Να αυτοκτονήσω ή να κάνω καφέ;
Μια κριτική προσεγγιση στο βιβλίο του Ζαχαρία Στουφή Συνταγές Αυτοκτονίας, Θράκα, 2017.
Κάποτε ο Ηλίας Πετρόπουλος είχε κάνει την εξής σπουδαία και βαρυσήμαντη δήλωση: Όταν πάω σε μια πόλη κατ’ αρχήν επισκέπτομαι το νεκροταφείο της.
Λέγεται δε, πως κάποτε το 18ο αιώνα ο πρίγκιπας Γκριγκόρι Ποτέμκιν, υπουργός της αυτοκράτειρας Αικατερίνης ΙΙ της Ρωσίας, φρόντισε να στηθούν στις όχθες του Δνείπερου ευειδή σκηνικά, χαρτονένιες προσόψεις σπιτιών που αναπαριστούσαν ολόκληρα χωριά, σε όλο το μήκος της διαδρομής απ’ όπου θα περνούσε για επιθεώρηση η αυτοκράτειρα. Οι χαρούμενοι χωρικοί που τους χαιρετούσαν ήταν μασκαρεμένοι στρατιώτες, η ανυποψίαστη αυτοκράτειρα έμεινε κατευχαριστημένη από την παράσταση και ο Ποτέμκιν πολλαπλασίασε την επιρροή του στην κυβέρνηση – λέει η ανεπιβεβαίωτη, αλλά διδακτική αυτή ιστορική φήμη.
Κατά μείζονα ή ελάσσονα τρόπο αυτή είναι εν πολλοίς και η αντιμετώπιση μας σε ό,τι αφορά τον θάνατο, πολλώ δε μάλλον την αυτοχειρία, ήγουν είναι κεκαλυμμένη από χαρτονένιες πολύχρωμες προσόψεις που αποπειρώνται να κρύψουν το αμετάκλητο και ερεβώδες συντελεσμένο.
Ο Aργύρης Χιόνης συμπληρώνει επίσης πως ο θάνατος είναι δύσπεπτος όπως και τα κόλλυβα.
Το δε τετελεσμένο της αυτοχειρίας προσιδιάζει κατά πολύ με τα μηνύματα στο inbox. Άπαξ και σταλούν δεν επιστρέφονται.
Η παιγνιώδης τούτη εισαγωγή αφορμάται από το πυρφόρο και πικρό συνάμα χιούμορ του γράφοντος αλλά και το βαθύ σαρκασμό του απέναντι στα κακώς πολιτικά και κοινωνικά συγκείμενα.
Ανάλογη και η κοινωνιόλεκτος του. Τα υλικά της γραφής του είναι ευτελή.
Όσο για βαρυσήμαντες δηλώσεις που αφορούν την ποιητική τέχνη όπως για παράδειγμα ‘ο ποιητής είναι ο σεισμογράφος της εποχής του’ και άλλα τινά πομπώδη ο Στουφής φαίνεται να τα αντιπαρέρχεται επιδεικτικά.
Η αντισυμβατικότητα μιας γραφής, την καθιστά Γραφή με το Γ κεφαλαίο; Προφανώς όχι.
Άλλοι είναι οι παράγοντες που πιστοποιούν τη γνησιότητα και τις προθέσεις της γραφής.
Ας επιχειρήσουμε να το πιάσουμε από την αρχή κατόπιν τούτου.
Συνταγές Αυτοκτονίας: Ο τίτλος προβοκατόρικος; Επιθυμεί να δημιουργήσει ένα περιβάλλον δέους;
Συντάσσεται άραγε η πρόθεση ενός δυνητικού αυτόχειρος σε ντιρεκτίβες; Προφανώς όχι.
Συνταγές αυτοκτονίας λοιπόν σε μια παιγνιώδη αντιδιαστολή με κάθε λογής συνταγές που μας επιβάλλονται πανταχόθεν αφού έχουν διασπαρεί τεχνηέντως από τα Μ.Μ.Ε: Μαγειρικής, Ομορφιάς, επιτυχημένου γάμου, ανηλεούς σεξ, αιώνιας νεότητας κ.λπ. κ.λπ.
