Σπύρος Λαμπρίδης, Να εκπληρώ τιμίως…, εκδ. Πληθώρα, Αθήνα 2021.
Πολλές φορές, η λογοτεχνία, μέσω της μικροϊστορίας των χάρτινων ηρώων της, μπορεί να αναπαραστήσει τη διαλεκτική της μακροϊστορίας με μεγαλύτερη ενάργεια (και ενδιαφέρον, αναμφίβολα) από τα βιβλία ιστορίας. Το πέμπτο κατά σειρά μυθιστόρημα του Σπύρου Λαμπρίδη αποτελεί την επιβεβαίωση του προηγούμενου κανόνα. Από τον τίτλο του Να εκπληρώ τιμίως…, που παραπέμπει στον όρκο των νεοδιόριστων δημοσίων υπαλλήλων του ελληνικού κράτους, αντιλαμβανόμαστε πως έχουμε να κάνουμε με την αποτύπωση της σύγχρονης ιστορίας της Ελλάδας μέσα από τα μάτια της λογοτεχνίας.
Από άποψη χώρου/χρόνου, το μυθιστορηματικό νήμα εκκινεί από τη δεκαετία του ’50 και το μαιευτήριο, όπου ο Βρασίδας κι η Πηνελόπη αναμένουν τη γέννηση του πρωταγωνιστή του βιβλίου, Τηλέμαχου Ιατρίδη. Ο Τηλέμαχος μεγαλώνει σε ένα αρτηριοσκληρωτικό κοινωνικό αλλά και οικογενειακό περιβάλλον, με έναν βάναυσο και καταπιεστή πατέρα, και μία μητέρα που υφαίνει ήσυχη τον αργαλειό του μικροαστισμού. Οι πολύχρονες και συνεχόμενες μεταθέσεις του στρατιωτικού Βρασίδα δεν αφήνουν σε ησυχία τον Τηλέμαχο, που προσπαθεί να προσαρμοστεί στις επαγγελματικές επιταγές του πατέρα. Λύτρωση και ανακούφιση για τον έφηβο Ιατρίδη, οι τακτικές επισκέψεις στα «σπίτια» της οδού Φυλής και των Αχαρνών. Ο Τηλέμαχος, μετά το λύκειο, φοιτά στην Αγγλική Φιλολογία και για πρώτη φορά στη ζωή του έρχεται αντιμέτωπος με την αριστερή ιδεολογία: η φοιτητική αντικουλτούρα της εποχής δημιουργεί για τον Ιατρίδη έναν χώρο ψευδεπίγραφης ελευθερίας, όπου οι κανόνες κι οι απαγορεύσεις που θέτει η κοινωνία πρόσκαιρα αναστέλλονται –για να επιστρέψει όμως στην αγκάλη του καθωσπρεπισμού και της απομόνωσης. Στη συνέχεια ως δημόσιος υπάλληλος ακολουθεί μία καριέρα ζηλευτή και μισητή συνάμα· από εκεί κι έπειτα παραδίδουμε το νήμα στον αναγνώστη του βιβλίου προκειμένου να ασχοληθούμε με άλλα ζητήματα που πραγματεύεται ο Λαμπρίδης.
Έντονο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος: μονήρης, μελετηρός, ονειροπόλος και μυστικοπαθής, διάγει τον βίο του ως κοινωνικός παρενδυσίας· χωνεύει τα ετερόκλητα προφίλ της σύγχρονης Ελλάδας με χαμαιλεόντια προσαρμοστικότητα προσπαθώντας παράλληλα να διατηρήσει την ατομικότητά του μέσα στον κοινωνικό ζόφο. Τα σκοτάδια της εξουσίας όμως πάντα τον παρασέρνουν, εξαιτίας των τραυμάτων και των ελλείψεων του χαρακτήρα του. Ο Τηλέμαχος Ιατρίδης είναι, σύμφωνα με τα διδάγματα του Ντιντερό, σύνολο και αποτέλεσμα εξουσιών: πρώτα της πατρικής και στη συνέχεια της κρατικής εξουσίας. Καμία εντύπωση δεν προξενεί, λοιπόν, όταν, αντί να αποτινάξει τα περιττά βάρη, αποφασίζει να γίνει κι ο ίδιος ένα κομμάτι της εξουσίας, αντιλαμβανόμενος τη ζωή μονάχα στην κυνική εκδοχή της.
Τέλος, αξίζει να τονίσουμε πως η μικροϊστορία του Ιατρίδη, επηρεάζεται, όπως προαναφέραμε, από τη μακροϊστορία της χώρας από τα μισά του 20ού αιώνα κι έπειτα: η μουντή δεκαετία του ’50, η Χούντα του ’67, η τραγωδία της Κύπρου, η «αλλαγή» του ’80, ο υπερκαταναλωτισμός, τα πάθη που παρέμειναν λάθη στη δεκαετία του ’90, οι Ολυμπιακοί Αγώνες, τα σκάνδαλα ως οργανωμένη, αστική ληστεία, η οικονομική κρίση, όλα, με τον τρόπο τους διαμορφώνουν την προσωπική κοσμοθεωρία του πρωταγωνιστή. Η αδιόρατη θλίψη που πλανιέται πάνω απ’ τις σελίδες του βιβλίου έχει να κάνει με το «κάδρο» της μακροϊστορίας που, θέλοντας και μη, παρεισφρέει στη ζωή του Ιατρίδη εξαφανίζοντας σιγά σιγά τα ίχνη του. Η θλίψη όμως δεν έχει να κάνει μόνο με το προηγούμενο: έχει να κάνει και με τις χαμένες ευκαιρίες, χαμένες η μία πίσω από την άλλη, για δεκαετίες ολόκληρες, από μία κοινωνία που δεν μπόρεσε να ελευθερωθεί και να ελευθερώσει.
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Ζωγραφική: Pyke Koch. Δείτε τα περιεχόμενα του πέμπτου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
