frear

5 ταινίες από το 2017 – επιλέγει ο Γιάννης Μήτσου

Από τις σημαντικότερες ταινίες του 2017, το συγκινητικό Afterimage, κύκνειο άσμα του μεγάλου δημιουργού Αντρέι Βάιντα. Aισθητικά άρτιο, το έργο του Βάιντα ανάγει σ’ έναν πολιτικό προβληματισμό, τη σχέση διώκτη και διωκόμενου, καθώς και σ’ έναν λογοτεχνικό, στην καταβολή του θέμα οικείο μεταξύ άλλων και από τον Κάφκα: στην αντίθεση μεταξύ του διαβρωτικού συνόλου και του μοναχικού ατόμου, σε κατάθεση μιας βαθύτερης υπαρξιακής αγωνίας με μεταφυσικές βλέψεις.

Ο Władysław Strzemiński, ιστορικό πρόσωπο, συγκινεί τον Βάιντα όχι μόνο λόγω της καλλιτεχνικής του ιδιότητας και της (συμβολικά εύγλωττης) φυσικής του αναπηρίας που τον συνδέει με μια μεγάλη παράδοση ρομαντικών ηρώων από τον Κουασιμόδο ως τον Γουινπλάιν του Ανθρώπου που Γελά. Oύτε αποκλειστικά λόγω των φαινομενολογικών αναγωγών της υπαρκτής αισθητικής θεωρίας του, στην οποία αναφέρεται και ο τίτλος, περιγράφοντας την εικόνα ή ακριβέστερα το ίχνος της εικόνας που παραμένει ακόμα μπροστά στα μάτια μας, απόλυτα παρόν ακόμα κι όταν το φυσικό αντικείμενο έχει απομακρυνθεί. Ο Strzemiński γίνεται για τον Βάιντα απόλυτο σύμβολο του ατόμου που ενώ αντιστέκεται γενναία κι ειλικρινά, δεν μπορεί παρά να εξουδετερωθεί αναπόφευκτα από το κύμα της Ιστορίας. Το πλάνο του κατακόκκινου δωματίου δεν είναι ακριβώς μια κριτική στον Στάλιν (αν και η αντίθεση του Βάιντα στον σταλινισμό σίγουρα συμπεριλαμβάνεται στα αναγνωρίσιμα μοτίβα του ήδη από τη δεκαετία του ’80) όσο ένας φόβος απέναντι σε μια διονυσιακή διαβρωτική ροπή, ίδια με αυτή του Ροβεσπιέρου στον Δαντών ή του Σταυρόγκιν στους Δαιμονισμένους, σε προηγούμενες ταινίες του μεγάλου δημιουργού.

Εξίσου γοητευτικές, δυο σημαντικές φετινές ταινίες Ρώσων σκηνοθετών: το Χωρίς αγάπη του Αντρέι Ζβιάγκιντσεφ και ο αρκετά αδικημένος και αγνοημένος, ειδικά στην Ελλάδα Παράδεισος του μεγάλου Αντρέι Κοντσαλόφσκι, σεναριογράφου του Αντρέι Ρουμπλιώφ του Ταρκόφσκι. Ο Κοντσαλόφσκι, κατά την άποψη μου μεγαλύτερο μέγεθος από τον αδελφό του, τον επίσης σημαντικό Νικήτα Μιχάλκωφ, επιδεικνύει σταθερά σαν θέμα μια βαθιά αγάπη για τον ίδιο τον κινηματογράφο, τέτοια που του επιτρέπει να ελίσσεται ανάμεσα στα είδη, τις συμβάσεις και τους κώδικες του σινεμά. Άρτιες μεταφορές του Τσέχωφ (Ο θείος Βάνιας), ιστορικά έπη (Σιβηριάδα) και συγκινητικά γουέστερν ή ακόμα έργα που επικοινωνούν με μια εποποιία καθαρά αμερικανική (σαν το υπέροχο Τραίνο της μεγάλης φυγής, πάνω σε αρχικό σενάριο του Ακίρα Κουροσάβα), χαρακτηρίζονται όλα τους από μια τάση προς το υπερβατικό, μια επική διάθεση που παρουσιάζει συμμετρίες μέχρι και με τα ομηρικά έπη.

Ο Παράδεισος επιστρέφει στην Ιστορία, έννοια που όσον αφορά τον Κοντσαλόφσκι, εικονογραφεί γοητευτικά την τρομερή ναζιστική απειλή, και όπως ο Καρλ Γιάσπερς, τον οποίο επανειλημμένα έχει αναφέρει σε συνεντεύξεις του, προσπαθεί να ανιχνεύσει τη σχέση του ατόμου, του υποκειμένου και της σκληρά αδιάφορης για αυτό ροής του χρόνου. Ο τίτλος, η πλήρης σημασία του οποίου θα αποκαλυφθεί στα τελευταία πλάνα της ταινίας, παρά τον τρόμο των όσων απεικονίζονται, δεν πρέπει να προσληφθεί ειρωνικά. Ο Κοντσαλόφσκι αγωνιά για την κατάκτηση του Παραδείσου, με απόλυτη ειλικρίνεια.

