Αλεξάντρ Γκριν, Τα Πορφυρά Πανιά, μτφρ. Ιοκάστη Καμμένου, εκδ. Κίχλη, Αθήνα 2013.
Μακριά από τον θόρυβο και τις ζυμώσεις που ακολούθησαν την Οκτωβριανή Επανάσταση, ο Αλεξάντρ Γκριν (1880-1932) επινοεί στα Πορφυρά Πανιά μια χώρα φανταστική και απροσδιόριστη όπου ποτέ δεν φτάνει το βουητό των κοσμοϊστορικών γεγονότων της εποχής του. Και υφαίνει τη μοίρα πολύ ξεχωριστών προσώπων που μέσα στην υπέροχη μοναδικότητά τους στέκουν μακριά από το κακόβουλο πλήθος και μιλούν για έναν κόσμο ελπίδας και αγάπης με τέτοιο τρόπο ώστε να αποκλείονται εκ προοιμίου από τον λογοτεχνικό κανόνα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού και να μη χωρούν με τίποτα στα καλούπια του.
Οι ήρωές του, σμιλεμένοι πάνω στα πρότυπα του ρομαντισμού, διαθέτουν οξυμένη την ικανότητα της ενόρασης και της διαίσθησης και είναι προικισμένοι με τόση αποφασιστικότητα και θέληση ώστε να προχωρούν με σιγουριά προς ένα πεπρωμένο προορισμένο να συντελεστεί ούτως ή άλλως, το οποίο έχουν προηγουμένως περιγράψει και προοικονομήσει τα σημάδια της φύσης και της τέχνης.
Η μικρή Ασσόλ (al sol, εκείνη που τείνει προς τον ήλιο), κόρη ενός μονόχνωτου αλλά καλόγνωμου ναυτικού που βιοπορίζεται φτιάχνοντας χειροποίητα παιχνίδια, λοξοδρομώντας θα συναντήσει μες στο δάσος έναν σεβάσμιο γερο-παραμυθά, δεινό μυθοπλάστη και τετραπέρατο αφηγητή, που θα της μιλήσει προφητικά για το μέλλον της φτιάχνοντας ένα παραμύθι. Αυτός ο μυστηριώδης γυρολόγος θα εμφανιστεί μια και μοναδική φορά, αλλά με την απόκοσμη παρουσία του θα στοιχειώσει ολόκληρο το αφήγημα αφού, χάρη σ’ αυτόν, οι αρχικά παράλληλες πορείες των δύο πρωταγωνιστών θα συγκλίνουν και τελικά θα συναντηθούν με τρόπο πανηγυρικό κι ανεπανάληπτο. Σύμφωνα με τα λεγόμενά του, ένας πρίγκιπας σε καράβι με πορφυρά πανιά θα έρθει να την αναζητήσει και να την κάνει ευτυχισμένη. Συνεπαρμένη η Ασσόλ από τα λόγια του μάγου-ποιητή που τα ακούει εκστατική και έκθαμβη, θα σπεύσει να τα πιστέψει και από κει και πέρα θα ρυθμίσει τη ζωή της πάνω σε αυτή την προσδοκία του θαύματος που δεν μπορεί παρά να συντελεστεί, αφού πιστεύει σε αυτό με όλη την καρδιά της.
Στο ίδιο μήκος κύματος ο νεαρός Γκρέι (που το όνομά του μοιάζει με αυτό του συγγραφέα), εξίσου αλαφροΐσκιωτος κι ευφάνταστος με την Ασσόλ αλλά κι εξόχως δυναμικός, ερμηνεύει κι αυτός τη φύση και τον κόσμο με τα δικά του μέτρα και σταθμά έχοντας οδηγό το συναίσθημα, τη συγκίνηση και τα όσα αντιλαμβάνεται πέραν του ορατού. Άλλωστε τον Γκρέι τον βαραίνει κι αυτόν μια αινιγματική προφητεία, ένας οικογενειακός γρίφος που στοιχειώνει την αριστοκρατική του γενιά και που αποτελεί πρόκληση για τον νέο. Αυτός ακριβώς ο γρίφος θα λυθεί την ίδια ακριβώς στιγμή που θα εκπληρωθεί το όνειρο της Ασσόλ και μέσω της ίδιας της Ασσόλ, που με τη σειρά της θα σφραγίσει το πεπρωμένο του Γκρέι. Ομοούσιοι στην ψυχή, ικανοί να επικοινωνούν με τα στοιχεία της φύσης και να τα σέβονται, χωρίς καμιά προηγούμενη συνεννόηση μεταξύ τους, προσχωρούν σε μια ονειρική κατάσταση τιμώντας και τηρώντας τους άγραφους όρους ενός συμβολαίου που συνήψαν χωρίς καν να γνωρίζονται.
