Μαρίκα Συμεωνίδου, Ξέρεις πού οδηγεί, εκδ. ΑΩ, Aθήνα 2020.
1. ΠΑΙΓΝΙΟ ΤΟΥ ΤΙΤΛΟΥ
Και στο πέμπτο βιβλίο της, ο τίτλος περιέχει έναν γρίφο, όπως και σε προηγούμενα βιβλία της [Πλάνη 18, Μανδραγόρας 2014, Παράξενη εξήγηση 22, Γαβριηλίδης 2018]. Οι αριθμοί στους δύο αυτούς τίτλους είναι δυνατόν να παραπέμπουν, έχει πει η ποιήτρια, σε ημερομηνίες, ηλικίες ή τυχαίους αριθμούς που έχουν σημασία γι’ αυτήν. Ο τίτλος του νέου βιβλίου της περιέχει ένα στοιχείο ασάφειας, καλώντας τον αναγνώστη να βρει την απάντηση, δημιουργώντας ένα μικρό αίνιγμα εισόδου στο βιβλίο.
2. ΣΑΓΚΑΛ
Το εξώφυλλό του κοσμεί το έργο του Μαρκ Σαγκάλ, Ο χρόνος είναι ένα ποτάμι χωρίς όχθες (1928).
Η ζωγραφική γενικά, και η ζωγραφική του Σαγκάλ ειδικότερα, είναι πηγή έμπνευσης για τη Συμεωνίδου (όπως είναι, μέσω διακειμενικών αναφορών, και ο Έγκον Σίλε, ο Πίτερ Μπρίγκελ ο Πρεσβύτερος, κ.ά.). Ο Σαγκάλ θεωρείται ο πιο «λογοτεχνικός» ανάμεσα στους ζωγράφους της Ρωσικής πρωτοπορίας, μεταφέροντας στην αβάν γκάρντ τον λυρισμό και τα μοτίβα «της αγάπης, των συμβόλων, της λαϊκής εβραϊκής παράδοσης, της ερωτικής πτήσης και της πτήσης γενικά, της διαφυγής, της προσδοκίας ενός θαύματος και της πίστης ότι το θαύμα αυτό μπορεί να συμβεί» (πρβλ. State Tretyakov Gallery, A Guide to Russian Art of the 20th Century, Μόσχα 2015). Ο Αντρέ Μπρετόν τον εντάσσει στους σουρεαλιστές, λέγοντας ότι φέρνει με μοναδικό τρόπο το στοιχείο της μεταφοράς στη ζωγραφική, ο ερωτισμός του, όμως, δεν μοιάζει καθόλου μ’ εκείνον των σουρεαλιστών. Στο Παρίσι του 1911-12 γνωρίζεται με τον Λεζέ, τον Ματίς, τον Πικάσο, και τον Μπρακ, αλλά αποφεύγει τις παρέες των ζωγράφων προτιμώντας αυτή των ποιητών, όπως ο Μπλεζ Σαντράρ, κ.ά.
[ΠΑΡΑΘΕΜΑ 1ο, το ομότιτλο χαϊκού]
ΣΑΓΚΑΛ
Η αγάπη σου
Σαν κόκκινος κόκορας
Μέσα στη νύχτα
Τα χρώματα ενός έργου του Σαγκάλ υλοποιούν το τοπίο της ποιήτριας.
[ΠΑΡΑΘΕΜΑ 2ο]
ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΜΟΥ
Κοιτάω την καλοκαιρινή εποχή του Σαγκάλ
βλέπω τη ντροπή πράσινη
την ερωτική σκέψη κόκκινη
την αγάπη που περιμένει λευκή
τον έρωτα που καίει κίτρινο
το όνειρο του «μαζί» γαλάζιο
ναι το καλοκαίρι του Σαγκάλ και το δικό μου έχουν πολύ μπλε.
Ενώ στο ποίημα με τίτλο το όνομα της γνωστής μεσαιωνικής βελγικής πόλης, ο ρόλος ποιητή και ζωγράφου συγχέονται.
