frear

Η κυβιστική προοπτική στην ποίηση της Μαρίας Κουλούρη – του Γιάννη Καρακατσάνη

Το 2017 ήταν η χρονιά που κυκλοφόρησε, από τις εκδόσεις Μελάνι, η τρίτη ποιητική συλλογή της Μαρίας Κουλούρη, με τίτλο Καθημερινά κρεβάτια. Είχαν προηγηθεί, από τον ίδιο εκδοτικό οίκο, οι συλλογές Μουσείο άδειο (2013) και Ρολόγια και άλλοι χτύποι (2015). Ένα από τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν και τα τρία έργα της χαλκιδέας ποιήτριας είναι η «αυτονομία» που αποκτούν μέσα στο σύνολο οι στίχοι, αποτελώντας, ο καθένας από αυτούς, μία αυτοτελή οντότητα, μεστή σε σημασία. Αυτός ο τρόπος γραφής προσδίδει στα έργα την μορφή ενός παζλ ή ενός κολάζ που προσφέρει την ευκαιρία στο αναγνωστικό κοινό να τα δει από πολλές πλευρές, να δώσει πολλές ερμηνείες και, γιατί όχι, να τα αναπλάσει, εισερχόμενος στον ρόλο του δημιουργού.

Σαν πρώτο παράδειγμα θα πάρουμε τους εννέα πρώτους στίχους από το ποίημα «Θέατρο σκιών» (συλλογή Μουσείο άδειο, εκδόσεις Μελάνι, 2013):

Και τελικά το φως θα μείνει σβηστό
Θυσία στην ανημπόρια της αίσθησης
Μάστιγα κατάντησε αυτή η όραση
Μονοδιάστατη προβολή
Χάθηκαν ακόμα και οι όγκοι της φωνής μες το σκοτάδι
Λαμπτήρας θαμπός δείχνει την έξοδο
Όποιος έχει μάτια βλέπει
Μίλα να βρω το δρόμο
Σ’ ακούω σαν πλοηγό

Και τώρα ας διαβάσουμε το συγκεκριμένο απόσπασμα με την αντίθετη σειρά:

Σ’ ακούω σαν πλοηγό
Μίλα να βρω το δρόμο
Όποιος έχει μάτια βλέπει
Λαμπτήρας θαμπός δείχνει την έξοδο
Χάθηκαν ακόμα και οι όγκοι της φωνής μες το σκοτάδι
Μονοδιάστατη προβολή
Μάστιγα κατάντησε αυτή η όραση
Θυσία στην ανημπόρια της αίσθησης
Και τελικά το φως θα μείνει κλειστό

Παρατηρούμε ότι και με αυτόν τον τρόπο η ανάγνωση δεν χάνει την ροή της, ούτε την εικονοπλαστική δύναμή της, δίνοντας στο ποίημα μία κυκλική συνέχεια. Έτσι, η ποιήτρια μας εισάγει στο θέμα του αέναου κύκλου αρχή-τέλος-αρχή (ζωή-θάνατος-ζωή), που είναι και αυτό το οποίο γέννησε την τέχνη.

Το ιδιαίτερο σε αυτή την περίπτωση είναι το ότι η προσέγγιση του συγκεκριμένου ζητήματος δεν γίνεται μέσα από την θεματική, αλλά από την δομή των ποιημάτων. Η Μαρία Κουλούρη, δωρίζοντας στον κάθε στίχο την ανεξαρτησία του μέσα στο σύνολο, μας καλεί να «ανακατασκευάσουμε» τα δημιουργήματά της, να συμμετέχουμε στο έργο της, να πάρουμε, θα λέγαμε, τα κομμάτια του παζλ και να φτιάξουμε το δικό μας όλον.

