Δημήτρης Περοδασκαλάκης, Η Σφίγγα έστειλε email, εκδ.Γαβριηλίδη, Αθήνα 2018.
Αυτό είναι η πέμπτη ποιητική συλλογή του Δημήτρη Περοδασκαλάκη. Έχουν προηγηθεί το Μες στο λευκό και μες στο μαύρο το 2005, το Με τον Ξένο το 2008, το Επί γαν μέλαιναν το 2012 και το Παιγνίδι ανοιχτό το 2015, όλα από τις εκδόσεις Γαβριηλίδη. Το εξώφυλλο κοσμεί το έργο υπ’ αριθμόν 5 του Βασίλι Καντίνσκυ (1912), η φροντίδα της έκδοσης ανήκει στον Κώστα Θ. Ριζάκη και η επιμέλεια του εξώφυλλου στην Κατερίνα Σισκοπούλου.
Προσφυώς ο ποιητής θέτει ως προμετωπίδα της έκδοσης τον στίχο του Γιάννη Ρίτσου Καλό προσωπείο, σε δύσκολους καιρούς, ο μύθος. Δεν πρόκειται μόνο για εντυπωσιακά ταιριαστή επιλογή αλλά ίσως θα μπορούσε να ανιχνευθεί αποκρυσταλλωμένη, έστω και εν σπέρματι, η γενεσιουργός αιτία της παρούσας ποιητικής κατάθεσης.
Ως προς το περιεχόμενο, η συλλογή βρίθει από αναφορές στην αρχαία ελληνική γραμματεία ως πηγή έμπνευσης, αλλά και ως προσπάθεια συναρμογής των σταθερών αξιών του παλιού με το νέο. Εντοπίζουμε δηλαδή έντονη βιωματικότητα, η οποία δεν εξαντλείται μόνο στον τίτλο ή στο φερώνυμο του τίτλου ποίημα, αλλά ουσιαστικά υπηρετείται από τον διάλογο με την αρχαιότητα, αφού οι σταθερές του παρελθόντος προβάλλονται ως λύση για τις παθογένειες του σήμερα. Αυτές οι παθογένειες και τα αινίγματα ζωής και ύπαρξης στο σύγχρονο κοινωνικό, πολιτικό, οικονομικό και ιστορικό γίγνεσθαι συνιστούν το βασικό μήνυμα της συγκεκριμένης ποιητικής κατάθεσης, που δεν είναι άλλο από τον άνθρωπο (και την ιδιότητα της ανθρωπιάς του) ως επίκεντρο όλων. Στο συμπέρασμα αυτό εύλογα απολήγουμε, διακρίνοντας την κοινή συνισταμένη όλων των ποιημάτων της παρούσας συλλογής: τον οξυδερκή παραλληλισμό και τη συστοίχιση αρχαίας και νεότερης καταστασιακότητας. Ουσιαστικά πρόκειται για μια γέφυρα ανάμεσα στο παλιό και στο νέο, που η αβίαστη συνομιλία τους ως προς τις καταστάσεις που απαιτούν απάντηση από τον άνθρωπο εξυπηρετείται από τη διπλή ιδιότητα του ποιητή και του κλασικού φιλολόγου, που ο Περοδασκαλάκης φέρει.
Μελετώντας τη συλλογή, ανεμπόδιστα ξεπήδησε στο μυαλό μου η μορφή του μεγάλου Αμερικανού δημιουργού Γουόλτ Γουίτμαν, τακτική συνήθεια του οποίου ήταν η απαγγελία κλασικών στο πρωτότυπο (και ιδιαίτερα του Ομήρου) με φωνή στεντόρεια στην ακρογιαλιά του γενέθλιου τόπου του μπρος στα αφρισμένα κύματα. Όταν κάποτε τον ρώτησε κάποιος γιατί όλη αυτή η ανούσια τελετουργία, ο Γουίτμαν συγκαταβατικά ανθυπομειδιώντας απάντησε: «Μα αγαπητέ, κάθε πρωί θέτω τους κλασικούς στη δοκιμασία του ρόχθου των κυμάτων» (και κάθε φορά νικάνε, θα προσέθετα για λογαριασμό του Γουίτμαν). Αντίστοιχα στο πόνημα του Περοδασκαλάκη ο ώριμος τόνος της ανάπτυξης των ιδεών, καταλήγει πάντα στον τελευταίο ή στους τελευταίους στίχους κάθε ποιήματος σε ένα επιμύθιο που θέτει και πάλι τα μηνύματα των κλασικών σε ισχύ προς χρήση σήμερα. Όλα αυτά μπορούν να αντικατασταθούν με τη λέξη ανθρωπιά, μια ιδιότητα που σήμερα λόγω των συνθηκών της ζωής ανιχνεύεται ιδιαζόντως συρρικνούμενη, γι’ αυτό και προβάλλει απαιτητικά ως λύση στις σύγχρονες παθογένειες. Δείγματος χάριν:
«Είναι φορές που ο Όμηρος με το μπαστούνι του τυφλού
-μεγεθυμένο αντικλείδι του αινίγματος-
σπρώχνει τις πύλες και εμφανίζεται στην αγορά
…………………………………………………………………………
Ύστερα βγάζει απ’ το κούφιο του μπαστούνι μικρά αντικλείδια
για το χέρι καθενός,
ώσπου το βράδυ ολόφωτος μπαίνει στο αστικό
και επιστρέφει στους Κιμμέριους».