[ΠΑΡΑΘΕΜΑ 3ο]
BRUGES
Αέρινο πινέλο
Το υγραίνω
Σε λίγο μελάνι
Και να ο στίχος
Αποφασισμένος
Σε αντίθεση
Με μένα
Ανασηκώνει
Το μανίκι
Και αναδίδει
Μια αναπνοή
Ορμώμενη απ’ το χέρι
3. ΑΥΘ(ΟΡΜΗΤΙΣΜΟΣ)
Από άποψη της οργάνωσής του, το πέμπτο βιβλίο της Συμεωνίδου φαίνεται να είναι περισσότερο πηγαίο και λιγότερο «αυστηρά» δομημένο από τα προηγούμενα (από άποψη θεματικής ή μορφολογικής παρουσίασης των ποιημάτων – π.χ. στην Παράξενη εξήγηση 22 τα χαϊκού αποτελούσαν ξεχωριστή ενότητα ενώ τώρα διαχέονται σ’ όλη την έκτασή της συλλογής δίπλα σε πιο μακροσκελή ποιήματα· ακόμη και σ’ αυτά, δεν τηρείται πιστά ο κανόνας των 5-7-5 συλλαβών· κοκ).
Πότε νιώθει την ανάγκη να γράψει, κανείς –και πώς; « Όποιος μπορεί ακόμη να μιλήσει δεν μπορεί να γράψει. Γράφει κανείς όταν έχει απωλέσει τη φωνή του. Συγγραφή είναι η τήρηση της σιωπής με άλλα μέσα», σημείωνε ο Γιώργος Μανιάτης σπάζοντας τη σιωπή του το 1971, εν μέσω της δικτατορίας, στο έργο του Μίδας βασιλιάς.
Είτε δεχτούμε το γεγονός ότι γράφει εκείνος που δεν μπορεί να εκφραστεί προφορικά, ή και το αντίθετο, αν η ποίηση ξεπηδάει από το σημείο εκείνο όπου κανείς δεν αντέχει να μένει άλλο στη σιωπή, η ποίηση του βιβλίου αποτελεί μια διαρκή ροή λέξεων, εικόνων και στίχων που κατακλύζουν τον αναγνώστη. [Διαφαίνεται εδώ μια γεωμετρία: ένας λογοτεχνικός κόσμος πλούσιος σε χρώματα, ήχους και μουσική, αντιστρόφως ανάλογος με το ελάχιστο, οδυνηρό ίχνος της σιωπής.]
4. ΤΑΧΥΤΗΤΑ
Ποιήτρια της γενιάς του ’70 που διάβασε το βιβλίο της ΜΣ, σχολίασε «Η ποίησή σου είναι σαν φτερό». Η παρατήρηση παραπέμπει όχι μόνο στο στοιχείο της ελαφρότητας και της πτήσης (κατά το Πτέρως), αλλά και σ’ αυτό της ταχύτητας. Μεταφράζοντας πρόσφατα ένα ποίημα του Ιρλανδού ποιητή Theo Dorgan, έπεσα στον στίχο “Quick with life”, στον οποίο το επίθετο “quick” δεν αποδίδει την έννοια “ταχύς” αλλά, αντίθετα, “γεμάτος ζωή”.
5. ΛΙΤΟΤΗΤΑ/ΑΦΑΙΡΕΣΗ
Η μορφική λιτότητα χαρακτηρίζει τα περισσότερα ποιήματα της ΜΣ, δίνοντάς τους μια αύρα νεωτερικότητας, ακόμα και όταν δεν τηρείται η αυστηρή συλλαβική δομή 5-7-5 συλλαβών της παράδοσης των χαϊκού («έμμετρα, δυτικά χαϊκού» χαρακτηρίζει η ίδια τα ποιήματά της). Η θεματική τους αναφέρεται συχνά σε εικόνες της φύσης, του τοπίουκαι έχει υπαινικτικό χαρακτήρα και χιούμορ. Η αναλυτική άρθρωση των δυτικών χαϊκού τα στερεί από την ακαριαία υπαινικτική ικανότητα των ιαπωνικών αντιστοίχων τους, που έχουν περιγραφεί αλλού ως χαρακιές νοήματος (όπως λ.χ. στο ακόλουθο ποίημα του Κομπαγιάσι Ίσσα, σε μετάφραση Γιώργου Μπρουνιά, από την έκδοση 91 Ιαπωνικά ποιήματα συν 1, εκδ. Το Ροδακιό, 2004).
Κόσμος δροσιάς
Όμως και στις δροσοστάλες
Τσακωμοί
Πιο κοντά στο ιαπωνικό πρότυπο, βρίσκεται ίσως ένα -μη αυστηρής δομής- τρίστιχο ποίημα που αναφέρεται στην αγαπημένη Αίγινα της ποιήτριας.
