Η Ορθόδοξη Θεολογία στον 21ο αιώνα. Προκλήσεις και Προοπτικές
24-28/12/2024 – Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Υπό την αιγίδα της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος
Το Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο με τίτλο «Η Ορθόδοξη Θεολογία στον 21ο αιώνα. Προκλήσεις και Προοπτικές», εντάσσεται σε μια σειρά Διεθνών Συνεδρίων που πραγματοποιήθηκαν στην Αθήνα τον 20ό αιώνα κατά τα έτη 1936-1976. Σκοπός του συνεδρίου ήταν η ανάδειξη καίριων ζητημάτων, καθώς και η ένταξή τους στη δημόσια πλατεία και συνεπώς στον δημόσιο διάλογο. Η Ορθόδοξη Εκκλησία και Θεολογία για να είναι ζώσα οφείλει να προχωρά μαζί με την εκάστοτε εποχή, να αγκαλιάζει τα προβλήματα που απασχολούν την κοινωνία και μέσω της προφητικής της μαρτυρίας, να οδηγείται σε μια έμπρακτη διακονία. Οι θεματικές του Συνεδρίου, αγκάλιασαν όλα τα σύγχρονα ζητήματα στα οποία η θεολογία έχει ενεργό και συνεχή ρόλο. Οι γενικές θεματικές που συζητήθηκαν και δημιούργησαν γόνιμους διαλόγους ήταν οι ακόλουθες: 1) Εκκλησία, Θεολογία, Πανεπιστήμιο, Κοινωνία, 2) Ορθόδοξη Θεολογία και σύγχρονα θεολογικά ρεύματα, 3) Θεολογία και Πολιτισμός, 4) Διεπιστημονικός Διάλογος: Ορθόδοξη Θεολογία, Επιστήμες και Τεχνολογία, 5) Η Θεολογία και τα μεγάλα προβλήματα του 21ου αιώνα: Κλιματική αλλαγή, προσφυγικό πρόβλημα, δημόσιος χώρος, οικονομική κρίση και ανεργία, 6) Εθνικισμός και Εκκλησιολογία, 7) Ορθόδοξη Θεολογία, Διαχριστιανικός και Διαθρησκειακός Διάλογος(1948-2024), 8) Ορθόδοξη Εκκλησία και Γεωπολιτική σήμερα, 9) Ποιμαντική Θεολογία και εφαρμογές ενώπιον σύγχρονων προκλήσεων.
Παράλληλα με τις κύριες συνεδρίες αυτών των θεματικών ενοτήτων, το Συνέδριο πλαισίωναν και θεματικά εργαστήρια στην Τέχνη, τη Βιοηθική, την Ποιμαντική, τον Οικουμενικό και Διαθρησκειακό Διάλογο, την Εικονογραφία, τη Λειτουργική, την Τεχνητή Νοημοσύνη. Ενώ σημαντική και ενεργή θέση στον πλουραλισμό των δραστηριοτήτων, είχαν και οι επισκέψεις στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού και στη Βουλή των Ελλήνων, αλλά και ξεναγήσεις σε ιστορικά μνημεία και Ι. Ναούς του κέντρου των Αθηνών.
Το Διεθνές αυτό Συνέδριο αποτέλεσε μια καρποφόρα και ιστορική δράση καθώς συνέβαλε στην πρόσληψη νέων ιδεών και νέων σκέψεων στον Θεολογικό χώρο, αλλά και στον διάλογο της Θεολογίας με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο κόσμος σήμερα. Ανέδειξε την πρόοδο της Εκκλησίας σε μια συνεχώς μεταβαλλόμενη κοινωνία και το άνοιγμά της στον δημόσιο χώρο.
Εικοσαμελής ομάδα προπτυχιακών, μεταπτυχιακών και διδακτορικών φοιτητών/τριών της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ, παρακολουθήσαμε το Συνέδριο και είχαμε την ευκαιρία να ακούσουμε τους/τις περίπου 150 εισηγητές/τριες, θεολόγους και μη, που έφτασαν στην πρωτεύουσα από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Μας μίλησαν για την Ορθοδοξία στην πολύπλευρη καθημερινότητα των ανθρώπων, εκεί όπου Εκκλησία και Θεολογία καλούνται να συνυπάρχουν και να δρουν αλληλοτροφοδοτούμενες, δικαιώνοντας διαρκώς την παρουσία τους ως παράγοντες σταθερότητας αλλά και πηγή ουσιαστικών και ελπιδοφόρων αποκρίσεων, στα ερωτήματα και τα αδιέξοδα που προκύπτουν από τη συνθήκη του σύγχρονου βίου. Κατατέθηκαν ερευνητικοί καρποί, επισημάνθηκαν με τόλμη στρεβλώσεις, προτάθηκαν αναγκαίες αλλαγές και εκφράστηκαν αγωνίες αλλά, κυρίως, η ελπίδα για τη γόνιμη παρουσία της Θεολογίας στον σύγχρονο κόσμο.
