Λίλια Τσούβα, Γοβάκια από πάγο. Η Σακατζαγουία και άλλες γυναίκες, εκδ. Κουκκίδα 2023
Μέσα από τα σκοτάδια των αιώνων, έντεκα ξεχωριστές γυναίκες αναδύονται πάνω σε… γοβάκια από πάγο. Γιατί γοβάκια; Προφανώς γιατί είναι χαρακτηριστικό αξεσουάρ/ υπόδημα/ δείγμα θηλυκότητας και κομψότητας. Μόνον αυτό; Ίσως και επειδή παραπέμπει εμμέσως στη Σταχτοπούτα; Αλλά γιατί από πάγο; Και εδώ έρχεται ο στίχος της Χλόης Κουτσουμπέλη από τη «Γυναίκα-ψάρι»: «Αθόρυβα αφήνουν πίσω τους τα χνάρια από τα μικρά παπούτσια», να προσθέσει μια ακόμα ψηφίδα στα δεδομένα μας. Τον στίχο αναφέρει ίδια η συγγραφέας στο κλείσιμο της τελευταίας της ιστορίας.
Μικρά παπούτσια, χνάρια, γοβάκια, πάγος: γυναικεία υπόθεση, ξεκάθαρα. Και μια λεπτή κλωστή που μας συνδέει με το παραμύθι της Σταχτοπούτας.
«…η Σταχτοπούτα, είναι και αυτή ένα από τα καλά κορίτσια που περιμένουν να ανταμειφθούν για την υπομονετικότητα, την καρτερία τους αλλά και την παθητικοποιημένη στάση τους.[…] Μία ακόμη στερεοτυπική για τη γυναίκα αντίληψη, η οποία αναδύεται, και που κυριαρχεί σε αρκετά κλασικά παραμύθια, αφορά στο πρόσωπο του πρίγκηπα, καθώς είναι αυτός ο άνδρας που θα σώζει πάντα την κάθε Χιονάτη, την κάθε Σταχτοπούτα και την Ωραία Κοιμωμένη. Επιπλέον, με βάση τον χαρακτήρα της Σταχτοπούτας, οδηγούμαστε στην εξής γενίκευση για τη διαμόρφωση του γυναικείου φύλου στο παραμύθι, όπως επίσης και για το μήνυμα που διαβιβάζει: Τα καλά κορίτσια, σαν και τη Σταχτοπούτα δεν έχουν μερίδιο ευθύνης για ό,τι τους συμβαίνει, αλλά αποτελούν επιλογές των ανδρικών φιγούρων, στις οποίες εκείνες δεν έχουν καμία ανάμειξη, καθώς πρέπει να θεωρούν τον εαυτό τους τυχερές που ο γιος του βασιλιά τις αγάπησε. Για εκείνες όμως δεν γίνεται λόγος σχετικά με το αν τρέφουν αισθήματα αγάπης προς εκείνους. Επακολούθως, με κάθε ευτυχισμένο τέλος, η γεύση της αγαλλίασης του αναγνώστη επέρχεται με την οικογενειακή αποκατάσταση της όμορφης πρωταγωνίστριας, άρα ο γάμος, τα παιδιά και η οικογένεια είναι η αυτοπραγμάτωση που πρέπει κάθε Χιονάτη στον πραγματικό κόσμο, να επιζητά διακαώς» [1].
Όμως οι δικές μας ηρωίδες ουδεμία σχέση έχουν με το παραπάνω πρότυπο- αρχέτυπο της γυναικείας ταυτότητας. Μήπως γι’ αυτό τα γοβάκια τους είναι φτιαγμένα από πάγο; Κανένας πρίγκιπας δεν τις αναζητά για να τους τα προσφέρει. Λιώνουν κάποτε αναπόφευκτα και τότε πρέπει να αντιμετωπίσουν αυτόν τον σκληρό κόσμο ξυπόλητες, πρέπει με άλλα λόγια να στηριχθούν στα δικά τους βήματα, με τα δικά τους μικρά πόδια πρέπει να προχωρήσουν αφήνοντας ανεξίτηλα τα ίχνη τους στο πέρασμα των αιώνων.