[ΠΑΡΑΘΕΜΑ 4ο]
ΑΙΓΙΝΑ
Κάδρο δύο αλμυρίκια
Και δύο νησάκια απέναντι
Κι εγώ πάντα ανάμεσα
Το ακόλουθο ποίημα αναφέρεται στον συμβολισμό του αρσενικού και του θηλυκού.
[ΠΑΡΑΘΕΜΑ 5ο]
ΑΝΔΡΑΣ-ΓΥΝΑΙΚΑ
Ένας κύκλος
που ευλαβικά πεθαίνει
σε ασπρόμαυρα σύμβολα
Αλλού, επιστρέφοντας στη βασική συλλαβική δομή, συναντάμε μερικά πολύ ωραία δείγματα.
[ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΑ 6ο-8o]
ΦΛΕΒΑΡΗΣ
Ο έρωτας κι
η αμυγδαλιά χωρίς
φόβο ανθίζουν
ΣΚΙΕΣ
Σκιές έμειναν
Οι φλέβες των χεριών σου
Στο πουκάμισο
AMERIKA
[Από το Αμερική και Μαρίκα]
Να το θυμάσαι
Ένα δειλό αστέρι
Είσαι μέσα μου
6. ΤΑΞΙΔΙ
Απαντώντας στην ερώτηση πότε και πού γράφει, η Συμεωνίδου αναγνωρίζει ότι όχι μόνο γράφει ποίηση όταν ταξιδεύει, αλλά και ότι το ίδιο το ταξίδι αποτελεί ήδη ποιητική επιτέλεση.
[ΠΑΡΑΘΕΜΑ 9ο]
ΛΟΝΔΙΝΟ
Κοιτάζω
Μια στιγμή
Το φθινόπωρο
Όλα ξαναρχίζουν
Σ’ ένα τζάμι
Γεμάτο ίριδες
Και τρεις λέξεις
«να ήσουν εδώ»
[ΠΑΡΑΘΕΜΑ 10ο]
ΠΑΡΙΣΙ
Καταλαβαίνεις
Ψιθυρίζουν τα κλαδιά
Την αγάπη μου
[ΠΑΡΑΘΕΜΑ 11ο]
ΑΠΟΓΕΥΜΑ ΣΤΙΣ ΚΥΚΛΑΔΕΣ
Στην αχνιστή σιωπή
Παρακολουθώ το ταξίδι των αφρών
Απέναντι νησιά
Ήλιος
Σελήνη
Στα πόδια της
Κάθε απόγευμα
σβήνει
7. ΚΑΘΡΕΦΤΗΣ
Το στοιχείο του καθρέφτη αποτελεί ένα ισχυρό, επαναλαμβανόμενο μοτίβο στην ποίηση της ΜΣ το οποίο δεν είναι, όπως θα δούμε, καθόλου μονοδιάστατο. Από το εισαγωγικό κείμενο της προηγούμενης ποιητικής συλλογής της, Παράξενη Εξήγηση 22, σταχυολογούνται οι αναφορές.
«Ο καθρέφτης είναι μνήμη» […]
«Ο καθρέφτης γίνεται κομμάτια, πολλές φορές, όπως οι πόθοι, όπως τα κορμιά του Αντονιόνι θέλουν να ξανακολλήσουν» […]
«Οι καθρέφτες είναι σαρκοφάγοι, ζωγραφίζουν πολύ μακριά μαλλιά, ριγμένα στην πλάτη για να αρέσουν στο θάνατο (σ.σ. το punctum – αμυχή ή σημάδι πόνου στην πρόσληψη μιας εικόνας, κατά Roland Barthes), και ενώ η ορχήστρα παίζει γεωμετρικά σχήματα, πράξεις που δεν έγιναν, επαναστάσεις που σταμάτησαν» […]
«Οι αληθινοί ήρωες, λέει ο καθρέφτης, δεν κερδίζουν τίποτα παρά μόνο αυτά που αισθάνονται» […]
«Μου αρέσει να εισχωρώ στον απέναντι, κάτι σαν καθρέφτης, κάτι σαν εραστής (σ.σ. ο άλλος ως καθρέφτης), και να παίρνω την πραγματικότητα από πεθαμένη-ζωντανή και να συνεχίζω κατά λάθος. Ένας καθρέφτης μέσα σ’ έναν άλλον (σ.σ. άπειροι αντικατοπτρισμοί), σωλήνες που μου δείχνουν το πριν, το τώρα, το μετά και ξανά με ροκανίζουν.»