Τα βιβλία με τίτλο πώς να γίνετε, να είστε, να μάθετε, να ζείτε, να γενικώς, είναι ευάριθμα και συμπορεύονται αρμονικά με τα δακρύβρεχτα αναγνωστικά best sellers των ημερών μας.
Δεν θα πρέπει να διαλανθάνει της προσοχής μας άλλωστε ότι το τρίπτυχο αίμα, σπέρμα, δάκρυα είναι ο ακρογωνιαίος λίθος που πάνω του στηρίζεται όλο το οικοδόμημα της ενημέρωσης.
Δεδομένου του γεγονότος πως η κοινή γνώμη έχει εθιστεί στη μουσκεμένη με αίμα και δάκρυα τηλεοπτική καθημερινότητα, γιατί θα διερωτάτο κάποιος, ένα βιβλίο με τον τίτλο Συνταγές Αυτοκτονίας να σοκάρει;
Αίμα ναι. Αλλά τι αίμα; Δάκρυα ναι. Αλλά τι δάκρυα; Αίμα από ερωτικές βεντέτες, δάκρυα από εραστές που απεχώρησαν αφήνοντας κάποιους στα κρύα του λουτρού, κροκοδείλια δάκρυα από κηδείες ή αυτοχειρίες εντοπίων τηλεοπτικών αστέρων ναι.
Αλλά γιατί αυτό το σύστημα που διψά για αίμα ξέρασε και στη συνέχεια λησμόνησε την αυτοκτονία με πιστόλι, μεσούσης της οικονομικής κρίσης του φαρμακοποιού Δημήτρη Χριστούλα στο Σύνταγμα, μια πράξη καθαρά πολιτική;
Μα ακριβώς γι’ αυτό. Γιατί ήταν μια πράξη καθαρά πολιτική.
Είναι όλες αυτές οι παραπάνω συνιστώσες και ένιαι τινές, στις οποίες αναφέρεται ο Ζαχαρίας Στουφής στο βιβλίο του αυτό.
Πώς δηλαδή και γιατί «κάποιοι δημιούργησαν τις αδιέξοδες καταστάσεις» που ο (κατά Ιωάννη Συκουτρή) ερασιθάνατος αυτόχειρας έχει περιέλθει.
Έστω κι αν είναι αξίες που η καθεστηκυία ηθική τις τοποθετεί στο απυρόβλητο, όπως για παράδειγμα η οικογένεια, οι δάσκαλοι, παντός τύπου θεσμοί ή τα επαχθή βάρη του καπιταλισμού.
Γιατί άραγε όλοι επικεντρωνόμαστε στην πράξη αυτή καθεαυτή και δεν κάνουμε αναδρομή στις γενεσιουργές αιτίες;
Ο Antonin Artaud στο βιβλίο του Βαν Γκογκ ο αυτόχειρας της κοινωνίας εξηγεί πως ο Βαν Γκογκ αυτοκτόνησε επειδή η κοινωνία δεν μπορούσε να κάνει αποδεκτή την ιδιοφυΐα του, και τον οδήγησε έτσι στο περιθώριο και την αυτοχειρία.