Αυτό γίνεται ακόμα πιο εμφανές εάν αντί να διαβάσουμε τους στίχους από το τέλος προς την αρχή, τους θέσουμε σε εντελώς τυχαία σειρά. Αυτή τη φορά θα χρησιμοποιήσουμε, ως παράδειγμα, τους έντεκα πρώτους από το ποίημα που έχει ως τίτλο τον λατινικό αριθμό ΙΙΙ (συλλογή Καθημερινά κρεβάτια, εκδόσεις Μελάνι 2017):

Στο δωμάτιο αυτό
Κρατάμε δοκάρια και κολόνες
Ξεκουράζεται το σώμα λάσπη
Επενδύουμε στην πέτρα
Οριζόντιοι ανάμεσα σε βέργες εμείς
Οι εξαίρετοι της στατικότητας
Προσφέραμε στην έλλειψη εαυτούς
Χτισμένα μάτια
‘Ο,τι βλέπουμε πυκνό
Δώσαμε τοίχο και οστά
Σάρκα στο σίδερο

Παίρνοντας την σκυτάλη από την ποιήτρια, αποσυνθέτουμε και κατόπιν φτιάχνουμε το δικό μας κολάζ στίχων:

Σάρκα στο σίδερο
Επενδύσαμε στην πέτρα
Οι εξαίρετοι της στατικότητας
Κρατάμε δοκάρια και κολώνες
Στο δωμάτιο αυτό
Οριζόντιοι ανάμεσα σε βέργες εμείς
Προσφέραμε στην έλλειψη εαυτούς
Δώσαμε τοίχο και οστά
Ξεκουράζεται στο σώμα λάσπη
Ό,τι βλέπουμε πυκνό
Χτισμένα μάτια

Αναπλάσαμε το κείμενο και φτάσαμε σε ένα εξίσου ενδιαφέρον αποτέλεσμα από πλευράς τόσο ροής, όσο και έντασης μηνύματος. Η Μαρία Κουλούρη μας έδωσε τα «πρώτα υλικά», και ταυτόχρονα το έναυσμα να δημιουργήσουμε τον δικό μας πίνακα.

Όμως, αυτή η τεχνική αποκαλύπτει και μία άλλη διάσταση των έργων της: η ποιήτρια, την ώρα που γράφει, θέτει εαυτόν απέναντι σε έναν σπασμένο καθρέπτη και με την πέννα της αποδίδει την κατακερματισμένη πραγματικότητα που αντικρίζει μέσα στο τζάμι. Με αυτόν τον τρόπο οι συνθέσεις της αποκτούν μία βαθειά ψυχαναλυτική προέκταση, καθώς κάθε πλευρά της καθημερινότητας, κάθε βίωμα και κάθε συναίσθημα αποκτούν ένα ειδικό βάρος που υπερβαίνει εκείνο της απλής εξιστόρησης, έστω και με ποιητικό λόγο, των γεγονότων.

Σε αυτό ακριβώς το σημείο έγκειται η σχέση της στιχουργικής της με τον κυβισμό. Διαβάζοντας τις συλλογές της, μας δημιουργείται η αίσθηση ότι παρατηρούμε συνθέσεις αντίστοιχες με τους πίνακες Οι Δεσποινίδες της Αβινιόν ή Κορίτσι μπροστά στον καθρέφτη του Πάμπλο Πικάσο. Μέσα από την διάθλαση και τον κατακερματισμό όλα τα μέρη (εν προκειμένω οι στίχοι) φωτίζονται εξ ίσου και αποκτούν ρόλο πρωταγωνιστικό.

Το εξαιρετικά σημαντικό χαρακτηριστικό αυτής της προοπτικής είναι ο χώρος που παραχωρεί στον αναγνώστη η ποιήτρια, τον οποίο περιγράψαμε και παραπάνω. Η Μαρία Κουλούρη μας θέλει ενεργούς και διαθέσιμους για συν-δημιουργία. Η αυτονομία και η βαρύτητα του στίχου, η οποία ενισχύεται από την χρήση κεφαλαίων και την απουσία σημείων στίξης, μας προσφέρει την ελευθερία να ανασυνθέσουμε το έργο, να το κάνουμε δικό μας.

Ας απολαύσουμε λοιπόν τον λιτό και μεστό λόγο της και ας ανταποκριθούμε στην πρόσκληση που μας απευθύνει για συμμετοχή στην «γένεση».

Δείτε τα περιεχόμενα της έντυπης έκδοσης εδώ.

Σε λίγο καιρό κοντά σας με νέο ηλεκτρονικό τεύχος στο mag.frear.gr

Mag.frear.gr – Τα ηλεκτρονικά μας τεύχη