Μαρίκα Συμεωνίδου, Βεντέμα, εκδόσεις ΑΩ, 2024.
Η Βεντέμα είναι η πέμπτη ποιητική συλλογή της Μαρίκας Συμεωνίδου, που πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα πριν από 14 χρόνια. Η πρώτη της, με τίτλο Με τα μάτια των άλλων, κυκλοφόρησε το 2010 και ακολούθησαν οι συλλογές Πλάνη 18, το 2014, Παράξενη εξήγηση 22, το 2018 και Ξέρεις πού οδηγεί, το 2020. Έχει εκδώσει επίσης μια συλλογή διηγημάτων με τίτλο Ζωή, το 2014.
Η χειρονομία του βιβλίου υποδηλώνεται ήδη από τον τίτλο του: βεντέμα ίσον συγκομιδή, σοδειά (στα δημώδη κρητικά και κερκυραϊκά), λέξη δάνεια από τα ιταλικά (vendemmia: τρύγος, συγκομιδή). Κεντρική θέση στην έννοια αποδίδεται από την αρχή στην καρποφόρο ελιά. Το εξώφυλλο του βιβλίου κοσμεί ένα χαρακτικό του Γιάννη Στεφανάκι εμπνευσμένο από μια υπεραιωνόβια ελιά στις Βούβες Κισάμου, που ο πλατύς κορμός της φαίνεται να απαρτίζεται από ανθρώπινα σώματα.
Ανοίγοντας το βιβλίο καταλαβαίνουμε ότι ο τίτλος παραπέμπει σε κάθε είδους συγκομιδή: εμπειριών, αναμνήσεων, συναισθημάτων πόνου, αγάπης, χαράς και λύπης – συνιστά επομένως μια στιγμή αναστοχασμού και ποιητικής ανασύνθεσης βιωμάτων, μιας ποιήτριας που είναι ταυτόχρονα εκπαιδευτικός, μιας προσωπικότητας πολυδύναμης, ευφορικής και επικοινωνιακής που με τη δημιουργία της απευθύνεται διαρκώς στο όλον, χωρίς ν’ αφήνει τίποτα έξω.
Στη Βεντέμα συναντάμε όλες τις γνωστές θεματικές της ποίησης της Μαρίκας Συμεωνίδου. Τις αναφέρω επιγραμματικά χωρίς να αγνοώ τον κίνδυνο κάποιας σχηματοποίησης: Κοινωνική ευαισθησία, ποιήματα ερωτικά, ποιήματα για τη συντροφικότητα, ποιήματα εμπνευσμένα από τον τόπο ή το τοπίο (τα οποία περιλαμβάνουν, φυσικά, την αγαπημένη της τοπικότητα, την Αίγινα), ποιήματα για τις εποχές, ιδίως για το καλοκαίρι, για το πέρασμα του χρόνου, ποιήματα για τα χρώματα, για τη διακειμενική αγάπη της λογοτεχνίας, για την εκπαίδευση (ως λειτουργήματος), για τη χαρά, τη φθορά και τον πόνο της απώλειας. Αν αυτό όμως είναι το μίγμα των αποχρώσεων -οι μέριμνες της ποιήτριας- η ταξινόμηση των ποιημάτων της είναι αδύνατη, καθώς ο χαρακτήρας τους είναι πιο πολυσύνθετος σε σύγκριση με κάθε άλλη προηγούμενη συλλογή της.
Η είσοδος στη συλλογή της γίνεται με το ακόλουθο ποίημα.
[Παράθεμα 1, σελ.11]
ΔΟΥΡΕΙΟΣ ΙΠΠΟΣ
Ξυπνάς και βλέπεις δυο άλογα
το ένα ο Αχιλλέας το άλλο ο Διάκος
απόγονος ο ένας του άλλου
το ίδιο ρωμαλέοι
στον ίδιο τάφο βρέθηκαν
στο ίδιο κάστρο
ιστορίες λέγονταν πολλές
για μάχες νικηφόρες
ένα και μόνο ένα
ήταν το αδύνατο σημείο τους
ΠΕΘΑΝΑΝ ΚΙ ΟΙ ΔΥΟ ΑΠΟ ΑΓΑΠΗ
Είναι σαφές ότι η λέξη «αγάπη» αναφέρεται εδώ όχι στην ερωτική αγάπη αλλά στην αγάπη για τη νίκη, για τον δίκαιο αγώνα, για το δίκιο.
Στο αμέσως επόμενο, σπονδυλωτό ποίημα, με τίτλο «Εθνική οδός», η εμπειρία της πανδημίας του Covid 19 αναβιώνει ως δυστοπία, από το προσωπικό/οικογενειακό πεδίο της καραντίνας ως τον εφιάλτη της δημόσιας νοσηλείας.
