Συνάντηση πολιτισμών. Συλλογή Μελετημάτων Κρητικού και Ιταλικού Θεματολογίου, επιμ.: Αθανασία Γ. Δρακούλη, Σοφία Α. Μαμιδάκη, Κατερίνα Ζωγραφιστού-Βλαχάκη, Σύμβουλος έκδοσης: Ζαχαρίας Καραταράκης, εκδ. Δοκιμάκης, Ηράκλειο Κρήτης 2013.
Κάθε τόπος έχει την ιστορία του και η Κρήτη τη δική της, πλούσια σε αγώνες, αλλά και σε κείμενα που σ’ αυτή την περίσταση μάς ενδιαφέρουν ειδικά. Συγκεκριμένα, ο παρών τόμος περιλαμβάνει έναν θησαυρό μελετημάτων, όπου τονίζονται τα σημεία σύγκλισης δύο πολιτισμών, του ελληνικού και του ιταλικού.
Η ιστορία του παρόντος εγχειρήματος άρχισε από μια κριτική βιβλιοπαρουσίαση τον Δεκέμβριο του 2012 – Le prime lezioni in italiano της Αθ. Δρακούλη- η οποία κατέληξε σε επιστημονική βραδιά με αφορμή τη διδασκαλία της ιταλικής γλώσσα στην Εκπαίδευση. Με στόχο λοιπόν την καταγραφή όλων των πτυχών αυτής της προσέγγισης των δύο πολιτισμών και με την ελπίδα και ευχή να διευρυνθούν περαιτέρω, προέκυψε αυτός ο τόσο ενδιαφέρων και ενημερωτικός τόμος. Στον τόμο συνεργάζονται με εισηγήσεις οι ακόλουθοι:
Γιάννης Κουράκης, Δήμαρχος Ηρακλείου.
Γεράσιμος Ζώρας, καθηγητής και πρόεδρος του Τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας, της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ζαχαρίας Καραταράκης, Σύμβουλος της έκδοσης
Alberto Bartolozzi, Επίτιμος υποπρόξενος της Ιταλίας στο Ηράκλειο.
Νίκος Γ. Παλιτάκης, Αντιδήμαρχος Ηρακλείου, υπεύθυνος σε θέματα Παιδείας, Πολιτισμού και Νέας Γενιάς.
Στέλλα Πριόβολου, καθηγήτρια, πρόεδρος και Διευθύντρια του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών του Τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Κατερίνα Βλαχάκη-Ζωγραφιστού, καθηγήτρια Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας.
Γιαννούλα Γιαννουλοπούλου, Αναπληρώτρια καθηγήτρια Γλωσσολογίας του Τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Carmela V. Pietrosanto, καθηγήτρια ιταλική Γλώσσας και Φιλολογίας.
Γεωργία Μηλιώνη Bertnelli, Λέκτωρ της Διδακτικής της Ιταλικής του Τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Mauro Pichiasi, καθηγητής Διδακτικής της ιταλικής Γλώσσας στο Πανεπιστήμιο της Περούτζια.
Στυλιανός Αλεξίου, Ομότιμος Καθηγητής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης και Επίτιμος Διδάκτωρ των Πανεπιστημίων Αθηνών Κύπρου και Πάντοβας.
Αθανασία Δρακούλη, Υποψήφια Διδάκτωρ Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Σοφία Μαμιδάκη, Αικατερίνη Πετρογιαννάκη, Βάσω Χουρδάκη, Καθηγήτριες Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας.
Maria Grazia Sirimarco Brenzou, Κοινωνιολόγος.
Στο Προλογικό Σημείωμα ο Ζώρας άρχισε με τη γνωστή ρήση του Ορατίου «Graecia capta ferum vicrorem cepit et artes intulit agresti Latio» για να δείξει ότι η Ελλάδα μπορεί να κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους αλλά με τη σειρά της τους κατέκτησε μέσω των τεχνών. Στη συνέχεια, αναφέρθηκε στο Βυζάντιο και στους λόγιους που κατέφυγαν στη Δύση, με την πτώση της Πόλης, οι οποίοι μεταλαμπάδευσαν το ελληνικό πνεύμα και δίδαξαν στα ιταλικά πανεπιστήμια. Η διαδρομή του Ζώρα περιλαμβάνει τα Ειδύλλια του Θεοκρίτου που αποτέλεσαν πρότυπα για τα ιταλικά ανάλογα, ξεφεύγοντας από το «ξεπερασμένο Μπαρόκ», και τα αρκαδικά πρότυπα που αποτέλεσαν την αρχή για το κίνημα του Αρκαδισμού τον 16ο-17ο αιώνα. Στη συνέχεια ανιχνεύει σχέσεις ελληνικές και ιταλικές στα βενετοκρατούμενα εδάφη, Ιόνια νησιά και Κρήτη, ιδιαιτέρως, σταθμεύοντας στη γλώσσα, στο θέατρο, στις σπουδές, για τις οποίες κατέφθαναν στην Ιταλία Έλληνες, και σε ονόματα όπως ο Διονύσιος Σολωμός και ο Ανδρέας Κάλβος, ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης και, αργότερα, ο Ν. Καζαντζάκης, ο Γιώργος Σαραντάρης, ο Γιάννης Ρίτσος. Και ο κατάλογος των πολιτιστικών συγκλίσεων δεν τελειώνει.