Πιστεύει άραγε κανείς πως μόνον τα ψυχικά προβλήματα οδήγησαν τη Sylvia Plath να βάλει το κεφάλι της στο φούρνο και όχι και η ερωτική απόρριψη που εισέπραξε από τον κυνηγό του ποδόγυρου σύζυγό της και εθνικό ποιητή της Αγγλίας Ted Hughes;
Δεν ήταν το καταπιεστικό κοινωνικό περιβάλλον που δημιούργησε ασφυκτικές ψυχικά συνθήκες, στερώντας ζωτικούς όρους επιβίωσης από τον Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι όταν απογοητευμένος ερωτικά, αποξενωμένος από το σοβιετικό καθεστώς και αφού είχε χάσει πια τις ψευδαισθήσεις του για τη ρωσική επανάσταση, απορρίφθηκε η αίτηση του για ταξιδιωτική βίζα εξόδου από τη χώρα;
Δεν ήταν το φασιστικό καθεστώς του Φράνκο που αρνούνταν να επιτρέψει στον Walter Benjamin να περάσει στην ουδέτερη Πορτογαλία και από εκεί στις Ηνωμένες Πολιτείες ο ηθικός αυτουργός της αυτοκτονίας του;
Δεν ήταν οι επιθέσεις από ακαδημαϊκούς και εξωακαδημαϊκούς κύκλους, αρχικά από την εφημερίδα Επιστημονική Ηχώ και στην συνέχεια από διάφορους συλλόγους και από την Ιερά Σύνοδο, προς το λαμπρότερο μυαλό της φιλολογίας τον Ιωάννη Συκουτρή με αφορμή το κεφάλαιο της εισαγωγής του Συμποσίου που αναφερόταν στις γενετήσιες σχέσεις στην αρχαία Ελλάδα και ειδικότερα στην παιδεραστία που τον οδήγησαν στην αυτοκτονία;
Δεν ήταν η αυταρχική ανατροφή του μεγαλοαστικού περιβάλλοντος της οικογένειας της, της οικογένειας Μπενάκη, στο οποίο μεγάλωσε και διαμόρφωσε μία εύθραυστη προσωπικότητα η Πηνελόπη Δέλτα που αρκετές φορές θεωρούσε ως μόνη διέξοδο το θάνατο;
Δεν ήταν τα ηλεκτροσόκ που υποβαλλόταν για την κατάθλιψη που είχαν καταστρέψει τόσο τη μνήμη όσο και τη δυνατότητά να γράφει, που έσπρωξαν τον Ernest Hemingway μια για πάντα στον γκρεμό;
Ή η κοινωνία που δεν δεχόταν τη διπολικότητα της Sarah Cane;
Δεν ήταν το κοινωνικό συμφραζόμενο που έφτυσε στα μούτρα του αριστερού και ομοφυλόφιλου Ναπολέοντα Λαπαθιώτη την ιδιαιτερότητα του;
Δεν ήταν οι προσδοκίες του κοινού και της μουσικής βιομηχανίας αυτές που δεν άντεξαν οι πλάτες των Curt Cobaine των Nirvana, Ian Curtis των Joy Division και τόσων άλλων από το μουσικό στερέωμα;
Δεν είναι η άγνοια αλλά και η από αιώνες ιμπεριαλιστική και απαξιωτική πολιτική της Δύσης προς τις χώρες της Ανατολής, αυτές που ζώνουν με πυρομαχικά τον φονταμενταλιστή κομάντο αυτοκτονίας;
Αλλά και οι εκ διαμέτρου αντίθετοι λόγοι που την ίδια χρονιά το 1970, πυροδότησαν την εθελουσία εκδημία με αυτοπυρπόληση του Κώστα Γεωργάκη στη Γένοβα και του Γιούκιο Μίσιμα στο Τόκιο με χαρακίρι. Ο πρώτος καταγγέλλοντας το ολοκληρωτικό καθεστώς της Απριλιανής χούντας με την αυτοχειρία του και ο έτερος υπεραμυνόμενος την υπερεθνικιστική και ολοκληρωτική του ιδεολογία. Ο ένας πυρπολείται ως τιμητής του ολοκληρωτισμού και ο άλλος κατασφάζει εαυτόν ως αμύντορας του.
Κι αν ο έρωτας είναι αυτός που οδηγεί τους αυτόχειρες;
Σκεφτείτε την περίπτωση του Heinrich von Kleist που πυροβόλησε στην καρδιά τη σύντροφό του Eriette Voggel που έπασχε από καρκίνο και στη συνέχεια έδωσε τέλος και στη δική του ζωή. Ή του Arthur Kessler που εθελούσια αποχωρεί από τον μάταιο τούτο κόσμο λόγω ασθένειας και τον ακολουθά ταυτόχρονα και η σύζυγος του γιατί δεν μπορούσε να ζήσει χωρίς αυτόν.
