frear

Για τον ποιητή Όμικρον της Χλόης Κουτσουμπέλη – γράφει ο Ευριπίδης Ευριπίδου

Χλόη Κουτσουμπέλη, Η γυμνή μοναξιά του ποιητή Όμικρον, Πόλις, Αθήνα 2021.

Το τελευταίο ποίημα της πρόσφατης ποιητικής συλλογής της Χλόης Κουτσουμπέλη, που της δανείζει τον τίτλο του, Η γυμνή μοναξιά του ποιητή Όμικρον, αρχίζει – «Πόσο γυμνός ένιωσε ο ποιητής Όμικρον/όταν όλα είχαν τελειώσει στο χαρτί,/η πένα αναπαύτηκε οριζόντια/και το μελάνι στέρεψε./Τα ποιήματα διαλύθηκαν στην κοσμική νύχτα…» – όπως τελειώνει το τελευταίο ποίημα της προηγούμενης συλλογής της, Το σημείωμα της οδού Ντεσπερέ, «Επίλογος»: «Και τώρα; τον ρώτησε./Αυτός καθόταν σε μια καρέκλα σκηνοθέτη/με την πλάτη γυρισμένη στα ερείπια./Φορούσε μαύρα γυαλιά./Τώρα, της είπε με βραχνή φωνή,/είσαι απλώς μια συλλογή ποιημάτων που τελειώνει.» Αλλά, δεν τελειώνει με τον ίδιο τρόπο. Είναι κι αυτή γεμάτη από λογοτεχνικά πρόσωπα και μικρές ιστορίες τους που τις βγάζει από τη σκιά. Δεν έχουμε, όμως, άλλη μια συλλογή που να μας λέει τα ίδια πράγματα με την προηγούμενη. Αν ήταν έτσι η Κουτσουμπέλη δεν θα ήταν μια σπουδαία ποιήτρια.

Η γυμνή μοναξιά του ποιητή Όμικρον αρχίζει με την επιγραφή που υπάρχει στο άγαλμα της Φρασίκλειας, το οποίο φιλοξενείται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο: «…Θα καλούμαι για πάντα κόρη αφού οι Θεοί αντί για γάμο μου όρισαν αυτό το όνομα…». Το μικρό ποιητικό κείμενο που ακολουθεί, περιέχει «Αρχαία Σκόνη» και τελειώνει «….Δε με λένε Φρασίκλεια. Το δικό μου όνομα είναι Απαραβίαστη». Απαραβίαστη κόρη, Απαραβίαστη μνήμη, Απαραβίαστη ποίηση.

Πρόκληση και πρόσκληση ταυτόχρονα. Για την «παραβίαση», την κατανόηση, την ερμηνεία της συλλογής. Ποιήματα παλιότερα, στίχοι απομονωμένοι και έννοιες-κλειδιά στην ποίηση της ποιήτριας – απώλεια, πόνος, μνήμη, γυναίκα – βοηθούν για να ανταποκριθούμε. Και μια μικρή συλλογή που κυκλοφόρησε ως ηλεκτρονικό βιβλίο την Πρωτοχρονιά του 2014, Η μυστική ζωή των ποιημάτων .

