Η τελευταία εξίσωση του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή του Ελπιδοφόρου Ιντζέμπελη ή μια παραμυθία της Ιστορίας
Ο Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης με το σύντομο μυθιστόρημά του Η τελευταία εξίσωση του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή, συγκροτεί μια σύγχρονη ιστορία παραμυθίας, δηλαδή μια αισιόδοξη εκδοχή παρηγοριάς σε μια σκοτεινή εποχή. Ο αφηγητής χρησιμοποιεί στοιχεία ιστορικά, τεκμήρια βιογραφίας, πηγές όπως επιστολές, βιβλία, θεωρίες, αληθινά πρόσωπα και πτυχές της εθνικής και ευρωπαϊκής ιστορίας και δομεί μια αφηγηματική ιστορία της οποίας τα ηνία κρατά η ρεαλιστική αληθοφάνεια, ενσωματώνοντας όμως ταυτοχρόνως κάποια μετα-μοντερνιστικά στοιχεία εγκιβωτισμού αλλά και την εξιδανικευμένη εκδοχή του νεανικού αγνού έρωτα, που καταγωγικά ανάγεται στον ρομαντισμό και τις ποικίλες βέβαια εκβολές του στη νεότερη ελληνική λογοτεχνία.
Σε μια προγραμματικά μελετημένη δομή ο αφηγητής προβάλλει μορφές με ηρωικές σχεδόν διαστάσεις και σχέσεις-πρότυπα που όλοι θα επιθυμούσαμε. Διαμορφώνει ένα συγκείμενο παιδαγωγικού προσανατολισμού, όπου οι νέοι πρώτ’ απ’ όλα αναγνώστες μπορούν να αντλήσουν ενθάρρυνση για μια πιο θετική στάση απέναντι στη ζωή, τη στιγμή που η ιστορική συγκυρία μπορεί σε ατομικό επίπεδο να την αντιμάχεται ή και να τους την αρνείται.
Γονείς που κατανοούν και αποδέχονται τα όνειρα και τις προσδοκίες των παιδιών τους χωρίς να εξωθούν στα άκρα τις συγκρούσεις, διαφωνίες που επιλύονται χωρίς αλληλοσπαραγμούς, ζευγάρια που ερωτεύονται με ανιδιοτέλεια, ζευγάρια που χωρίζουν κρατώντας την αξιοπρέπεια και τον αλληλοσεβασμό τους. Αυτό τουλάχιστον για τα πρωταγωνιστικά πρόσωπα και κυρίως όσον αφορά στο επίπεδο της μικροϊστορίας. Μόνο εκεί που το μεγάθεμα της εθνικής και ευρωπαϊκής Ιστορίας εκβάλλει τις απορροές του, προεξέχουν κάποια σκοτεινά σημεία, που γρήγορα όμως, στον άξονα της προσωπικής ζωής, η ατομική καλοσύνη τα λιαίνει και οι αγαθές προθέσεις οδηγούν στην κάθαρση.
Το βιβλίο αποτελείται από 26 κεφάλαια που μοιράζονται ανάμεσα στα τρία πρωταγωνιστικά πρόσωπα, αναπτύσσεται σε δύο χρονικούς άξονες που αλληλοεισδύουν, για να συναιρεθούν στα δύο τελευταία κεφάλαια) αναφέρεται και διαθέτει τρία πρωταγωνιστικά πρόσωπα και τρεις άξονες αφήγησης: 5
κεφάλαια αφιερώνονται στον Μιχάλη, νεαρό Έλληνα φοιτητή που σπουδάζει στη Γερμανία στο χρονικό επίπεδο του παρόντος, ο οποίος γνωρίζει και ερωτεύεται μια νεαρή ελληνογερμανίδα φοιτήτρια, την Μαρκέλλα, ο πατέρας της οποίας Θεόφιλος, που αποτελεί και το δεύτερο πρωταγωνιστικό πρόσωπο, είναι καθηγητής Πανεπιστημίου. Ο Θεόφιλος μένει αρχικά στη Γερμανία αλλά σταδιοδρομεί πλέον στην Ελλάδα, ενώ η Γερμανίδα γυναίκα του Γκρέτα μαζί με την κόρη τους παραμένουν στη Γερμανία. Ο καθηγητής αυτός μελετά το έργο του Καραθεοδωρή και αποτελεί το πρόσωπο καταλύτη. Στην Μαρκέλλα και στη σχέση της με τον Μιχάλη αφιερώνονται 3 κεφάλαια. Στα υπόλοιπα 13 κεφάλαια κυρίαρχη μορφή είναι ο μαθηματικός Κωνσταντίνος Καραθεοδωρής, η αρχή και η εξέλιξη της καριέρας του, η οικογενειακή, τόσο η πατρική όσο και η συζυγική ζωή, αλλά και η εμπλοκή του στην εθνική περιπέτεια της μικρασιατικής καταστροφής. Ο παγκοσμίου φήμης Έλληνας μαθηματικός, έτσι κι αλλιώς, είναι σήμερα μια σχεδόν μυθιστορηματική φιγούρα, με όλα όσα έχουν δει το φως της δημοσιότητας τα τελευταία χρόνια για το έργο του, ιδίως για τη σχέση του με την θεωρία της σχετικότητας και τον ίδιο τον Αϊνστάιν.