Ομήρου επίσκεψις, σελ. 9.
Ακροθιγώς: στο Αίαντας ποιητής, σελ. 13, ο Καρυωτάκης ενδύεται τα ρούχα του Αίαντα. Το Μασκέ, σελ. 15, αρύεται από το καβαφικό ποίημα Τα δ’ άλλα εν Άιδου τοις κάτω μυθήσομαι. Στην Ηλέκτρα, σελ. 16, ανιχνεύεται γόνιμη η σεφερική άλως και στην Προσευχή του Αριστοφάνη, σελ. 22, έχουμε μία θαυμάσια σύμμειξη των νεφελών με την τωρινή κατάσταση της πόλης της Αθήνας. Στη Μνήμη Οδυσσέως, σελ. 23, υπάρχει ευθεία αντιστοίχιση του ναυαγού Οδυσσέα με την οδυνηρή πραγματικότητα των προσφύγων στα ελληνικά ύδατα. Στον Φιλοκτήτη, σελ. 30, ο παρατημένος στο νησί της Λήμνου ομηρικός ήρωας γίνεται σημείο αναφοράς για τον ανώνυμο στρατιώτη (σύγχρονο Ροβινσώνα μιας πληγής που μετράει και ξαναμετρά τις μέρες για την άδεια). Στο ποίημα που έδωσε τον τίτλο της συλλογής, Η Σφίγγα έστειλε email, σελ. 31 και στο Σχέδιο Δίας, σελ. 33, εντοπίζεται το κύριο μήνυμα: λύστε τα βασικά. Η λύση είναι ο άνθρωπος, χωρίς αυτόν δεν θα υπάρξει ούτε ενανθρώπιση αλλά ούτε και λύση.
Η δομή είναι εφάμιλλη του περιεχομένου. Το ύφος είναι γλαφυρό, ο λόγος απλός, ο τόνος ώριμος. Ο προσωπικός τρόπος έκφρασης του Περοδασκαλάκη μετουσιώνει ένα φλέγον ψυχικό φορτίο σε λόγο λυρικό (έκφραση δηλαδή συναισθημάτων) άνευ εκζητήσεων και εντυπωσιοθηρίας, και μάλιστα σε μορφή συμπυκνωμένη. Έχουμε ολιγοσύλλαβο, ελεύθερο στίχο, νεωτερικό τεχνοτροπικά, με δυναμικό εσωτερικό ρυθμό (που αντικατοπτρίζει τους έντονους εσωτερικούς κραδασμούς του συγγραφέα) και συμπαγή ολιγόστιχη φόρμα. Έχουμε διαυγή γραφή και αφήγηση, καλοδουλεμένο, εκφραστικό και ακριβές γλωσσικό όργανο. Ειλικρίνεια και ωριμότητα αποπνέει η ηθελημένα χαμηλότονη ποίηση του Περοδασκαλάκη. Προδιαθέτει για αναστοχασμό και αναδύεται έντονα δυναμική, εμφατικά θελκτική και γόνιμα ουσιώδης. Αυτά, κατά την προσωπική μου πάντα εκτίμηση, συναποτελούν ένα σαγηνευτικό συνδυασμό, όντας κατά πολύ παραπάνω από το αρκετό ή το αναμενόμενο. Για εσάς;
[Πρώτη δημοσίευση της μετάφρασης στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Δείτε τα περιεχόμενα της έντυπης έκδοσης εδώ.]