Το Χωρίς αγάπη, φυσική συνέχεια θεματικά και στυλιστικά του αριστουργηματικού Λεβιάθαν, της προηγούμενης ταινίας του Ζβιάγκιντσεφ μοιάζει ουσιαστικά στον Παράδεισο του Κοντσαλόφσκι, υπό την έννοια ότι και πάλι έχουμε μια ανάγκη επίλυσης ενός κοινωνικού ή πολιτικού αδιεξόδου με όρους οριακά μεταφυσικούς. Ο πρίγκιπας Μίσκιν, ο Ηλίθιος του Ντοστογιέφσκι, πίστευε βαθιά στην αγάπη όχι απλά ως φυσικό συναίσθημα, ηθικά σεβαστό και κοινωνικά απαραίτητο (η αστική προσέγγιση), αλλά ως μοναδική κοσμική δύναμη, χωρίς την οποία τα πάντα χάνουν το νόημά τους. Ενίοτε ο ήρωας του Ντοστογιέφσκι φαίνεται να την ταυτίζει ακόμα και με την ομορφιά –σκέψη ξένη στην έντονα Αριστοτελική δυτική σκέψη. Μέσα από την καθημερινή, απολύτως ρεαλιστική και κάθε άλλο παρά ασυνήθιστη ιστορία ενός αγοριού που χάνεται στη σύγχρονη Ρωσία, ο Ζβιάγκιντσεφ φαίνεται να υπαινίσσεται ακριβώς το ίδιο ντοστογιεφσκικό σχήμα, μένοντας όμως πάντα υπαινιχτικός, η μεγαλύτερη αρετή του. Μια απλή κουβέντα ενός δεύτερου χαρακτήρα, (μια φράση του εραστή της μητέρας του αγοριού) κι ένα φοβερής δύναμης πλάνο στα πρώτα λεπτά, αρκούν για να φωτίσουν όλο το υπόβαθρο της σκοτεινής αφήγησης.

Σε διαφορετικό τόνο, υπέροχα ώριμο και μελαγχολικό, το Πάττερσον του Τζάρμους είναι μια ταινία για την ποίηση καθαρά «αμερικάνικη», υπό την έννοια ότι λειτουργεί σαν ένα τραγούδι για τους μεγάλους δρόμους και τον ατομικό οραματισμό, τα θέματα δηλαδή που θρέψανε όλους τους μεγάλους Αμερικανούς δημιουργούς από τον Χέρμαν Μέλβιλ μέχρι τον Έρνεστ Χεμινγουέη και τον Φιτζέραλντ. Όπως ακριβώς ο Ουίλιαμ Κάρλος Ουίλιαμς στους στίχους και τον κόσμο του οποίου τόσο άμεσα αναφέρεται ο Τζάρμους ψάχνει την δικιά του Αμερική στη μικρή λεπτομέρεια, ίδια με το ιαπωνικό Χάι Κου.

Τέλος άξια αναφοράς Η άλλη όψη της ελπίδας του Άκι Καουρισμάκι, ταινία άμεσα πολιτική και σαφώς πιο απαισιόδοξη από το Λιμάνι της Χάβρης. Η άλλη όψη της ελπίδας δεν συνιστά απλά τη ματιά ενός χαρισματικού δημιουργού πάνω στις σκοτεινές μέρες του προσφυγικού, αλλά και μια προσωπική κατάθεση ενός φόβου επερχόμενου θανάτου. Κι όμως ο φόβος δεν αναιρεί την ελπίδα του τίτλου, μια ελπίδα που παρά την απόλυτη επίγνωση της τρομερής κοινωνικής αδικίας, για τον Καουρισμάκι όπως ακριβώς και για τον Ντίκενς, τον Τσάπλιν ή τον Βικτόρ Ουγκώ, εξακολουθεί δικαιωματικά να ανήκει στις μελαγχολικές φύσεις. Στους κατατρεγμένους και τους δυστυχείς.

*****

[Όπως κάθε χρόνο, από τα Χριστούγεννα μέχρι και το τέλος των γιορτών δημοσιεύουμε τις λίστες των συνεργατών μας για τα δικά τους αγαπημένα από τη χρονιά που φεύγει: καταγράφονται βιβλία, μουσικές, ταινίες, παραστάσεις, ό,τι μας άρεσε απ’ το έτος που πέρασε. Δεν πρόκειται για λίστες με “τα καλύτερα του 2017” –τα πνευματικά γεγονότα δεν μπορεί να κατατάσσονται με τέτοιο τρόπο–, αλλά γι’ αυτά που κατά την υποκειμενική κρίση των γραφόντων αξίζει ίσως να προσεχτούν περισσότερο.]

Δείτε τα περιεχόμενα της έντυπης έκδοσης εδώ.

Σε λίγο καιρό κοντά σας με νέο ηλεκτρονικό τεύχος στο mag.frear.gr

Mag.frear.gr – Τα ηλεκτρονικά μας τεύχη