Στη συνέχεια τον λόγο παίρνουν με τη σειρά όλοι οι ενδιαφερόμενοι, οι οποίοι προβάλλουν τη σημασία της διδασκαλίας της ιταλικής γλώσσας. Η κ. Στέλλα Πριόβολου, σε μια συνέντευξή της ξεκαθαρίζει τα πράγματα σχετικά με τη διδασκαλία της ιταλικής γλώσσας και τις ενέργειες που έχουν γίνει στην Ευρώπη από την τότε βουλευτή κ. Ειρήνη Λαμπράκη και από την κ. Πριόβολου, από τη θέση της στο Υπουργείο Παιδείας.
Την ανάγκη της πολυγλωσσίας, και ειδικά της γνώσης της Ιταλικής, τονίζουν στα κείμενά τους ο Σύμβουλος της έκδοσης Ζαχαρίας Καραταράκης, με έμφαση στη γενικότερη σημασία της γλώσσας ως φορέα πολιτισμού, για την «προσφορά στην κοινωνία που κρίνει την ανθρωπιάς μας» και η Κατερίνα Ζωγραφιστού ως «υπέρβαση της θεϊκής κατάρας» και πορεία να γίνει ο κόσμος μας μέγας ως «ψυχικό και πνευματικό άθλημα».
Σε όλες τις εισηγήσεις επισημαίνεται η σημασία της ιταλικής γλώσσας γενικά και στην Κρήτη ειδικά. Στο σημείωμα προς τον αναγνώστη γίνεται λόγος για την ανανέωση των πολιτισμικών δεσμών Κρήτης-Ιταλίας, για την Βενετοκρατία όχι ως «ιστορικό απολίθωμα», αλλά ως «ζωντανή παρουσία στην καθημερινή ομιλία του σύγχρονου Κρητικού». Θίγονται θέματα σχετικά με το ποιες γλώσσες είναι πρώτες και ποιες δεύτερες στα σχολεία, πόσες οι οργανικές θέσεις, τι πρέπει και τι μπορεί να γίνει, προγράμματα σπουδών στα πανεπιστήμια.
Ο Αλεξίου αναφέρθηκε στους ιταλούς συναδέλφους του, έναν έναν προσωπικά, με τους οποίους συνεργάστηκε και έφεραν στο φως ενδιαφέροντα έργα. Μας υπενθύμισε ότι οι Έλληνες έδρασαν στην Ιταλία και δημιούργησαν σπουδαίο έργο, τη συμβολή των βενετσιάνικων τειχών στους αγώνες κατά των Τούρκων, μίλησε για τα λιμάνια της Κρήτης και άλλες βενετσιάνικες κατασκευές και γενικά για την ανάπτυξη της αστικής τάξης, το υψηλό πολιτισμικό επίπεδο και την άνθηση της Κρητικής Λογοτεχνίας.
Η Δρακούλη μας έδωσε όλο το ιστορικό της Κρήτης, την Βενετοκρατία, Τουρκοκρατία, Αιγυπτιοκρατία, την περίοδο της Αυτονομίας και φυσικά τη διδασκαλία της Ιταλικής, μετά την Ένωση το 1913, τη διδασκαλία της Ιταλικής στο «Λύκειον Ο Κοραής», στο Γυμνάσιο Χανίων, στην υπόλοιπη Ελλάδα, τον 20ο και 21ο αιώνα.
Η συνάντηση των δύο πολιτισμών ανιχνεύεται στη γλώσσα. Δειγματοληπτικά αναφέρουμε την επίδραση στα ονόματα, τα οικογενειακά επώνυμα, παρωνύμια, προσωνύμια, βαφτιστικά (Ανεζίνα, Ζαφείρης, Ρεγγίνα, Γιακουμής, Λουιζάκης, Μανουσάκης), στα τοπωνύμια, στα ονόματα που δείχνουν επαγγελματική ιδιότητα ή αξίωμα (Δετοράκης από τον ντετόρο-γιατρό) και πλήθος άλλα. Έγινε επίσης αναφορά στην διάλεκτο της Κάτω Ιταλίας, την Γκρίκο, η οποία μιλιέται στη περιοχή του Σαλέντο. Ακόμα, έγινε αναφορά σε τραγούδια σε γκρικάνικη γλώσσα, ιστορική αναδρομή στις βυζαντινές επιδράσεις και ο τόμος ολοκληρώνεται με πλούσιο λεξιλόγιο, βιβλιογραφία, Σημειώσεις.
Γενικά η Συλλογή Μελετημάτων Κρητικού και Ιταλικού Θεματολογίου είναι πολύ σημαντική για την έρευνα πάνω στη γλώσσα, την Ελληνική έτσι όπως αυτή διαμορφώθηκε στις λατινοκρατούμενες περιοχές της Ελλάδας, από την επικοινωνία της με την Ιταλική, και για την Ιταλική έτσι όπως αυτή επιζεί μέσα στην ελληνική. Ακόμη για τις σπουδές που είναι ενδιαφέρουσες και γιατί η πολυγλωσσία είναι θέμα επίκαιρο αλλά κυρίως γιατί οι δύο χώρες –Ελλάδα, Ιταλία– είναι αδελφές χώρες με σχέσεις από την αρχαιότητα, ζουν στα ίδια νερά της Μεσογείου και έχουν κοινή πολιτισμική και συναισθηματική παράδοση.
[Πρώτη δημοσίευση. Φωτογραφία: Gianni Berengo Gardin.]
