Κοιμήσου αγάπη μου, εγώ είμαι εδώ
Κατερίνα Παούρη, Κέλλυ Ματαθία-Κόβο (εικονογράφηση)
Ποταμός, 2025
Η αγαπημένη λέξη της κόρης μου τον τελευταίο καιρό είναι τα «γυαλιά». Για την ακρίβεια, είναι η πρώτη της λέξη μετά από το «μαμά» και «μπαμπά». Κατεβάζει εμμονικά από τη βιβλιοθήκη τα βιβλία μας, τα ανοίγει και ψάχνει στο αφτί τους τη φωτογραφία του συγγραφέα με την ελπίδα ότι θα φορά γυαλιά. Χαίρεται, φυσικά, βλέποντας τον Καβάφη, τον Σαρτρ, τον Άκη Παπαντώνη, τη Βίβιαν Στεργίου και άλλους. Τα βράδια, πριν κοιμηθεί, αντιστεκόμενη με κάθε τρόπο στη νύστα που την κυκλώνει, προσπαθεί να μου βγάλει τα γυαλιά και το πρώτο πράγμα που κάνει όταν ξυπνήσει είναι να τα δείξει στο κομοδίνο αναφωνώντας «γυαλιά!». Τα γυαλιά μου είναι εκεί για να της υπενθυμίζουν ότι όλα βρίσκονται στη θέση τους. Άλλη μια μέρα κλείνει για να έρθει η επόμενη κι η επόμενη αρχίζει όπως πρέπει: με τα γυαλιά στο κομοδίνο και τον κόσμο της εκεί, γνωστό και ασφαλή.
Αυτή ακριβώς είναι και η λειτουργία των παραμυθιών που διαβάζουμε στα παιδιά μας πριν τον ύπνο. Ένας ασφαλής χώρος για περιπέτεια και κίνδυνο, για καταστάσεις μαγικές και χαρακτήρες συναρπαστικούς, που δρουν στα βιβλία, τόσο κοντά όσο και μακριά από την πραγματικότητα. Μια πρόβα ζωής για το ασυνείδητο, μια φαντασιακή ελευθερία που προετοιμάζει τον συναισθηματικό τους κόσμο για την αληθινή ζωή.
Για τη σπουδαιότητα των παραμυθιών έγραψε εκτενώς ο αυστριακής καταγωγής ψυχολόγος και διανοούμενος Μπρούνο Μπέτελχαιμ στη μελέτη του Οι χρήσεις της Μαγείας, που εκδόθηκε το 1976. Μίλησε για τη συμβολική και συναισθηματική αξία που έχουν τα παραμύθια στη ζωή των παιδιών, ακόμη και εκείνα τα πολύ σκοτεινά λαϊκά παραμύθια, που συνέλεξαν οι αδελφοί Γκριμ. Υποστήριξε ότι οι αφηγήσεις αυτές, που συχνά έχουν μέσα τους θάνατο, μοναξιά, σκληρότητα και εγκατάλειψη, βοηθούν τα παιδιά να αντιμετωπίσουν τους φόβους τους με συμβολικούς τρόπους. Σύμφωνα με τον Μπέτελχαιμ, τα παιδιά, ερμηνεύοντας με τον τρόπο τους τα παραμύθια, ενστικτωδώς, οπλίζονται με τα κατάλληλα εφόδια, για να αντιμετωπίσουν το σκοτάδι της πραγματικότητας.
Στο παραμύθι ξέρουμε με βεβαιότητα ότι η περιπέτεια βρίσκεται κάπου μακριά, θα τελειώσει, τα μάγια θα λυθούν, θα ζήσουν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα. Και το σημαντικότερο, το οποίο έχει ανάγκη να νιώσει το παιδί, είναι ότι η μαμά θα μείνει αλώβητη από τον κίνδυνο, η μαμά θα είναι εδώ ό,τι κι αν γίνει, ο ακλόνητος αφηγητής του παιδικού σύμπαντος. Τα μάτια θα κλείσουν κι όταν ανοίξουν ξανά, όλα θα είναι όπως τα αφήσαμε.
«Κοιμήσου αγάπη μου, εγώ είμαι εδώ», μας λέει και η Κατερίνα Παούρη στο ομότιτλο βιβλίο της με την πραγματικά σαγηνευτική εικονογράφηση της Κέλλυς Ματαθία-Κόβο, που αν μπορούσα θα την έκανα ταπετσαρία στο δωμάτιο της Ηλέκτρας.
Το εντυπωσιακό με το βιβλίο αυτό, είναι ότι οι εικόνες του μαγνητίζουν το βλέμμα της κόρης μου. Δεν καταλαβαίνει ακόμη τις λέξεις του, βλέπει όμως την αγκαλιά της μαμάς με τα μοβ μαλλιά και τη νιώθει. Βλέπει το σκοτάδι και τα αστέρια, βλέπει το φως που χύνεται μέσα στο σκοτεινό δωμάτιο από την ανοιχτή πόρτα —ή καλύτερα από τη φιγούρα της γυναίκας, όπως το βλέπω εγώ— νιώθει τη ζεστασιά του και χαμογελά δείχνοντας τη σελίδα.