Οι δύο νέοι συνδέονται ερήμην τους με το νήμα μιας εκλεκτικής συγγένειας που δημιουργεί ανάμεσά τους έναν κοινό δεσμό απόλυτο και ακατάλυτο, που δε μένει παρά να φανερωθεί για να τους φέρει κοντά. Τα Πορφυρά Πανιά είναι ο κώδικας που θα ξεκλειδώσει το μυστικό, το σύμβολο που θα τους αποκαλύψει και θα τους ενώσει σε μία σύζευξη μοναδική, καθώς ο ένας αποτελεί τον ψυχικό αντικατοπτρισμό του άλλου. Η συνάντησή τους τελείται μέσα σε ένα πλαίσιο σχεδόν υπερφυσικό καθώς, μέσα από συμπτώσεις και ευτυχείς συγκυρίες που ευνοούνται από την ίδια τη φύση, αναγνωρίζονται αμοιβαία ως ιδανικά ταίρια κι έτσι το θαύμα συντελείται υπαγορευμένο από μια φυσική σχεδόν αναγκαιότητα που το επιβάλλει να συμβεί.
Όλα αυτά συμβαίνουν μέσα σε μια ατμόσφαιρα παραμυθιού, σε τόπους αρχετυπικούς όπως η θάλασσα ή το δάσος, όπου η ανθρώπινη ψυχή συνομιλεί με ολόκληρη την πλάση και παίρνει δύναμη από τα ποικίλα φανερώματα της ζωής και της φύσης, αγγίζοντας τις απαρχές της και τις πηγές που τη δροσίζουν και τη ζωογονούν. Υπάρχει διάχυτη μια αγαθή δύναμη του καλού μέσα σ’ αυτό το μαγικό σύμπαν αλλά και ένα πνεύμα δικαιοσύνης που ανταμείβει τον καθένα με αυτό που του αξίζει. Υπάρχουν επίσης κακοί που τιμωρούνται και καλοί που δικαιώνονται με τρόπο θριαμβευτικό, ικανοποιώντας έτσι ένα πανάρχαιο αίτημα του ανθρώπου που μένει αναλλοίωτο ανά τους αιώνες. Και πάνω απ΄όλα υπάρχει μια αφήγηση που μαγνητίζει και καθηλώνει μιλώντας κατευθείαν στην καρδιά κι αναμοχλεύοντας αρχέγονες συγκινήσεις από βιβλικές εποχές.
Στη Σοβιετική Ένωση, το έργο του Γκριν αποσιωπήθηκε για μεγάλο διάστημα ή λοιδωρήθηκε και παρερμηνεύθηκε ενώ ο ίδιος εισέπραξε εχθρότητα και χλεύη. Ωστόσο, από τη δεκαετία του ΄50 και μετά το κλίμα άλλαξε άρδην, οπότε εγκαινιάστηκε μία περίοδος ενθουσιώδους υποδοχής, στο πλαίσιο της οποίας τα Πορφυρά Πανιά αναγνωρίστηκαν ως μια από τις πιο δημοφιλείς νουβέλες της ρωσικής λογοτεχνίας.
Η έξοχη μετάφραση της Ιοκάστης Καμμένου, λεπταίσθητη και παλλόμενη, μεταδίδει το μεταφυσικό ρίγος που διαπερνά και διατρέχει το κείμενο απ΄ την αρχή μέχρι το τέλος και αποτελεί ένα πραγματικό κόσμημα.
[Πρώτη δημοσίευση. Φωτογραφία: Larry Towell.]
