Το κουκλόσπιτο
Σ’ ένα ταξίδι της στο Άμστερνταμ, περιπλανώμενη στις αίθουσες του Κρατικού Μουσείου της Ολλανδίας, η Jessie Burton κεντρίστηκε από ένα περιώνυμο κομψοτέχνημα του 17ου αιώνα: το κουκλόσπιτο της Petronella Oortman. Το γυναικείο τούτο παιχνίδι αλλοτινής εποχής, εκτεθειμένο καθώς ήταν μ’ ορθάνοιχτες τις πόρτες του, έμελλε να γίνει πηγή έμπνευσης για το δικό της Κουκλόσπιτο και να της χαρίσει το National Book Awards New Writer (2014).
Η ιστορία της διαδραματίζεται στο αδιάλλακτα πουριτανικό Άμστερνταμ του 17ου αιώνα. Και ξεκινά με την άφιξη της Νέλλα Όορτμαν στο περίκλειστο και αφιλόξενο σπίτι ενός συζύγου, που πρωτοσυνάντησε ανήμερα των γάμων τους. Φρούδες φαντάζουν στα μάτια τής νεόνυμφης οι ελπίδες για έναν ευτυχισμένο βίο. Μοναδικό της αποκούμπι, μια άδεια ρεπλίκα της οικίας τους (δώρο του άνδρα της, Γιοχάνες Μπραντ) που η Νέλλα θα γεμίσει με μικροσκοπικά αντικείμενα και λιλιπούτειες φιγούρες, διά χειρός μιας ακριβοθώρητης τεχνίτριας. Η αλλόκοτη επικοινωνία μεταξύ των δύο γυναικών, θα στοιχειώσει τη Νέλλα. Θα την παρασύρει, μάλιστα, σ’ επικίνδυνα μονοπάτια, αποσφραγίζοντας ωστόσο επτασφράγιστες αλήθειες, κυρίως υπό τη μορφή μινιατούρας.
Οι μινιατούρες / ομοιώματα λειτουργούν είτε ως απελευθερωτές είτε ως υποδουλωτές
Οι μινιατούρες / ομοιώματα λειτουργούν είτε ως απελευθερωτές είτε ως υποδουλωτές της Νέλλα, του συζύγου και της κουνιάδας της, του προσωπικού και του περίγυρού τους, καθώς αποτυπώνεται -μυστηριωδώς- πάνω τους κάθε τι που τους συνέβη ή θα τους συμβεί. Η τεχνίτρια που άλλοτε εμφανίζεται ως προφήτης κι άλλοτε ως άγγελος τιμωρός, άλλοτε ως ενορχηστρωτής της καταστροφής κι άλλοτε ως σανίδα σωτηρίας τής οικογένειας Μπραντ, μας στροβιλίζει σε μια βαθιά ανθρώπινη ιστορία που η ελεύθερη βούληση συνυπάρχει με την παντοδυναμία τής καλλιτέχνιδας. Μια τεχνίτρια που θα μπορούσαμε κάλλιστα να την ταυτίσουμε με τη Jessie Burton, δεδομένου ότι κινεί τα νήματα της ιστορίας και των ηρώων τού κουκλόσπιτου / Κουκλόσπιτου. Και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, θεωρώ πως, ναι μεν καλώς καλύπτεται από ένα πέπλο μυστηρίου, η σκιαγράφησή της όμως χρειαζόταν περισσότερη εμβάθυνση ώστε να γίνει λίγο πιο απτός ο τρόπος του σκέπτεσθαι και του πράττειν.
Εντούτοις, το Κουκλόσπιτο της Jessie Burton είναι ένα καλοπυρωμένο συγγραφικό βάπτισμα, μια δυναμική είσοδος στον λογοτεχνικό κόσμο. Με τη μυστηριακή επίγευση που αφήνει το μυθιστόρημά της, η πρωτοεμφανιζόμενη συγγραφέας προξενεί μια ευχάριστη έκπληξη τόσο μέσω της δαιδαλώδους πλοκής όσο και μέσω των περίπλοκων, βασανισμένων και πληθωρικών ηρώων της. Και με τη ρέουσα, μινιμαλιστική γραφή της, που κρατά αμείωτο το αναγνωστικό ενδιαφέρον, θα την κατέτασσα στις πολλά υποσχόμενες τεχνίτριες της λογοτεχνίας.