Στη λειτουργία του καθρέφτη το στοιχείο της αυτοσυνείδησης συνυπάρχει με αυτό της αισθητηριακής όψεως κατά τον Πλάτωνα, η οποία αποτελεί κάθε φορά απείκασμα του κόσμου των Ιδεών μέσω της Ψυχής. Μάλιστα «τα είδωλα των Ιδεών θα εξαφανίζονταν αμέσως, δεν θα μπορούσαμε να κάνουμε λόγο γι’ αυτά, αν δεν υπήρχε η επιφάνεια του καθρέφτη πάνω στην οποία σχηματίζονται» (πρβλ. Τίμαιος, επιμ. & εισαγ. Β. Κάλφας, Εστία 2014 και ως αναφορά, Gadamer, H.G., Idea and Reality in Plato’s Timaeus, New Haven, 1980).
Το ακόλουθο παράθεμα προέρχεται από τη συλλογή Παράξενη Εξήγηση 22.
[ΠΑΡΑΘΕΜΑ 12ο]
ΚΑΘΡΕΦΤΕΣ
Ο πρώτος καθρέφτης έσπασε στην Πάτρα
Μάσκες πολλές είδε
Ο δεύτερος καθρέφτης στο Λονδίνο
Ήταν το χιόνι που γίνεται κρύσταλλο
Βαθαίνει η πληγή
Ο τρίτος καθρέφτης έσπασε σ’ ένα φτηνό ξενοδοχείο
Τα μάτια του ήταν κόκκινα
Από ηδονή και πόνο
Στο επόμενο ποίημα από το Ξέρεις πού οδηγεί, όλο το τοπίο αντανακλά την όψη της ποιήτριας.
[ΠΑΡΑΘΕΜΑ 13ο]
ΒΡΑΧΟΣ – ΚΑΘΡΕΦΤΗΣ ΙΙΙ
Στάθηκε στο βράχο της
κι ο βράχος γέμισε λουλούδια
στο χρώμα των μαλλιών της
η θάλασσα ο πιο μεγάλος καθρέφτης
Η αντίληψη αυτή προϋποθέτει φυσικά την ύπαρξη ενός ‘πρωταρχικού’ ναρκισσισμού, την αντίληψη της ευμορφίας και της καλλιέπειας της γυναίκας ως έργου τέχνης.
8. ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ
Στις επιδράσεις της ΜΣ περιλαμβάνονται ξένοι ποιητές τους οποίους έχει μεταφράσει και δημοσιεύσει σε περιοδικά και στο διαδίκτυο: Byron, William Wordsworth, W.B. Yeats, William Carlos Williams, Patrick Kavanagh, Paul Eluard (από τα αγγλικά).
Ανάμεσα στις ομοληγημένες επιρροές της, με διακειμενικές αναφορές της σε τίτλους ποιημάτων, περιλαμβάνονται επίσης ο Paul Celan, η Ζωή Καρέλλη, η Τζένη Μαστοράκη και ο Βασίλης Στεριάδης. Επίσης, ο James Joyce, o e.e. cummings, o Οδυσσέας Ελύτης και ο Γιώργος Σεφέρης.
Συνειρμικά όσον αφορά την ποίησή της και σε σύνδεση με το επόμενο Σημείο «9», έρχεται στο νου ένα απόσπασμα του Ο. Ελύτη από τις Έξι και μια τύψεις για τον ουρανό.
«Και μονάχα στην κόγχη από τ’ αριστερό του αυτί, λίγη, λεπτή, ψιλούτσικη άμμο, καθώς μέσα στα όστρακα. Όπου σημαίνει ότι πολλές φορές είχε βαδίσει πλάι στη θάλασσα καταμόνος, με το μαράζι του έρωτα και τη βοή του ανέμου.
Όσο γι’ αυτά τα ψήγματα φωτιάς πάνω στην ήβη, δείχνουν ότι στ’ αλήθεια πήγαινε ώρες πολλές μπροστά, κάθε φορά όπου έσμιγε γυναίκα.
Θα ‘χουμε πρώιμους καρπούς εφέτος.»
[«Η αυτοψία»]
9. ΕΡΩΤΑΣ
Η ποίηση της Συμεωνίδου είναι αναπότρεπτα ερωτική, με την έννοια της σταθερής αναφοράς της θεματικής της στη σκηνή του έρωτα. Η ερωτική μυθολογία προσεγγίζεται από διάφορες όψεις, πάντα από έμφυλη σκοπιά, με στοιχεία ανολοκλήρωτου δράματος.