Ή η κοινή πίστη στη συντροφικότητα και το μοίρασμα ταυτόσημων ιδεών όπως η περίπτωση των Πωλ Λαφάργκ και Λώρας Μαρξ που αυτοκτόνησαν μαζί με ένεση υδροκυανίου. Στο σημείωμα που αφήνει ο Λαφάργκ γράφει σε πρώτο πρόσωπο: Υγιής στο σώμα και το πνεύμα, αυτοκτονώ, πριν τα ανελέητα γεράματα, μου αφαιρέσουν μία-μία όλες τις ηδονές και τις χαρές της ύπαρξης και θα μ’ απογυμνώσουν απ’ τις φυσικές και πνευματικές μου δυνάμεις, παραλύσουν την αποφασιστικότητα, καταστρέψουν τη θέλησή μου και με κάνουν βάρος για μένα τον ίδιο και για τους άλλους.
Εδώ και χρόνια ανέλαβα την υποχρέωση απέναντι στον εαυτό μου να μην περάσω τα εβδομήντα … Ζήτω ο Κομμουνισμός! Ζήτω ο Διεθνής Σοσιαλισμός!
‘Ο Πολ και η Λόρα θα ζήσουν συντροφικά για 45 χρόνια, θα μοιραστούν ιδέες, αγώνες κι ένα κοινό τέλος: προς την Ουτοπία….’
Όλες αυτές τις διερωτήσεις είναι που αναλαμβάνει ο Ζαχαρίας Στουφής να φωτίσει. Πρωτίστως τις γενεσιουργές αιτίες και όχι το γεγονός αυτό καθεαυτό. Με στάση ρωμαλέα, βαθειά πολιτική και απελευθερωμένη μιλά για την ανθρώπινη κατάσταση.
Ο Ζαχαρίας δεν είναι ψυχρός ανατόμος της οδύνης. Δεν την περιγράφει ούτε την καταγράφει. Την εγγράφει.
Η αυτοχειρία για τον Στουφή είναι μέρος της σκηνοθεσίας ή αφορμή για προβληματισμούς που αφορούν το αγαθό της ζωής και ταυτόχρονα καταγγελία όλων εκείνων των συνιστωσών που τη θέτουν εν κινδύνω.
Με αυτό το αντινομικό Μπορχεσιανό παίγνιο, δημιουργεί ένα ψευδοδοκίμιο μαύρου χιούμορ, επιχειρώντας να σπάσει τα στεγανά της απαγορευμένης φιλολογίας που αφορά τη μετοικεσία καθ’ οιονδήποτε τρόπο και να μιλήσει για την παρόρμηση όταν η κοινή λογική καταρρέει, μιας και το οξυγόνο που κρατά τη ψυχή όρθια για κάποιους δεν είναι ανεξάντλητο.
Εξακτινώνοντας το υπό συζήτηση θέμα προς τόσο αδόκητες κατευθύνσεις , διολισθαίνει σε απάτητα χωράφια, στα χωράφια εκείνα που μια σπαθιά χωρίζει τον πάνω από τον κάτω κόσμο (για να μετέλθουμε και όρους θεολογικούς ή καλύτερα φιλολογικούς).
Πώς μπορεί να γίνει αντικείμενο προσωπικής διαχείρισης η έννοια της ξενότητας μέσα μας και να δούμε τον εαυτό μας όχι στο κάτοπτρο αλλά στο “έσοπτρο” μας;
Πώς το απρόσμενο το παράδοξο το τραγικό κι αδιανόητο μπορεί να γίνει αποδεκτό;
Πώς η ανθρώπινη ύπαρξη αντί να επιτεθεί σε όλα τα κακώς κείμενα που δυσχεραίνουν το δύστηνο βίο της γίνεται ουροβόρος, γυρίζει και δαγκώνει με τα ιοβόλα δόντια της την ουρά της;
Αυτά τρόπον τινά είναι τα ερωτήματα που αποπειράται να απαντήσει ο Στουφής.
Το σίγουρο είναι πως με αυτήν την παιγνιώδη προσέγγιση του θανάτου και την ειρωνική του αποδόμηση, οι Συνταγές Αυτοκτονίας αποτελούν ένα κείμενο μαθητείας σε ότι αφορά την παραδοξολογία μιας πράξης πέρα για πέρα αληθινής, της αυτοχειρίας, καθώς και για πλείστους άλλους λόγους που κάποιος οδηγείται σ’ αυτήν.
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Ζωγραφική: Jaco Putker.]
Δείτε την ύλη του έντυπου τεύχους μας εδώ.
