frear

Λευκός θόρυβος – του Ηλία Μπιστολά

Ο Τζακ Γκλάντλεϋ είναι καθηγητής Χιτλερικών Σπουδών στο Κολέγιο του Λόφου, σε μια μικρή πόλη των ΗΠΑ. Ζει με τη γυναίκα του Μπάμπετ και τα τέσσερα παιδιά τους, τα περισσότερα από προηγούμενους γάμους τους. Ο Τζακ μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα μαθαίνει δύο πολύ σοβαρά πράγματα. Πως πρόκειται να πεθάνει -κάποτε- εξαιτίας της έκθεσής του σε ένα τοξικό υλικό. Και πως η γυναίκα του τον απατάει με άλλον άντρα, ώστε εκείνος να της δίνει στα κρυφά ένα φάρμακο για να καταπολεμήσει μια πολύ σοβαρή ασθένεια. Τον φόβο του θανάτου. Βέβαια στον Λευκό Θόρυβο του Ντον Ντελίλο συμβαίνουν πολλά περισσότερα από αυτά που αναφέρθηκαν πιο πάνω. Το μυθιστόρημα του Αμερικανού συγγραφέα «απλώνεται» σε όλο το πλάτος της καθημερινότητας και του οικείου, μετατρέποντας ακόμα και το πιο απλό θέμα, όπως είναι μια επίσκεψη στο σούπερ μάρκετ, σε λογοτεχνική εμπερία. Όμως παρ’ όλο το «μαξιμαλιστικό» βλέμμα του Ντελίλο, εν τέλει στον πυρήνα του Λευκού Θορύβου, βρίσκεται η κριτική απέναντι στη συγκρότηση του θανάτου σε ένα ακόμα φοβικό αντικείμενο, μια υποβάθμιση του φυσιολογικού άγχους του θανάτου σε ένα σύμπτωμα, σε μια φοβία.

Η διαφορά άγχους και φόβου, είναι πως το άγχος δεν έχει αντικείμενο κάτι που δεν ισχύει για τις φοβίες, οι οποίες είναι στοχευμένες και συγκεκριμένες. Στον Λευκό Θόρυβο, ο θάνατος εντοπίζεται στα αντικείμενα, στις λεπτομέρειες, στα στοιχεία. Τη θέση των μεγάλων Θεών της παράδοσης, έχει πάρει ο σκοτεινός κόσμος των αόρατων δαιμονικών στοιχείων που προκαλούν καρκίνους και ένα σωρό ακόμα ασθένειες. Ο Ντελίλο περιγράφει αυτήν την κατάσταση, το «φώλιασμα» του θανάτου σε κάθε σωματίδιο, στο τοξικό νέφος που μολύνει τον Τζακ και στο θαυματουργό χάπι Ντάιλαρ που παίρνει η γυναίκα του η Μπάμπετ για να θεραπευτεί από τον τρόμο του θανάτου. Και οι δύο τους είναι άρρωστοι σύμφωνα με τα επιστημονικά δεδομένα. Ο μεν Τζακ εκτέθηκε παραπάνω από το επιτρεπτό όριο στο τοξικό νέφος που τύλιξε την πόλη τους και η δε Μπάμπετ, διεγνώσθη από ειδικούς πως πάσχει από υπερβολικό φόβο για τον θάνατο. Ο Λευκός Θόρυβος εξιστορεί την περιπέτεια του σύγχρονου υποκειμένου, που δεν φοβάται τον θάνατο με την ευρεία έννοια, αλλά τον θάνατο από. Ο Τζακ, η Μπάμπετ, τα παιδιά τους, όλη μικρή τους πόλη, ζουν μέσα σε ένα καθεστώς έκτακτου κινδύνου, ανά πάσα ώρα και στιγμή, με τον θάνατο να ελλοχεύει στα μικρά γράμματα, στις προδιαγραφές και στα επιτρεπτά όρια. Ζουν με τον θάνατο να έχει μολύνει όλα τα μόρια του περιβάλλοντος, ζουν μέσα στην Κοινωνία της Διακινδύνευσης (Risk Society), όπως την περιέγραψε ο Ούλριχ Μπεκ στο ομώνυμο βιβλίο του.