[Παραθέματα 2-5, σελ.12, 13, 14]
Εβδομάδα εγκλεισμού Ι
Ήρθε Άνοιξη
χωρίς φιλί κι αγκαλιά
Έρημη Χώρα
Εβδομάδα εγκλεισμού ΙΙ
Γίνομαι αόρατη
μπαίνω στο σπίτι σου
όχι δεν θέλω να κοιτάξω τον ξυλόγλυπτο καθρέφτη
ούτε τις βιβλιοθήκες
θέλω να μπω στο δωμάτιο που αρνήθηκα
[…]
Εβδομάδα εγκλεισμού ΙΙΙ
ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΧΡΟΝΙΑ
[…]
ο γιος μου θα με αγκαλιάζει και θα μου λέει
«τι ξενύχτι κι αυτός ο ιός»
Εβδομάδα εγκλεισμού V
στον Νικήτα
Ο ποιητικότερος διάδρομος
αυτός του νοσοκομείου
αυτόματη ενδοσκόπηση
η πόρτα της μονάδας εμφραγμάτων,
πόσο κουράστηκες
πόσο σιώπησες
ξέρω
το ίδιο αίμα, το ίδιο χούι
αν γύριζα ταινία μικρού μήκους
ο διάδρομος θα έγραφε το ποίημα
Η επαφή με τους μαθητές-παιδιά αποτελεί αναπόφευκτα ένα καλειδοσκόπιο της κοινωνίας, στο επόμενο ποίημα που είναι ένα από τα πιο επιδραστικά της συλλογής.
[Παράθεμα 6, σελ.23]
ΡΑΓΙΣΜΑ
Τι θα ήθελες να καταλήξει στη θάλασσα;
O Νίκος είπε το ξύλο που έτρωγα μικρός
από τους γονείς μου
Η Φωτεινή είπε οι φωνές από καυγάδες
η Αγγελική είπε τα κουτσομπολιά γνωστών,
φίλων και συγγενών
ο Βασίλης είπε ο πόνος
ο Γιάννης είπε η φτώχεια
η Ελένη είπε τον καρκίνο
η Ευγενία την αδικία
η Καλλιόπη τον πόλεμο
κι εγώ;
τα είπα όλα αυτά χωρίς να ραγίσω.
Αγαπημένοι τόποι της ποιήτριας, νησιά όπως ο Πόρος, η Κέα, η Σίφνος, η Ίος και, φυσικά, η Αίγινα, επανέρχονται στη Βεντέμα διεκδικώντας την –επίκτητη– ταυτότητά της.
[Παράθεμα 7, σελ.25]
ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΝΗΣΙ – ΕΣΥ
-Γιατί την αγαπάς, είσαι από ’κει;
-Από την Κωνσταντινούπολη είμαι.
[…]
-Ξέρεις κάτι, Αιγινίτισσα δεν είσαι αλλά (αι)έγινες.
[Παράθεμα 8, σελ.17, στην αγαπημένη της μορφή του χαϊκού]
ΑΣΠΙΔΑ
[…]
Αί(ε)γινα νησί
ξαπλωμένο στο νερό
να ταξιδεύω
Αί(ε)γινα νησί
όλες τις σκέψεις, τώρα
πέταξα ζωή!
Το καλοκαίρι και ο ήλιος του αποτελούν για τη ποιήτρια όχι μια απλή εποχή αλλά μια κατάσταση της ύπαρξης, προς την οποία κινείται με θεραπευτική διάθεση.
[Παράθεμα 9, σελ.22]
ΦΡΟΝΤΙΖΩ
Στο κοίλωμα της αμμουδιάς
να περισώνω
τη σορό της θάλασσας και του ήλιου,
το τραγούδι του τζίτζικα
το φεγγάρι στα νερά της
τον κέδρο
το νησί
γιατί με το που γεννιόμαστε
γιορτάζει μόνο ο θάνατος.
Στο δικό μου καλοκαίρι συγκατοικούν
ουρανός, θάλασσα, βράχια,
και μια γάτα που κλείνει έξυπνα τα μάτια στη ζωή
στο δικό σας;
[Παράθεμα 10, σελ.29]
ΜΕΝΤΑΓΙΟΝ
Σίφνος, τροφή όλων των αισθήσεων
στη Χρυσοπηγή άφησα τέσσερις καραντίνες
απλά μυρίζοντας τη λεβάντα του κάστρου της
βουτώντας βαθειά-πλατιά στους γυαλούς της
χαμογελώντας στον Γρυπάρη
αρχοντικά και Φλάροι
ευγενικά μου ψιθύρισαν-
κοίτα εκείνο το πορτοκαλί μενταγιόν
είναι ο ήλιος
είσαι εσύ.
