Από τα στοιχεία που καθορίζουν την ωριμότητα ενός ποιητικού δημιουργήματος είναι η δυνατότητά του να υφαίνει αρμονικά το θεματικό πλαίσιο με την ποιητική στρατηγική, τη σκέψη με τον λόγο, τον αισθητικό βρασμό. Ο Παντελής Μπουκάλας στο βιβλίο του Τρεις επί τρία. Εννιά ποιήματα για τον Χαλεπά, τον Θεόφιλο και τον Παπαδιαμάντη (Άγρα, 2025), καταπιάνεται με τους τρεις μεγάλους Αιγαιοπελαγίτες, τον Σκιαθίτη πεζογράφο Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη (1851-1911), τον Τήνιο γλύπτη Γιαννούλη Χαλεπά (1851-1938) και τον Λέσβιο ζωγράφο Θεόφιλο Χατζημιχαήλ (1870-1934), χαρίζοντας ένα έργο συγκινητικό, που κατέχεται από το θέμα, το οποίο εκδιπλώνει με συνοχή, χωρίς εγκεφαλική ή σκοτεινή λειτουργία.
Αναδιφώντας τη βιογραφία και το έργο των προσώπων με προσοχή και σοβαρότητα, λόγο άμεσο και ρυθμικό, ο Μπουκάλας σκιαγραφεί τους τρεις «ποιητές» –όπως τους αποκαλεί– «των λέξεων, των χρωμάτων, της γλυπτικής», σκιαγραφώντας παράλληλα την τραγικότητα και την ελληνικότητα. Γιατί ενώ οι τρεις σπουδαίοι του νεοελληνικού μας πολιτισμού ζουν την ίδια περίπου εποχή, είναι μεταξύ τους διαφορετικοί. Το στοιχείο που τους συνδέει είναι αυτό του δύσκολου βίου, της περιθωριοποίησης ή της απόρριψης. Ο «ανεπρόκοπος» Παπαδιαμάντης, ο «αχμάκης» Θεόφιλος, ο «σαλός» Χαλεπάς, παλεύουν με το στοιχείο της ιδιοτυπίας τους, αυτό που θα προσδώσει και τη σφραγίδα στο έργο τους. «Το ρίγος που θα σου προκαλέσει η τήξη του χρόνου και η συνύπαρξη των σφόδρα αντιθέτων στα γλυπτά του Χαλεπά· η αθώα, αυθόρμητη ομορφιά που θα μεταλάβεις στις εικόνες του Θεόφιλου· η ψυχογραφική τέχνη του Παπαδιαμάντη που ανασταίνει τους αποκαλούμενους “απλούς ανθρώπους” στην τόση πολυπλοκότητά τους· αυτά θα σε έλξουν και θα κινήσουν τη γραφή σου», σημειώνει στο επίμετρο ο συγγραφέας.
Ο Μπουκάλας δημιουργεί για καθέναν από τους καλλιτέχνες τρεις ποιητικούς μονολόγους, εννιά στο σύνολό τους ποιήματα, που λειτουργούν μέσα στο δίχτυ του χρόνου και συνθέτουν τις φυγόκεντρες δυνάμεις της ζωής και του έργου τους. Παλίνδρομη η μνήμη και συνοπτική, ιχνογραφεί τα πρόσωπα, ορίζει τη γείωση και την απογείωση. Παράλληλα, συνεισφέρει στην κοίτη της ποίησης, αφήνει τη σφραγίδα της στην πολυτροπία των θεατρικών μονολόγων. Αν και μετρημένα τα ποιήματα, καταφέρνουν να χωρέσουν το πέρασμα από τη γέννηση στον θάνατο, από τον έρωτα στη θλίψη, από την έκσταση στον καταποντισμό.
Οι τρεις σπουδαίοι δημιουργοί ανεβαίνουν τη σκάλα της ποίησης του Μπουκάλα με τα σημάδια της δοκιμασίας τους, με τις λαβωματιές και το μεγαλείο τους. Οι στίχοι μετακενώνουν τις χρονικές στιγμές, την τραγική περιπέτεια. Με κοινή τη χρήση του πρωτοπρόσωπου μονολόγου, η persona των τριών «ποιητών» λαμβάνει μυθιστορηματική διάσταση. Η ρεαλιστική εκδοχή των επεισοδίων κάτω από τη μαγική παρουσία του ρυθμού αποκαλύπτει την ταυτότητα, ιχνογραφεί τις διενέξεις της εποχής. Αν και οι «Τρεις επί τρία» αυτοί μονόλογοι συγκροτούν μια πλασματική αφήγηση, αναδεικνύουν το γεγονός της ψυχής του ποιητή και υποβάλλουν. Αποδίδουν την εμπειρική εικόνα του χώρου και του χρόνου, μια εικόνα ποιητική και θεατρική, που μεταφέρει τη λάμψη μέσα στη σκοτεινιά.
Ο κόσμος της φαντασίας που πλάθει ο Παντελής Μπουκάλας για την ανθρώπινη και καλλιτεχνική υπόσταση των τριών προσώπων στο βιβλίο του Τρεις επί τρία είναι κόσμος ολότελα πραγματικός και μας μιλά γι’ αυτόν με μια πλούσια ελληνική γλώσσα που σηματοδοτεί την αξία της, αγκαλιάζει τη φύση, τον ηθικό κόσμο, την πνευματική ουσία. Ο τρόπος αναβρύζει αρμονία, πνεύμα που αφομοιώνει το πνεύμα και απαντά σε αυτό, τον μυστικό έρωτα του ποιητή με τους τρεις δημιουργούς.
[…] Ώστε λοιπόν/ ήμουν στους ζωντανούς ανάμεσα./ Κι ας αθέατος,/ κι ας ανεπιθύμητος./ Κι εσύ δεν ήσουν κοιμωμένη, Κοιμωμένη μου. («Χαλεπάς, ΙΙΙ»)
[…] Όσα χωράει η μικρή κασέλα μου μού φτάνουν./ Τους τοίχους μου κι αυτήν θ’ αφήσω πίσω./ Και πριν στο νεκροκάσονο με βάλουν,/ αχ, να προλάβω, Θε μου, να το ζωγραφίσω. («Θεόφιλος, ΙΙ»)
Όχι, βιβλίο τα χέρια μου δεν έπιασαν ποτέ μου./ Βιβλίο με τις λέξεις τις δικές μου τυπωμένες./ Οι αναστολές μου αρμαθιά, πλήθος οι αναβολές μου,/ δεν ζήσαν οι σελίδες μου σφιχτά μαζί δεμένες. […] («Παπαδιαμάντης, Ι»).
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Ζωγραφική: Chaïm Soutine. Δείτε τα περιεχόμενα του δέκατου έκτου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