Δεν ξέρω αν τα λόγια της Κατερίνας Παούρη τραγουδιούνται, αν και υποψιάζομαι πως κάτι από αυτά έχει τραγουδιστεί στον Νίκο και τη Ρέα, τα δικά της παιδιά. Έτσι οπως τα διάβασα εγώ, όμως, αποτελούν τον πυρήνα κάθε παραμυθιού, κάθε ιστορίας που διαβάζεται πριν τον ύπνο, κάθε νανουρίσματος. Ο ρόλος της μαμάς είναι να προετοιμάσει το παιδί για το ταξίδι στη χώρα των ονείρων. Κοιμήσου, η περιπέτεια ξεκινά. Ό,τι έρθει καλωσόρισέ το, δέξου το, έχει κάτι να σου πει. Κι αν κάτι πάει στραβά, εγώ είμαι εδώ, να σε πάρω αγκαλιά, να διώξω τα τέρατα.
Έτσι που, για μένα, το βιβλίο αυτό είναι πιο πολύ ένα βιβλίο για μεγάλους, ένα βιβλίο που μου λέει: «ναι, αυτό σκεφτόμαστε όλες οι μαμάδες όταν νανουρίζουμε». Πίσω από το μικρό κοτοπουλάκι που αφηγούμαι 80 φορές στην Ηλέκτρα κάθε βράδυ, πίσω από τη μικρή αράχνη τη Μιμή που φοβάται τη βροχή, και τον Κοκκινούλη το μικρό πυροσβεστικό όχημα, κρύβονται αυτές οι λέξεις της Κατερίνας Παούρη: κοιμήσου αγάπη μου, εγώ είμαι εδώ. Θα αποκοιμηθείς με τη φωνή μου, θα ξυπνήσεις και θα είμαι πάλι εδώ. Η επικράτεια των ονείρων είναι κάτι σαν την επικράτεια του παραμυθιού: ένας χώρος δίχως όρια, με πριγκίπισσες και μαγικά, ενίοτε με κινδύνους, δράκους και τέρατα κι εκείνες τις μαύρες φασματικές μορφές με τα μεγάλα δόντια, που ζωγράφισε η Κέλλυ Ματαθία-Κόβο. Η φωνή της μητέρας, τα γυαλιά, τα χέρια της, η αγκαλιά της, είναι το όχημα της επιστροφής στο γνώριμο τώρα.
Καθώς μεγαλώνουμε ξεχνάμε πόσο τρομακτικό μοιάζει αυτό το χάσιμο, αυτή η βύθιση στον σχεδόν μη-κόσμο του ύπνου. Υπάρχεις και δεν υπάρχεις, αφήνεσαι στο άγνωστο με εγκατάλειψη, με μια πίστη ότι θα γυρίσεις πίσω από το ταξίδι. Πόσο τρομακτικό φαντάζει αυτό στα μάτια ενός παιδιού; Τον περισσότερο καιρό το ξεχνάμε: σε μια φρενήρη καθημερινότητα, η καταβύθιση αυτή είναι γλυκιά και λυτρωτική. Η αλήθεια είναι ότι το μεγαλύτερο δώρο που μπορεί να μου χαρίσει κάποιος αυτόν τον καιρό είναι μερικές ώρες ύπνου. Η Ηλέκτρα τού αντιστέκεται κόμη. Ίσως και να τον φοβάται, ίσως να μη χορταίνει τα ερεθίσματα της ξυπνητής ζωής. Το μόνο σίγουρο είναι ότι με έχει ακόμη ανάγκη για να δρασκελίσει το κατώφλι του ύπνου.
Κλείνοντας θα ήθελα να πω ότι χαίρομαι πάρα πολύ όταν βρίσκομαι ανάμεσα σε συγγραφείς παιδικών βιβλίων. Το ένιωσα για πρώτη φορά στην έκθεση βιβλίου της Μπολόνια, όπου βρέθηκα πριν από δύο χρόνια και είχα την τύχη να γνωρίσω τόσο την Αναστασία Λαμπρία, χάρη στην οποία βρίσκομαι σήμερα εδώ, όσο και την Κέλλυ Ματαθία-Κόβο, όπως και πολλούς άλλους συγγραφείς παιδικών βιβλίων. Πρόκειται για μια συγκίνηση πολύ βαθιά, μια υπερηφάνεια, ένα δέος που κάνει το στομάχι μου να φτερουγίζει, σαν να γνωρίζω τους αγαπημένους μου ήρωες. Στην παρουσία τους νιώθω κάπως πιο ασφαλής, σαν να μου απλώνεται ένα χέρι από τη δική μου παιδική ηλικία και να με γειώνει με τον πιο όμορφο τρόπο. Ίσως αυτοί να είναι τα δικά μου «γυαλιά», το δικό μου μαγικό όχημα.
[Το κείμενο διαβάστηκε στην παρουσίαση του βιβλίου στον Ευριπίδη Κηφισιάς την 1η Νοεμβρίου 2025]