Τα φώτα
Με τον τρόπο των επιφυλλίδων κι αγκυροβολημένα στη Χοκιτίκα της Νέας Ζηλανδίας, τα Φώτα της Eleanor Catton πολλαπλασιάζουν ήρωες και συσσωρεύουν γεγονότα, μ’ ακρογωνιαίο λίθο: μια μυστηριώδη δολοφονία. Ο χρυσός, οι ανατροπές, οι υπεξαιρέσεις, οι απάτες, το λαθρεμπόριο, οι διπροσωπίες, οι πλαστογραφήσεις και το όπιο, συνθέτουν τούτη την πολυπρισματική -κυρίως- ανδροκρατούμενη ιστορία, που τιμήθηκε με το Man Booker Prize (2013).
Όταν ερωτήθηκε η νεότερη -έως τώρα- βραβευθείσα τι πυροδότησε τη συγγραφή των Φώτων, αναφέρθηκε στην ανάγκη της να χωρομετρήσει ένα αγαπημένο της είδος λογοτεχνίας: το μυθιστόρημα περιπέτειας του 19ου αιώνα. Ενώ έκανε λόγο και για την αίσθηση ανικανοποίητου που της αφήνει η σύγχρονη μυθοπλασία. Ήταν, επομένως, μια πρόκληση για την Catton να καταφέρει να παντρέψει το παραδοσιακό με το μοντέρνο. Και όχι μόνο. Θέλησε, επίσης, η πλοκή και οι ήρωές της να αλληλοφωτίζονται, καθώς και να κυβερνούνται απ’ τα ουράνια / φωτεινά σώματα (εξ ου και ο τίτλος τού πρωτότυπου, The Luminaries, η απόδοση του οποίου στα ελληνικά είναι, θεωρώ, παραπλανητική). Αφού λοιπόν μελέτησε τα τότε πλανητικά μελλούμενα και τα ζωδιακά αρχέτυπα, δημιούργησε «ένα αστρολογικό μυθιστόρημα μυστηρίου», όπως το χαρακτηρίζει η ίδια, με καθ’ έναν από τους ήρωές της να ψυχογραφείται και να λειτουργεί βάσει της αστρικής του μοίρας.
Η Eleanor Catton δεν μας παραδίδει όμως μονάχα ένα καινοτόμο μυθιστόρημα μυστηρίου, που κινείται μεταξύ απόλυτης νομοτέλειας και ελεύθερης βούλησης. Πρωτοτυπεί και ως προς τη δομή: καθώς δεν την ενδιαφέρουν οι γραμμικές ιστορήσεις και προτιμά εκείνες που υπερισχύουν των προκαθορισμένων μυθοπλαστικών ορίων, έχτισε τα Φώτα της με μια αρκετά περίπλοκη αρχιτεκτονική. «Ήθελα να δημιουργήσω μια εντύπωση σπείρας που καταλήγει σε μια τελεία», διευκρινίζει. Πρόκειται λοιπόν για μια ιστορία που περιστρέφεται γύρω από έναν πυρήνα, επιταχύνοντας την πλοκή με ολοένα και πιο μικροσκελή κεφάλαια, για να καταλήξει στις ελάχιστες επιλογικές αράδες που διαλευκαίνουν όχι μόνο τη δολοφονία, αλλά και όλα τα μυστήρια συμβάντα που έλαβαν χώρα στις 14 Ιανουαρίου του 1866.
Εν ολίγοις, τα κοντά χιλίων σελίδων μυστήρια του μικρόκοσμου των Φώτων, όπου τα πάντα είναι πιθανά και επιτεύξιμα, κι όπου οι ήρωες οφείλουν να παραμείνουν ταπεινοί αν θέλουν να επιβιώσουν και να εξελιχθούν, δεν μπορεί παρά να συνεπάρουν τον αναγνώστη. Και σε συνδυασμό με την πλούσια σε φαντασία και την αξιόλογη σε περιγραφές πένα τής Eleanor Catton, δεν μπορεί παρά να νιώσει λες και βρίσκεται σ’ ένα ουράνιο ορυχείο όπου μυριάδες ολόχρυσα άστρα, λάμπουν διά της μυθοπλασίας τους.
Στοιχεία μυθιστορημάτων:
Το κουκλόσπιτο της Jessie Burton, σε μετάφραση Μυρτώς Καλοφωλιά, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη, 2015.
Τα φώτα της Eleanor Catton, σε απόδοση της Έφης Καλλιφατίδη, κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Polaris, 2015.
