (ο ίδιος ο τίτλος Χιονισμένη Πλατεία λειτουργεί έτσι και ως προς τις δύο λέξεις, όπου το άσπρο χιόνι υποδηλώνει την αθωότητα που λερώνεται από την έκθεσή της στην πλατεία, στον κόσμο), αλλά καταφέρνουν κάτι το οποίο δε θυμάμαι να το έχω συναντήσει πολύ συχνά σε βιβλία: Αφήνουν αναπάντητο ένα ηθικό ερώτημα στο τέλος, όπου ο αναγνώστης καλείται να πάρει θέση, μένει αβοήθητος και παλεύει με τις σκέψεις του. Όλοι φταίνε κι όλοι δε φταίνε σε αυτό το βιβλίο, όλοι έχουν δίκιο κι άδικο ταυτόχρονα. Όπως συμβαίνει τις πιο πολλές φορές στη ζωή.
Στον Υπέροχο Κόσμο (Πατάκης – Βραβείο Αναγνώστη) ο Φίλιππος Μανδηλαράς χρησιμοποιεί μια πολυπρόσωπη αφήγηση, μια σκυταλοδρομία πολλών μεμονωμένων αφηγητών, όπου ο ένας πιάνει χωροχρονικά την ιστορία του εκεί που την αφήνει ο άλλος. Η ποικιλία των φωνών δίνεται εξαίρετα, χωρίς να μπλέκεται ο αναγνώστης κι αυτό διότι είναι διακριτοί οι χαρακτήρες. Μετανάστες, παραβατικοί, ενδοοικογενειακή βία, κρυφά πάθη, νέοι με κόμπλεξ για την εμφάνισή τους, όλες αυτές οι ιστορίες συμπιέζονται σε αφήγηση μιας μέρας. Ο Μανδηλαράς δε θέλει να μιλήσει για το ξένο, το περιθώριο ή το διαφορετικό χτίζοντας ένα βιβλίο με αυτή τη θεματολογία. Θέλει να μιλήσει για τη χαρά της ζωής κυρίως, για το νόημά της. Δε θέλει να δώσει ένα βιβλίο με μηνύματα, θέλει να δώσει ένα μυθιστόρημα για το δικαίωμα στην ευτυχία και την προσπάθεια προς αυτήν, αναδεικνύοντας παράλληλα αβίαστα, θέματα όπως την ισότητα και τον αντιρατσισμό.
Τέλος στο Μαύρο πρόβατο στο Τέξας (Μεταίχμιο) ο Κώστας Χαραλάς δίνει μια εκπληκτική νουάρ ατμόσφαιρα, συνεπέστατη καθ’ όλη τη διάρκεια του βιβλίου. Δύο πρόσωπα, δυο έφηβοι, που στην αρχή δύσκολο να ξεχωρίσεις ποιος είναι ποιος, ξετυλίγουν τα όνειρά τους κόντρα στις επιθυμίες των δικών τους και στο δρόμο που αυτοί τους είχαν χαράξει. Βιβλίο εξωτερικά χαμηλών τόνων, με απίστευτη εσωτερική ένταση, με συσσωρευμένη ενέργεια που δεν ξέρεις αν και πότε θα εκραγεί. Αφήγηση που τείνει δηλαδή προς το σημείο βρασμού. Στο τέλος ο αναγνώστης μένει με τη σκέψη του τι θα έκανε ο ίδιος αν ήταν κάποιος από τους ήρωες. Η γραφή είναι κοφτή και στακάτη, θυμίζει Μαρβέλ και Τζακ Κερουάκ συγχρόνως, χωρίς αυτό να μπορεί να προσδιοριστεί ακριβώς. Κι ο αναγνώστης είναι σαν να μπαίνει στις σελίδες αυτού του εξαιρετικού βιβλίου.
Αυτές ήταν μερικές μόνο από τις επιλογές που θα έκανα.
Καλή χρονιά σε όλους!
*****
[Όπως κάθε χρόνο, από τα Χριστούγεννα μέχρι και το τέλος των γιορτών δημοσιεύουμε τις λίστες των συνεργατών μας για τα δικά τους αγαπημένα από τη χρονιά που φεύγει: καταγράφονται βιβλία, μουσικές, ταινίες, παραστάσεις, ό,τι μας άρεσε απ’ το έτος που πέρασε. Δεν πρόκειται για λίστες με “τα καλύτερα του 2017” –τα πνευματικά γεγονότα δεν μπορεί να κατατάσσονται με τέτοιο τρόπο–, αλλά γι’ αυτά που κατά την υποκειμενική κρίση των γραφόντων αξίζει ίσως να προσεχτούν περισσότερο.]
Δείτε τα περιεχόμενα της έντυπης έκδοσης εδώ.