Το δεύτερο χρονικό επίπεδο της αφήγησης είναι λοιπόν αυτό της πορείας του Καραθεοδωρή, ο οποίος έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στη Γερμανία, όπου και πέθανε το 1950. Ο Μιχάλης με τον οποίο ξεκινά το βιβλίο, τον ανακαλύπτει στο Πανεπιστήμιο και θέλει να ασχοληθεί σε μεταπτυχιακό επίπεδο με το έργο του, η Μαρκέλλα τον γνωρίζει μέσα από τον πατέρα της αλλά και την αγάπη της για την μαθηματική λογοτεχνία, ο Θεόφιλος κάνει σκοπό της ερευνητικής του προσπάθειας να φέρει στο φως το τελευταίο και χαμένο έργο του Καραθεοδωρή. Τα τρία πρόσωπα πρωταγωνιστούν σε κάθε κεφάλαιο χωριστά, για να συναντηθούν οριστικά μόνο στα δύο τελευταία κεφάλαια, όπου όμως ο Καραθεοδωρής έχει πλέον πεθάνει και κυρίαρχος χρόνος είναι ο χρόνος του παρόντος.
Η τριμερής αυτή προσωποκεντρική κατανομή αποτυπώνει και τους τρεις άξονες της διήγησης του βιβλίου:
1. Ο άξονας της Ιστορίας: αληθινά ιστορικά πρόσωπα, οι πράξεις, η δράση και η θεωρία τους, που τεκμηριώνονται από ιστορικές πηγές, οι οποίες ενσωματώνονται και πρωτογενώς στο βιβλίο πχ οι επιστολές του Καραθεοδωρή, επίσημα δημόσια έγγραφα κ.α.π.
2. Ο άξονας της ρομαντικής ερωτικής ιστορίας όπου ένα νεαρό ζευγάρι, ο Μιχάλης και η Μαρκέλλα, ζουν έναν ευγενικό, εξιδανικευμένο μέσα από τον αυθορμητισμό και την αγνότητα της πρώτης νεότητας, έρωτα που γεμίζει ομορφιά και αισιοδοξία την ζωή τους.
3. Ο άξονας του μυστηρίου, το περιπετειώδες κομμάτι μιας αστυνομικού τύπου αφήγησης, όπου υπάρχει ο γρίφος, το προς εύρεσιν αντικείμενο: το τελευταίο έργο του Καραθεοδωρή, το αντικείμενο του πόθου του Θεόφιλου, το οποίο αναζητείται, βρίσκεται, για να κλαπεί και να αναζητηθεί εκ νέου κλπ.
Ο αφηγητής, ενώ αναφέρεται και σε «υπαρκτά» πρόσωπα (Καραθεοδωρής, Αϊνστάιν, Βενιζέλος) ωστόσο εστιάζει κυρίως στα πρόσωπα της μικροϊστορίας και όχι στις πρωταγωνιστικές περσόνες της μακροϊστορίας. Τον ενδιαφέρουν τα άτομα ως φορείς μιας στάσης ζωής, επίμονης και αφοσιωμένης, που την αναδεικνύει ως καθοριστική. Απ’ αυτήν την άποψη η αφήγηση έχει διδακτικό και παραμυθικό χαρακτήρα. Θέλει να μάς παρηγορήσει ότι η ομορφιά βρίσκεται παντού γύρω μας αρκεί να την αναζητήσουμε. Οι σκοτεινές πτυχές των χαρακτήρων περνούν σε δεύτερο επίπεδο ή αποσιωπώνται. Τα προτερήματα, η ευγένεια και το ήθος τους είναι οι προβολές που ενδιαφέρουν. Εξάλλου δεν είναι τυχαίο ότι η κατακλείδα του βιβλίου τελειώνει με τον θαυμαστικό τρόπο του παραμυθιού:
Κι όλα αυτά στη νότια Βαυαρία, σε μια πόλη που έμοιαζε με τον ιταλικό Βορρά και ονομαζόταν Μόναχο.
Συχνά εγκιβωτίζονται αναφορές σε κείμενα και συγγραφείς του ίδιου είδους που προσπαθεί να καλλιεργηθεί εδώ, της μαθηματικής λογοτεχνίας, με την αφηγηματική τεχνική της αυτοαναφορικότητας, με τον τρόπο που ο μετα-μοντερνισμός δημιουργεί ένα είδος μετα-κειμένου: όπου συν-υπάρχει το αληθινό σώμα της επιστολής και η εξω-κειμενική αναφορά του άλλου ομοειδούς έργου, όπου συνυπάρχουν πρόσωπα ρεαλιστικά και πρόσωπα επινοημένα. Όλα τα παραπάνω συμφύρονται σε ένα νέο αφηγηματικό σώμα που διεκδικεί την αυθυπαρξία και την αυτοτέλειά του. Σε ένα στοίχημα που βάζει ο συγγραφέας με τον εαυτό του και τον αναγνώστη αλλά και ο καθένας από εμάς καθώς παλεύουμε στον Λαβύρινθο των πολλαπλών μας ρόλων έχοντας πάντοτε απέναντι, ενίοτε φίλο ενίοτε εχθρό, τον Μινώταυρο των επιλογών και των δυνατοτήτων μας. Ο αφηγητής στην πάλη αυτή έρχεται να μας παρηγορήσει λέγοντας:
Και τα όνειρα γίνονται πραγματικότητα. Αρκεί οι άνθρωποι να τα πιστέψουν και να τους δώσουν ψυχή.
[Πρώτη δημοσίευση. Φωτογραφία: Alexander Ustin.]
