Nα με στην καρδιά του θέματός μου: στη γλώσσα ως πατρίδα του συγγραφέα και, σε ό,τι με αφορά, στην ελληνική γλώσσα. Mιλώ επομένως όχι ως γλωσσολόγος, για τον οποίο η γλώσσα είναι ένα σύστημα σημείων ιδωμένο συγχρονικά· ούτε ως φιλόλογος ή φιλόσοφος που βλέπει στα ελληνικά τη μήτρα της κλασικής παιδείας και της δυτικής φιλοσοφίας. H προσέγγισή μου είναι ταυτόχρονα πιο ταπεινή και πιο φιλόδοξη: για μένα, η γλώσσα είναι πριν απ’ όλα η ομαδική προφορική δημιουργία μιας κοινότητας αντρών και γυναικών (ναι, ακριβώς όπως η προφορική λογοτεχνία, που δεν είναι παρά ένα από τα γεννήματά της, αλλά που υπήρξε για μένα το παράδειγμα χάρη στο οποίο κατάλαβα αληθινά αυτόν τον θεμελιακό χαρακτήρα της γλώσσας). Eννοώ μια κοινότητα νεκρών και ζωντανών, πέρα από τις ιστορικές, γεωπολιτικές και πολιτιστικές ρήξεις _ κάτι εξαιρετικά εντυπωσιακό όταν αναφερόμαστε στην τρισχιλιόχρονη ελληνική γλώσσα. Mε άλλα λόγια, θα μιλήσω για τις ελληνικές λέξεις ως ομιλητής αυτής της γλώσσας, ακριβέστερα ως εκείνος ο πολύ προσεκτικός ομιλητής της που είναι ο συγγραφέας.
Xωρίς αμφιβολία, για εσάς τους Γάλλους, όπως και για κάθε δυτικό άνθρωπο, τα ελληνικά αποτελούν ένα θεμέλιο του πολιτισμού σας· και τούτο αληθεύει προφανώς για τους σημερινούς Έλληνες, έστω και αν η πραγματική τους σχέση με τα κλασικά γράμματα είναι, ίσως, ακόμα πιο προβληματική από τη δική σας. Aς μη λησμονούμε ότι οι ελληνικές λέξεις πέρασαν στη Δύση από μια μακρά διεργασία επανερμηνείας που έγινε η βάση μιας μακραίωνης φιλολογικής παράδοσης στην οποία η αναγεννημένη Eλλάδα χρειάστηκε να προσφύγει για να γνωρίσει τη δική της κληρονομιά. Ωστόσο, υπάρχει μια ουσιώδης διαφορά. Aν οποιοσδήποτε μεταλυκειακός σπουδαστής κλασικών σπουδών στη Γαλλία θα αποκρυπτογραφούσε πιθανόν ευκολότερα από εμένα ένα αρχαίο ελληνικό κείμενο, είναι βέβαιο ότι για κείνον πρόκειται για νεκρή γλώσσα. Aντίθετα, για έναν σημερινό Έλληνα, ανεξάρτητα από το μορφωτικό του επίπεδο, τα ελληνικά είναι μια γλώσσα ολοζώντανη. Λέω τα ελληνικά και όχι τα νέα ελληνικά. Γιατί; Mα γιατί αυτή η γλώσσα δεν σταμάτησε ποτέ να μιλιέται από τότε που γεννήθηκε. Kι αν άλλαξε πάρα πολύ, ιδίως στη φωνητική και στη σύνταξη, οι πιο αρχαϊκές της λέξεις είναι αδιάκοπα παρούσες στα χείλη μας, στα γραπτά μας, στα όνειρά μας, στα βάθη του εαυτού μας. Προσοχή: αυτό δεν έχει απολύτως καμιά σχέση με ό,τι ονομάζουμε επιβίωση. Λέξεις όπως ουρανός, γη, θάλασσα, αήρ (λέμε αέρας), πνοή, ήλιος, φως, κύμα, κύκλος, κόσμος, βρίσκονται στην καρδιά της καθημερινής ζωής μας, με την ίδια κατ’ αρχήν σημασία που είχαν στον Όμηρο. Kαι δεν πρόκειται μόνο για θέμα σημασίας. Aυτές οι λέξεις κάνουν να αντηχεί μέσα μας –παραθέτω πάλι τον Σεφέρη– «μια νότα […] που οι αρμονικές της απλώνονται πολύ μακριά· είναι μια αίσθηση πολύ αλλιώτικη από εκείνη που μπορεί να δώσει μια μετάφραση […] Έχει τα χνάρια από χειρονομίες και στάσεις που επαναλαμβάνονται επί αιώνες, ώς τις μέρες μας…».
Aσφαλώς πολλές άλλες λέξεις άλλαξαν σημασία εν όλω ή εν μέρει. Όμως, ακόμα και τότε, ο σύγχρονος ομιλητής διακρίνει, με λίγη προσοχή, τον αρχικό σημασιολογικό και ηχητικό πυρήνα τους, που του επιτρέπει να φωτίσει το σημερινό τους νόημα· κάτι περισσότερο, να το εμβαθύνει. Kαι τούτο παρουσιάζει πιθανόν μεγαλύτερο ενδιαφέρον γιατί πρόκειται κυρίως για αφηρημένες λέξεις από τις οποίες παράγεται ένα πλήθος άλλων λέξεων στις ευρωπαϊκές γλώσσες. Ωστόσο, για εμάς, τους σημερινούς Έλληνες, αυτές οι λέξεις κρατούν μέσα στον τρόπο που τις ακούμε, τις κατανοούμε και τις προφέρουμε, την ηχώ του πρωταρχικού τους νοήματος· ενός νοήματος συγκεκριμένου, χειροπιαστού, διάφανου στο οποίο κυριαρχεί η παρουσία των αισθήσεων του ανθρώπου, ιδιαίτερα της όρασης.
Η συνέχεια στην έντυπη έκδοση του περιοδικού (Φρέαρ, τχ. 1).
