Δημήτρης Κόκορης, Ο Καζαντζάκης ως ποιητής. Φιλοσοφική διάσταση, ρυθμική έκφραση, κριτική πρόσληψη, Εκδόσεις Πεδίο, Αθήνα 2020.
Η «αναμέτρηση» με το έργο του Νίκου Καζαντζάκη τόσο από την πλευρά του αναγνώστη όσο και από την πλευρά του κριτικού μελετητή είναι εγγενώς δύσκολη. Το ποσοτικό εύρος, το ιδεολογικό και αισθητικό φορτίο, η ποιοτική διακύμανση, το ίδιο το πρόσωπο εν τέλει του δημιουργού προκαλούν πολύθυμες τάσεις, όπως αποδεικνύει η ιστορία πρόσληψής του. Τόσο ο διαμεσολαβημένος όσο και ο αδιαμεσολάβητος διάπλους αυτού του έργου ενέχει τους όρους μιας οδύσσειας –για να αναφέρω εσκεμμένα τούτη τη σημαδιακή λέξη (για τον Καζαντζάκη μιλάμε). Και ως γνωστόν, η οδύσσεια συνυφαίνεται με σειρήνες και κινδύνους, με ενδιάμεσους σταθμούς και τελικό στόχο.
Το βιβλίο του Κόκορη, αναπληρωτή καθηγητή νεοελληνικής γραμματείας στο τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής στη Φιλοσοφική σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, επί της ουσίας συνιστά ένα τέτοιο κριτικό ωστόσο ταξιδιωτικό εγχείρημα στους πολυπληθείς τόπους, λιμένες και εκ νέου αφετηρίες της καζαντζακικής ποίησης. Ο Κόκορης με μεθοδικό τρόπο παρακολουθεί την ποιητική πορεία και εξέλιξη του ποιητή Καζαντζάκη οργανώνοντας τη μελέτη του σε έξι κεφάλαια (1. Τα πρώιμα ποιήματα 2. Ασκητική. 3. Τα ποιητικά δράματα 4. Οι ποιητικές μεταφράσεις 5. Οδύσσεια 6. Τερτσίνες), με μεστή εισαγωγή και συμπερασματικό επίλογο, πλούσια βιβλιογραφία και ευρετήριο προσώπων. Η άρτια αυτή μελέτη επικεντρώνει την έρευνά της και τον στόχο της στην ανάδειξη της φιλοσοφικής διάστασης των ποιητικών έργων του Καζαντζάκη, της ρυθμολογικής υφής που τα συνέχει και της κριτικής πρόσληψής τους.
Ωστόσο αυτή η τριπλή στόχευση δεν υλοποιείται επί τη βάσει μόνον κειμενικών αναφορών, αντιθέτως αξιοποιεί ερμηνευτικά το γενικότερο ιστορικό-κοινωνικό και γραμματολογικό πλαίσιο, για να συγκροτηθούν επισημάνσεις και να εξαχθούν πολύτιμα συμπεράσματα που δείχνουν τις συγκλίσεις και αποκλίσεις της καζαντζακικής ποίησης σε σχέση τόσο με την παράδοση όσο και με τον μοντερνισμό. Υπό την έννοια αυτή, ο αναγνώστης της μελέτης του Κόκορη μπορεί να παρακολουθήσει με ενάργεια την όλη εξέλιξη της ποίησης και ποιητικής του κρητικού δημιουργού: τα πρώιμα πεζά ποιήματα και σονέτα, το φιλοσοφικό, οραματικό δοκίμιο-ποίημα Ασκητική με τους λυρικούς τόνους και τους νιτσεϊκούς και μπερξονικούς απόηχους, τα ποιητικά δράματα με την αποχρώσα λογοτεχνική αξία και την ανενεργό εν πολλοίς θεατρική γραφή τους, τις πάμπολλες ποιητικές μεταφράσεις με τη ρυθμολογία και ιδιόλεκτο του μεταφραστή (Όμηρος, Πλάτωνας, Δάντης, Γκαίτε, Μαγιακόφσκι, Ουναμούνο, Λόρκα), την ωκεάνια Οδύσσειά του (που τη θεωρούσε ως το magnus opus του) και τις μεταθανάτιες στην έκδοσή τους Τερτσίνες που, κατά κοινή ομολογία, είναι και τα καλύτερα ποιήματα του Καζαντζάκη.
Ο αναγνώστης θα αντιληφθεί όμως πέρα από τον ορατό μόχθο, τον απόλυτο έλεγχο του υλικού και την επιστημονική μέθοδο του ακαδημαϊκού μελετητή, το κριτικό θάρρος και τη νηφάλια κρίση με την οποία αξιολογείται στην ποιητική διάστασή του αυτό το τεράστιο όντως, πολύπτυχο και σύνθετο συγγραφικό μέγεθος που χρόνια τώρα έχει διεθνή απήχηση με τη μυθιστορηματική παραγωγή του. Ο Κόκορης έχει σαφή και ερεισμένη άποψη για τον ποιητή Καζαντζάκη· τον θεωρεί παραδοσιακό ποιητή, ο οποίος ωστόσο αξιοποιεί τη μυθική μέθοδο του μοντερνισμού κυρίως στην Οδύσσεια και στα ποιητικά δράματά του, υπό το πρίσμα βεβαίως πάντοτε του φιλοσοφικού διανοητισμού και της έμμετρης ρυθμολογίας. Υπό την έννοια αυτή, ο συγγραφέας της μελέτης μάς δείχνει πώς τέμνεται στην ποιητική γραφή του Καζαντζάκη η ποιητική ιδέα με την ποιητική λέξη, το φιλοσοφικό κοσμοείδωλο με την υπαρξιακή αναζήτηση, τα μεγάλα καλλιτεχνικά πρότυπα (Όμηρος, Δάντης) με τον επίδοξο ποιητή διάδοχο, ο καλλιτεχνικός ψυχισμός με το εμπράγματο βίωμα και τα τρέχοντα καλλιτεχνικά ρεύματα, ο εθνισμός με τον διεθνισμό, σε συναντήσεις ηχηρές και μεικτές αλλά όχι πάντα καλλιτεχνικά νόμιμες και γόνιμες.
Ο Κόκορης διείδε την ανάγκη να ενισχυθεί η σχετικώς νεόκοπη έρευνα για τον ποιητή Καζαντζάκη με μια κριτική μελέτη που συζητεί σε εύρος και βάθος την ποιητική περιπέτεια του κρητικού δημιουργού και της πρόσληψής της όχι μόνον υπό το πρίσμα της εποχής του και των μεταγενέστερων από τον θάνατό του εποχών αλλά και υπό το πρίσμα της δικής μας εποχής και των λογοτεχνικών-ποιητικών καταθέσεών της, ακριβώς γιατί έτσι μπορούμε να καταλάβουμε πληρέστερα όχι μόνον τον άγνωστο ποιητή Καζαντζάκη αλλά και τον πιο γνωστό σε μας και στο διεθνές κοινό, πεζογράφο Καζαντζάκη. Αυτή είναι και η μεγάλη συνεισφορά της εν λόγω μελέτης. Και τούτο το πράττει ο Κόκορης με τον καλύτερο τρόπο.
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Δείτε τα περιεχόμενα του πέμπτου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