Το πρώτο ποίημα της νέας συλλογής «Καταρράκτης» είναι για την Άννι Έντσον Τέιλορ, τον πρώτο άνθρωπο που έπεσε με βαρέλι στον Νιαγάρα το 1901 σε ηλικία 63 ετών. «Η μόνη πραγματική συγκίνηση/ που ένιωσε ποτέ/ ήταν όταν έπεσε στους Καταρράκτες./ Και όταν έγραψε το πρώτο της ποίημα.» Κάποιοι άνθρωποι μόνο από την ανάσα του θανάτου διακινούνται συναισθηματικά, αισθάνονται ζωντανοί. Γι’ αυτό τους συγκινούν τα ακραία, τα επικίνδυνα σπορ ή οι επικίνδυνες πράξεις. Όπως η πτώση στον Νιαγάρα. Όμως, το ίδιο επικίνδυνο είναι να γράφεις ποιήματα. Να είσαι ποιητής σημαίνει ότι φλερτάρεις με τον θάνατο. Μόνο αντίδοτο είναι ο έρωτας, που δεν κερδίζει, αλλά προσφέρει χρόνο. Τελικός νικητής είναι πάντα ο θάνατος. «Τα περισσότερα ποιήματα φοβούνται να πεθάνουν/ γι’ αυτό και ερωτεύονται συνέχεια./ Μα ο θάνατος δεν έρχεται ποτέ ακαριαία./ Στην πραγματικότητα/ τον προετοιμάζει πάντα η αρχή τους.» («IV Από τη μυστική ζωή των ποιημάτων»). «Και Αφού όλοι γνωρίζουν/ ότι οι ποιητές αγνοούν κανόνες ναυσιπλοΐας/ και το σπίτι τους συγκρούεται πάντα τελικά με το παγόβουνο» («Το μυστικό γράμμα του Νίκου Καββαδία»). Η ποίηση είναι επικίνδυνη δουλειά. Γι’ αυτό και ο ποιητής Όμικρον θα προτιμούσε κάποια άλλη «-Ετοιμάζετε κάποια καινούργια δουλειά;/ -Θα μ’ ενδιέφερε πολύ αυτή του τσαγκάρη ή του θηριοδαμαστή.» («Απόσπασμα συνέντευξης με τον ποιητή Όμικρον»).

Η γυναίκα, η μητέρα, ο θάνατος, η ποίηση. «Το θηλυκό κορμί έχει δαγκάνες/ κρύβει ολέθριες παγίδες/ κι έναν λαβύρινθο στο κέντρο/ κι έτσι μόνος μου/ χαράζω με σουγιά/ το βράδυ τους καρπούς μου/ και αίμα συλλέγω σε δοχείο/ για να μπορώ μ’ αυτό να γράφω/ εγώ, ο Ιερομόναχος Διονύσιος,/ παιδί άπιστης μάνας/ αδελφός ξένων παιδιών/ εραστής άυλων γυναικών./ Ποιητής.» («Η μητέρα-σάβανο του Διονυσίου Σολωμού»).

Ο ποιητής Όμικρον, γράμμα όμικρον, μηδέν, κύκλος. Ο ποιητής Όμικρον και ο ποιητής Όμικρον. Η κυκλική αντίληψη της ζωής. Η ένωση των αντιθέτων. Το γιν και το γιανγκ. «Το πάθος είναι η άλλη όψη του ασκητή» («Τα μυστικά και ψέματα της Έμιλι Ντίκινσον»). Το μηδέν. Η αρχή των πάντων, της ζωής και της ποίησης. «Ποίημα από ποίημα διαφέρει./ Κανένα ποίημα δεν είναι ποτέ ίδιο με το άλλο./ Όλα όμως προέρχονται από την ίδια αρχαία κοίτη» («VIII από τη μυστική ζωή των ποιημάτων»). Η αρχαία κοίτη. Η αρχαία μήτρα. «Μόνο μετά την ωοτοκία κατάλαβα:/ Το Ποίημα είναι το Θείκό Αυγό.» («Η Λήδα και ο κύκνος»). «Άλλωστε κάπως πρέπει να δικαιολογεί την ύπαρξή της και/ η ποίηση./ Η μόνη γη που οι ψυχές συμπίπτουν.» («Η μόνη γη»). «Πολύτιμα είναι και το κάρβουνο και το διαμάντι./ Αφού ποτέ δεν είναι μόνο άνθρακας ο θησαυρός.» («Τα τέσσερα και ένα βήματα του Ορφέα»). «Πιστεύετε στη μετεμψύχωση;/ – Ναι, κάθε άγαλμα έχει επτά ζωές» («Με τη γλύπτρια Αντιγόνη Ταυ»).