Διακειμενικές αναφορές διασχίζουν ως αναγνωστικά σήματα το βιβλίο της, από τον Ντύλαν, την Ά. Κρίστι, τον Μπέρνχαρτ, τον Σιοράν, τον Καζαντζάκη και τον Γρυπάρη, ως τη Βισουάβα Σιμπόρσκα.
[Παράθεμα 11, σελ.30]
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ
Πίνεις τον καφέ σου με ολίγη
ενημερώνεσαι για το τι συμβαίνει γύρω
λες καλύτερα να ’χα βάλει λίγη ζάχαρη ακόμα
σκέφτεσαι αυτό που διάβασες στη Σιμπόρσκα
μόνο τα λίθινα ελληνικά περιγράφουν την εποχή μας
[…]
«Μόνο τα λίθινα ελληνικά περιγράφουν την εποχή μας»: επίκληση ενός λίθινης εποχής αποτυπώματος της σημερινής εμπειρίας.
Σε μια άλλη διακειμενική αναφορά στη Μαργαρίτα Καραπάνου, αυτή τη φορά, στο ποίημα με τίτλο «Rien ne va plus» (ίδιο με τον τίτλο του βιβλίου της Καραπάνου), το δυσοίωνο στοιχείο δίνει τη θέση του σε μια πιο απορητική στάση.
[Παράθεμα 12, σελ.32]
RIEN ΝΕ VA PLUS
Η στιγμή που βρίσκεσαι στο κενό
και δεν μπορείς να σκεφτείς, να μετρήσεις, ν’ αντιδράσεις.
Περιμένεις ό,τι έρθει
όπως έρθει.
Δεν μπορείς ν’ αποφασίσεις εσύ
και γελάς.
Γιατί μαύρο ή κόκκινο
το ίδιο
είτε κερδίσεις είτε χάσεις
έχασες.
Όλα μπλε
όλα θάλασσα
Το ρεαλιστικό, το ερωτικό, το υπερβατικό
σου λείπει.
Όχι η σκέψη
αλλά μια αλήθεια του έρωτα
που ίσως να την άγγιξες
ποιος ξέρει;
Το πέρασμα του χρόνου είναι ένα «παιχνίδι σε άδειο γήπεδο», όταν συμβαδίζει με την απώλεια.
[Παράθεμα 13, σελ.32]
ΘΕΑ
Τρία χρόνια κοιτούσα την Ακρόπολη
[…]
μετά από τρία χρόνια
κοιτάς ένα κασελάκι, κάτι οστά μέσα κι ένας βηματοδότης
φίλε, παίζουμε όλοι σε άδειο γήπεδο
πώς είναι όλα να υπάρχουν κι όλα να λείπουν
Η ανθρώπινη απώλεια και το πέρασμα του χρόνου σημειώνουν μια βαθμιαία μείωση του αυθορμητισμού της ποιήτριας απέναντι στο έργο της, όπως δηλώνεται στο επόμενο ποίημα.
[Παράθεμα 14, σελ.40]
IN THE NAME OF POETRY
(ή αλλιώς ΦΑΡΟΣ 2)
Στην ποίηση, στον φάρο σου βρίσκεις την ελευθερία
την γαλήνη βρε αδερφέ
το έλεγες και χαμογελούσες
έφυγες
πέρασαν χρόνια για να καταλάβω
πως τώρα πια μόνο κατά παραγγελία μπορώ να γράψω
ποίηση!
Πώς συγκεφαλαιώνεται το βάρος της πολυδιάστατης αυτής βεντέμας στη συνείδηση της ποιήτριας; Μα, πώς αλλιώς: μέσα από την αισιόδοξη, θεραπευτική δύναμη της αγάπης.
[Παράθεμα 15, σελ. 21]
ΤΙ ΜΟΥ ΛΕΝΕ ΤΑ ΚΥΜΑΤΑ
Η φίλη σου τρελάθηκε
μα δε χάθηκε
η καμπάνα χτυπάει
από ντροπή
η ζωή μια θύελλα
μικρή
η αγάπη μας
ακόμα μαγική.
[Παράθεμα 16, σελ. 20]
Ο ΠΟΝΟΣ
Όλα τ’ ανάποδα
τα πάνω κάτω της ζωής
[…]
μ’ ένα χαμόγελο
τα διορθώνω.
Η Βεντέμα σημαδεύει μια στιγμή ωριμότητας στην ποίηση της ΜΣ. Είναι μια συλλογή πλούσια και έντιμα γραμμένη, γεμάτη νοήματα και ζωοφόρες συγκινήσεις, μια ανθρώπινη κατάθεση –που νιώθεται.
⸙⸙⸙
[Επεξεργασμένη μορφή της συζήτησης με την ποιήτρια που έγινε στην παρουσίαση του βιβλίου στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κηφισιάς-Μουσείο Δροσίνη, στις 13 Απριλίου 2024. Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Ζωγραφική: Henri Martin. Δείτε τα περιεχόμενα του δωδέκατου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