Μέσα από τον βασικό κεντρικό κορμό των προαναφερθεισών θεματικών ενοτήτων και τα παράλληλα εργαστήρια –ευκαιρίες ουσιαστικής εμβάθυνσης σε αυτές – τέθηκαν, καταρχάς, προβληματισμοί για το μέλλον της ακαδημαϊκής σπουδής της Ορθόδοξης Θεολογίας και τη σχέση της με τη μητέρα Εκκλησία και τις ζωές των πιστών της. Ακολούθως, φωτίστηκαν μονοπάτια συνάντησης της Θεολογίας με την κοινωνία και τον πολιτισμό. Μονοπάτια που περνούν, λόγου χάρη, μέσα απ’ τη δημόσια θρησκευτική εκπαίδευση αλλά και από τις τέχνες, την εικονογραφία, την ποίηση και τη λογοτεχνία, που με τα αποθέματα των πνευματικών τους θησαυρών και τις υπόρρητες αντανακλάσεις τους της υπερβατικής πραγματικότητας, επιμένουν να μας θυμίζουν πως τα σαρκωμένα ίχνη του Θεού βρίσκονται εδώ, στον πεπτωκότα κόσμο, ομορφαίνοντας τις πτυχές του και ανακουφίζοντας διακριτικά τις πληγές του. Μας υπενθυμίστηκε πως οι σύγχρονοι θεραπευτές της Θεολογίας, συγχρονισμένοι με τα σύγχρονα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα, οφείλουν να καταρτίζονται αξιόπιστα γύρω απ’ αυτά και να τα μπολιάζουν, μέσω ενός ανοιχτού, μη φοβικού διαλόγου, με στοιχεία της μακραίωνης και πλούσιας Χριστιανικής παράδοσης, αν είναι να διαφυλαχθεί η ακεραιότητα του ανθρώπινου προσώπου που βρίσκεται πίσω τους και στο οποίο βεβαίως απευθύνονται, και προκειμένου να γίνονται αυτά εργαλεία συλλογικής προόδου και ευημερίας και βοηθητικά μέσα αγαπητικής φροντίδας και έμπρακτης διακονίας του συνανθρώπου.
Επισημάνθηκε, επιπλέον, το χρέος της Ορθόδοξης Θεολογίας να προστατεύει ανυποχώρητα –σήμερα περισσότερο από ποτέ– τα ανθρώπινα δικαιώματα και να αντιδρά στο πλαίσιο των δυνατοτήτων της για κάθε κακό που συμβαίνει στον κόσμο ως αποτέλεσμα πολιτικών εξελίξεων, οικονομικών αποφάσεων και κοινωνικών ανακατατάξεων, που επηρεάζουν δραστικά και τραγικά τις ζωές των ανθρώπων. Να καταδικάζει ρητά, για παράδειγμα, κάθε είδος πολέμου και φονταμενταλισμού· να αποκαλύπτει και να υπενθυμίζει διαρκώς το πνευματικό βάθος της έγνοιας για το περιβάλλον· να διακονεί θυσιαστικά τους πάσχοντες ως ο πλησίον-Χριστός, μαρτυρία και θαρρετή μίμηση του δικού του σταυρικού παραδείγματος· να διατηρεί ανοιχτούς διαύλους ειλικρινούς, καλοπροαίρετης και ουσιαστικής επικοινωνίας με την Οικουμενική Ορθοδοξία, τις άλλες Χριστιανικές ομολογίες, τις θρησκείες του κόσμου αλλά και την κοινωνία και τους πολιτισμούς των ανθρώπων. Όλα, χάριν της ενότητας, της καταλλαγής και της ειρήνης. Τέλος, υπογραμμίστηκε η ανάγκη αναστοχασμού και περίσκεψης για τις ενδεχόμενες ελλείψεις της Ορθόδοξης εκκλησιολογίας και τα ιστορικά διαμορφωμένα κριτήριά της και συζητήθηκε η ανάγκη επικαιροποίησης ποιμαντικών και κατηχητικών εργαλείων, έτσι ώστε Θεολογία και Εκκλησία ν’ αφουγκράζονται με αγάπη τις ανάγκες των ανθρώπων, να τις κατανοούν και να δείχνουν τους δρόμους κάθε εποχής προς το καθ’ ομοίωση.
Η εμπειρία μας διανθίστηκε από ευχάριστες πολιτιστικές εκπλήξεις, δρώμενα που ‘έτρεχαν’ απρόσκοπτα και αρμονικά στο πλαίσιο του Συνεδρίου, χάρη στη γενναιόδωρη φιλοξενία των διοργανωτών του και την παραδειγματική προσπάθεια των ακάματων εθελοντών του. Κι έτσι η ευκαιρία της συμμετοχής ολοκληρώθηκε με όμορφες εικόνες και καλοδεχούμενη γνώση και ενισχύθηκε με γνωριμίες και συναναστροφές γύρω από κοινά, χαρούμενα τραπέζια και με το γόνιμο μοίρασμα της συνολικής αίσθησης και των προβληματισμών που προκάλεσε η ακαδημαϊκή διαδικασία.
Και κοντά σ’ όλα αυτά, η καθημερινή μας διαδρομή απ’ τα δυσκολεμένα και σκοτεινά στενάκια της πληγωμένης Ομόνοιας στην ανοιχτωσιά και το φως της Πανεπιστημίου και πάλι πίσω, ενισχυμένης λίγο λίγο απ’ τη συνοδοιπορία και την ανάμνηση ενός υπεσχημένου φωτεινού τέλους, έκανε κάπως περισσότερο κατανοητό γιατί χρειάζεται τη Θεολογία ο κόσμος.
⸙⸙⸙
[Η Θεοδώρα Τζαβέλλα και η Αποστολία Καραγιάννη εκπονούν διδακτορικές διατριβές στο Τμήμα Θεολογίας του ΑΠΘ. Πρώτη δημοσίευση του άρθρου στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Δείτε τα περιεχόμενα του δέκατου τέταρτου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