Αρχαία μήτρα. Αρχαία μνήμη. Αρχαίο ατομικό και συλλογικό ασυνείδητο. Και πάντα η Οικογένεια. «Στο ρετιρέ κατοικεί ένας γέρος…/ τον λένε κύριο Γκοντ, Αϊ-Βασίλη,/ ή πατέρα…/Ακριβώς από κάτω ζει μία μητέρα…/ Ο δεύτερος και ο τρίτος όροφος είναι νοικιασμένοι/ σ’ ένα οικοτροφείο σκιών…/ Σε μία αιώρα; Στο μπαλκόνι τους/ κοιμάται σ’ εμβρυακή στάση ένας αδελφός… Τέλος, στο ισόγειο,/ζω εγώ με έναν σύζυγο…/ και δύο δίδυμα παιδιά…/ Θα ήμασταν μια ευτυχισμένη οικογένεια,/ αν κάθε βράδυ δεν μας πλάκωναν οι πάνω όροφοι/ γεμίζοντας το σπίτι ασβέστες και τσιμέντα./ Για τα κοινόχρηστα όμως δεν υπάρχει πρόβλημα./ Το ποσοστό στον πόνο/ ρυθμίζεται ανάλογα με τα τετραγωνικά.» Οικογένεια και πολυκατοικία (θυμίζει την πολυκατοικία που διαμένει Ο Βοηθός του κυρίου Κλάιν) κατοικημένη αντίστροφα από τον χρόνο και την εξέλιξη του πολιτισμού. Κι εδώ κυκλικά. Η πολυκατοικία χτίζεται από κάτω προς τα πάνω, αλλά κατοικείται ηλικιακά από πάνω προς τα κάτω. Παλιό και νέο, μπρος και πίσω, κάτω και πάνω, εμπειρία και νεότητα, μνήμη και συνείδηση, ενωμένα, σφιχταγκαλιασμένα, αδιαχώριστα. Η σημασία του χρόνου, οι τομές του, οι διασταυρώσεις, οι συμπτώσεις, οι συνδέσεις. «Έτσι ήταν εκείνη η συνάντηση των δυο τους/ στο φανάρι,/ όταν για ένα δευτερόλεπτο/ ο ένας αναγνώρισε τον άλλο,/ κι ύστερα τράβηξε ο καθένας/ τον δρόμο του στο κρύο.» («Το ελάφι και ο κυνηγός»). Σημασία, όμως, δεν έχει τόσο ο χρόνος που πέρασε, ούτε τα παιχνίδια του, «Όχι, δεν είναι ο χρόνος ο ύπουλος εχθρός./ Η μνήμη είναι.» («Μαθήματα χειροτεχνίας»), αλλά η μνήμη, εχθρός και κριτής. «Όλα τα ποιήματα είναι ένοχα./ Ποτέ δεν θα απολογηθούν./ Μερικά καταδικάζονται στην λήθη./Όμως η μνήμη είναι ο πιο ανελέητος κριτής.» («II Από τη μυστική ζωή των ποιημάτων»).