Έντεκα αληθινά ‘παραμύθια’ λοιπόν μας αφηγείται εδώ η Λίλια Τσούβα με πρωταγωνίστριες ισάριθμες γυναικείες ιστορικές προσωπικότητες που ξέφυγαν από τα στεγανά που είχαν επιβληθεί στο φύλο τους και αναδείχτηκαν σε αρχετυπικές φιγούρες μέσα στους αιώνες. Είναι γυναίκες από όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης που βασανίστηκαν, κακοποιήθηκαν, θανατώθηκαν, που δούλεψαν σκληρά, που πάλεψαν λυσσαλέα για την επιβίωση και την αποκατάσταση των δικαιωμάτων τους.
Και δεν είναι μόνον η Ιουδήθ, η Σαπφώ, η βυζαντινή πριγκίπισσα Θεοφανώ, η Ασπασία, η Υπατία και η Θεοδώρα. Είναι και η Βοαδίκεια ή Μπουντίκα, η περήφανη Κέλτισσα που ξεσηκώθηκε κατά των Ρωμαίων κατακτητών, η Σότζερνερ Τρουθ, που ηγήθηκε του κινήματος για την κατάργηση της δουλείας στην Αμερική, η μοναχή Ροσβίτα, θεατρική συγγραφέας και η πρώτη γνωστή ευρέως ευρωπαία ποιήτρια μετά τη Σαπφώ, η Άννα Μαρία Βαν Σούρμαν, πρώτη απόφοιτη από πανεπιστήμιο γυναίκα της Ευρώπης.
Και βέβαια η Σακατζαγουία, με τις ποικίλες ιαματικές ιδιότητες, ινδιάνα διερμηνέας και οδηγός των λευκών που χαρτογραφούσαν την περιοχή της Βόρειας Ντακότα. «Σαν πρωινή δροσιά αναδυόταν πάντα, σαν πίσω από τον απειλητικό καταρράκτη, για να δώσει λύση στο κρύο, στην πείνα, στις επιθέσεις των άγριων ζώων, στην εχθρότητα των γηγενών, Η παρουσία της θύμιζε κρυφή ηλιαχτίδα. Αναλάμβανε τις συζητήσεις με τις φυλές, συγκέντρωνε υλικά τροφής, μαγείρευε, έπλενε, έραβε, θεράπευε με φυσική ιατρική, όπως είχε διδαχθεί από την οικογένειά της, με ευκάλυπτο, τζίντζερ, φαγόπυρο, καγιέν, μαύρο βατόμουρο, υλικά που έβαζε και στα πεντανόστιμα φαγητά της».
Έγραψα πιο πάνω πως η συγγραφέας μας αφηγείται τα δικά της παραμύθια αφού σύμφωνα με τον Καρλ Γιούνγκ «στα παραμύθια η ψυχή διηγείται την ιστορία της», όμως τώρα θα σταθώ και στον ποιητικό χαρακτήρα των κειμένων της. Μικρές ποιητικές παραμυθιακές βιογραφίες θα ονόμαζα λοιπόν αυτές τις έντεκα ιστορίες που συγκεντρώνουν χαρακτηριστικά του μύθου και προβάλλουν τα ποικίλα σύμβολα της ποίησης: Ο λυρισμός, η ευαισθησία, οι συμβολισμοί, η τοποθέτηση των ρημάτων στο τέλος της πρότασης, η μεστότητα των νοημάτων και η λιτότητα των περιγραφών, στοιχειοθετούν στοιχεία ποιητικής αφήνοντας μια παρόμοια επίγευση στο τέλος της ανάγνωσης.
Σε περαιτέρω συμπεράσματα δεν θα προχωρήσω, καθώς «η αξία του παραμυθιού καταστρέφεται όταν επεξηγείται διδακτικά, όταν δηλαδή εκπίπτει σε ηθικοπλαστική ιστορία όπως σημειώνει ο Μπρούνο Μπέτελχαϊμ. Το παραμύθι αποκτά την πλήρη σημασία του μόνο όταν το παιδί ή ο ενήλικας ανακαλύπτει διαισθητικά τα κρυμμένα νοήματά του, όταν το αναδημιουργεί ανάλογα με τις δικές του ανάγκες» [2].
Σημειώσεις
1. Αργυρώ Κούρτογλου, «Ψυχαναλυτική και Φεμινιστική κριτική σε κλασικά παραμύθια των αδελφών Grimm», Βόλος 2019 (Πτυχιακή εργασία στο Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Αγωγής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
2. Νικόλαος Τριμανδήλης, «Παραμύθια και ψυχανάλυση», Η πύλη της ψυχολογίας.
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Φωτογραφία: ©Alain Laboile. Δείτε τα περιεχόμενα του ενδέκατου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