Για τον Μπεκ η επιστημονική και η βιομηχανική-τεχνολογική ανάπτυξη δημιούργησαν τόσους κινδύνους και τέτοιο ρίσκο στην ανθρωπότητα όσο ποτέ στο παρελθόν. Το βλέμμα των μοντέρνων κοινωνιών είναι στραμμένο μόνιμα μπροστά, στο ενδεχόμενο μιας πιθανής καταστροφής που ορίζει εν τέλει το σήμερα. Πέρα από τα φυσικά φαινόμενα, η ίδια η ανθρωπότητα και η πρόοδος της λειτουργούν ως παραγωγοί διακινδύνευσης. Σκεφτείτε μόνο το πλαίσιο μέσα στο οποίο γράφτηκε ο Λευκός Θόρυβος και η Κοινωνία της Διακινδύνευσης. Η δεκαετία του ’80 ήταν μια περίοδος ψυχροπολεμική, με το ενδεχόμενο του πυρηνικού πολέμου να είναι ακόμα υπαρκτό. Ταυτόχρονα, σύμφωνα με τον Μπεκ, η επιστήμη με την έρευνα της μέσα στα εργαστήρια, δημιουργεί νέες υποκατηγορίες κινδύνου, μετατρέποντας σε ριψοκίνδυνη την κάθε ανθρώπινη επιλογή, από την Κόκα Κόλα με τα υποκατάστατα της μέχρι την «ανεκτή» βία που είναι ικανό ένα παιδί να αφομοιώσει από την τηλεόραση. Η επιβολή επιστημονικών ορίων και δεικτών και του συνεπακόλουθου ρίσκου για τη ζωή που φέρουν αυτά, είναι κεντρικό θέμα στον Λευκό Θόρυβο. Πέρα από την προφανή εφαρμογή αυτών στην περίπτωση του Τζακ και της τοξικής του μόλυνσης, ίδια είναι και θέση της Μπάμπετ. Το φάρμακο που παίρνει επιδρά σύμφωνα με τους επιστήμονες, στους νευροπομπούς του εγκεφάλου που έχουν σχέση με τον φόβο του θανάτου. Τα χημικά του Ντάιλαρ λειτουργούν ως ισχυρά ηρεμιστικά. Το μικροσκόπιο της επιστήμης βρήκε ένα νέο σύνδεσμο, ανακάλυψε πως τα νεύρα είναι οι φλέβες της ψυχής.

Το αξιοπερίεργο δεν είναι αν υπάρχουν ή όχι οι νευροπομποί που καθορίζουν τον φόβο του θανάτου, αλλά η επιβολή μεγεθών και δεικτών για τη μέτρηση αυτού του φόβου. Η Μπάμπετ και ο Τζακ επιβιώνουν πέρα από αυτά τα όρια, κατοικούν στην γκρίζα ζώνη της διακινδύνευσης. Για την διαπλοκή επιστήμης και σώματος έχουν βέβαια μιλήσει και άλλοι όπως ο Φουκώ και ο Κανγκιλέμ, αλλά η συνεισφορά του Μπεκ έγκειται στη συστηματοποίηση αυτής της σχέσης στις νεωτερικές κοινωνίες, με σημείο διαρραφής την έννοια της διακινδύνευσης. Η κίνδυνος του θανάτου είναι στο κέντρο της διακινδύνευσης, αυτή η ζωώδης ορμή πως ο θάνατος είναι παντού και πάντα, ακόμα και στα πιο μικρά πράγματα. Η ανάγκη του να βρούμε τον θάνατο παντού. Ή όπως ο Ντελίλο βάζει τους πρωταγωνιστές του, τον Τζακ και την Μπάμπετ, να συζητούν:

«Και αν ο θάνατος δεν είναι παρά μόνο θόρυβος;»
«Ηλεκτρονικός θόρυβος».
«Να τον ακούς για πάντα. Θόρυβος που σε κυκλώνει. Φοβερό δεν είναι;»
«Μονότονος, λευκός».

Σε λίγο καιρό κοντά σας με νέο ηλεκτρονικό τεύχος στο mag.frear.gr

Mag.frear.gr – Τα ηλεκτρονικά μας τεύχη