Η μνήμη και η προδοσία. «Ναι, Κύριε, σε πρόδωσα,/ μα μόνο γιατί η προδοσία/ ήταν η ουσία της αγάπης μου.» («Ο λόγος του Ιούδα»). «Η γυναίκα που προδόθηκε στον Τελευταίο Δείπνο.» («Μαρία Μαγδαληνή»). «Τώρα που τόσο πολύ της έμοιαζα/ μπορούσα πια να τη σκοτώσω» («Ηλέκτρα»). Ταυτίσεις. Ο καθρέφτης μέσα στον καθρέφτη. Οι μπάμπουσκες. «Ίσως όμως η αυταρέσκειά της να μετριαζόταν/ αν γνώριζε/ πως την ίδια ώρα κάποιος καθισμένος σε γραφείο,/ την πρώτη μέρα του φθινοπώρου,/ ενώ έξω στάλαζε αργά ο χρόνος, είχε μόλις επινοήσει και τους δύο/ κι ακόμα ένιωθε μισός» («Μάθημα Δημιουργικής Ανατομίας»). «Έτσι αυθαίρετα θα εξαλείψει κι εμάς/ ο Μέγας Συγγραφέας που μας επινόησε» («Η υπαρξιακή αγωνία του κυρίου Σ.»). «Το καλό και το κακό μπερδεύονταν συνέχεια./ Ο Συγγραφέας έπρεπε να πεθάνει./ Ας έπαιζε ο Αναγνώστης τον ρόλο του./ Δεν γνώριζαν πόσο ο Τζον Σμιθ ήταν ενήμερος/ για την ελάχιστή τους σκέψη, για τον παραμικρό τους ψίθυρο./ Και ότι την ίδια στιγμή/ ένα μικρό διήγημα/ με όλα τα σχετικά με την ανταρσία τους/ εγκιβωτιζόταν στο μεγάλο» («Ο θάνατος του συγγραφέα»).

Εκεί που νομίζεις ότι όλα τελείωσαν, ο κύκλος έκλεισε και δεν έχεις άλλο χρόνο, κάτι – κάπου – κάπως γίνεται που τα αλλάζει όλα. Ο κύκλος ανοίγει ξανά. Για να ολοκληρωθεί και πάλι. Σε ένα αέναο κοσμικό παιχνίδι λέξεων, φράσεων, ποιημάτων. Όπως ο χορός του νερού στον Καταρράκτη του Νιαγάρα που έπεσε η Άννι Έντσον Τέιλορ. Μας έχει προετοιμάσει η Κουτσουμπέλη γι’ αυτό. «Κανέναν δεν περιμένει πια η Πηνελόπη./ Στο μεταξύ, στο αεροδρόμιο,/ ο ξένος με το παρατσούκλι Ούτις/ έχει κιόλας περάσει τον έλεγχο αποσκευών» («Η Πηνελόπη Γερνά», από το Σημείωμα της οδού Ντεσπερέ).

Ναι, εκεί που τελειώνει Το Σημείωμα της οδού Ντεσπερέ, αρχίζει Η Γυμνή Μοναξιά του Ποιητή Όμικρον. Αλλά, εδώ δεν ολοκληρώνεται ούτε το ποίημα, ούτε η συλλογή. Δεν είναι απλά άλλο ένα ποίημα, που κλείνει μια συλλογή. Συνδέεται με την αρχή, με την αρχαία κοίτη, την αρχαία μήτρα που γέννησε τον κόσμο και την ποίηση. Συνεχίζει από εκεί που σταμάτησε στην αρχή του κειμένου…/ τα ποιήματα διαλύθηκαν στην κοσμική νύχτα…

…Ψιλή βροχή ξέβγαλε τα γράμματα στους αιώνες των αιώνων./ Ξάφνου ορφανός ο ποιητής Όμικρον/ όπως κάθε ποιητής πριν και μετά/ χωρίς συγγενείς εξ αίματος, εξ αγχιστείας ή γραφής,/ Αδάμ που η Φωνή διώχνει από τον Κήπο,/ όρθιος στο απέραντο σύμπαν που συνέχεια διαστέλλεται,/ έκλεισε τον πάπυρο, την περγαμηνή, τον υπολογιστή/ τάισε το οικόσιτο κοράκι στο μπαλκόνι/ και ξάπλωσε να κοιμηθεί./ Την ώρα που αυτός κλείνει τα μάτια και κοιμάται/ κάπου αλλού κάποιος άλλος απότομα ξυπνά/ κάθεται στο γραφείο του και γράφει.

⸙⸙⸙

[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Ζωγραφική: Franz Kline. Δείτε τα περιεχόμενα του τρίτου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]

Σε λίγο καιρό κοντά σας με νέο ηλεκτρονικό τεύχος στο mag.frear.gr

Mag.frear.gr – Τα ηλεκτρονικά μας τεύχη