Η ερωτική πρόκληση-πρόσκληση εκπορεύεται από τη γυναίκα.
[ΠΑΡΑΘΕΜΑ 14ο]
ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΗΣ ΕΣΥ
Σαν ξετύλιγε
Τα μαύρα μαλλιά πανιά
Μόνο για σένα
Σ’ άλλο σημείο, το αφηγηματικό υποκείμενο αλλάζει σ’ έναν άντρα που επικαλείται τη γυναίκα ως αλληγορία στόματος, μήτρας αλλά και του υγρού στοιχείου.
[ΠΑΡΑΘΕΜΑ 15ο]
ΒΟΥΤΩ ΜΕΣΑ ΣΟΥ
Πίνεις τις επιθυμίες
Πίνεις τις σκέψεις
Πίνεις τους ήχους
Πίνεις τα όνειρα
Με πίνεις ολόκληρο
Είσαι θάλασσα.
Οι κυματισμοί του χρόνου ταράζονται από το κλάμα ενός μωρού (γέννηση), τον ερωτικό σπασμό του άντρα τη στιγμή της ηδονής (συνουσία) ή το φτερούγισμα της γυναικείας καρδιάς στην αγκαλιά του (αγάπη).
[ΠΑΡΑΘΕΜΑ 16ο]
ΠΤΕΡΥΓΙΣΜΟΙ
Με το κλάμα ενός μωρού
Με το σπασμό ενός άντρα
στην ύστατη στιγμή ηδονής
Με το φτερούγισμα της καρδιάς της
στην αγκαλιά του
Ο χρόνος ξαναρχίζει.
Ο έρωτας ως γεύση δεν είναι μόνο γλυκύς, είναι γλυκόπικρος.
[ΠΑΡΑΘΕΜΑ 17ο]
ΕΡΩΤΑΣ ΕΙΝΑΙ
Τη γεύση σου
Γλυκόπικρο κεράσι
απολαμβάνω
Στη συλλογή Παράξενη εξήγηση 22, ένα ποίημα εξηγεί την αναγκαιότητα του έρωτα προς τη γυναίκα.
[ΠΑΡΑΘΕΜΑ 18ο]
ΟΜΦΑΛΟΣ
Γυναίκα ομφαλός
Γυναίκα που μυρίζει δυνατά
Γυναίκα που καίει
Γυναίκα που παγώνει
Γυναίκα άγρια
Γυναίκα που κακομεταχειρίζεται
Γυναίκα τρυφερή
Γυναίκα που χαϊδεύει
Γυναίκα μια ξένη
γι’ αυτό μπορούμε να κάνουμε έρωτα μαζί της.
Κι αλλού:
[ΠΑΡΑΘΕΜΑ 19ο]
ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ
Να με κοιτάς
Να με μυρίζεις
Να με χαϊδεύεις
Να με φιλάς
Να με γεύεσαι
Να με σφίγγεις
Να με πονάς
Δηλαδή… να με λατρεύεις
Η Μαρίκα Συμεωνίδου τονίζει ότι ο ποιητής είναι δυνατόν να γράφει ακόμη και για βιώματα που δεν είναι δικά του, αρκεί «να τα αισθανθεί σαν δικά του» ώστε να γράψει γι’ αυτά. Και ότι ο έρωτας μας κληροδοτεί το ωφέλιμο «δράμα» του.
Η κατάθεσή της είναι ειλικρινής –επομένως σημαντική– ως έμφυλη συμβολή στον τομέα της ερωτικής ποίησης.
Συνολικά, το πέμπτο της βιβλίο δεν προδίδει καθόλου τα προηγούμενα, αποτελώντας μια αυθόρμητη, πολυεπίπεδη, πλούσια, δομημένη και ρέουσα ποιητική συλλογή που έρχεται να συναντήσει «με ανοιχτή καρδιά» το κοινό της.
[Επεξεργασμένη μορφή της ροής της συζήτησης που έγινε κατά την παρουσίαση του βιβλίου στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κηφισιάς-Μουσείο Δροσίνη, στις 8 Φεβρουαρίου 2020. Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Φωτογραφία: Kevin Bubriski. Δείτε τα περιεχόμενα της έντυπης έκδοσης εδώ.]
