Μουσικό Σχολεῖο Σπάρτης:
Σπάρταθλον 2013 – 40ο Συνέδριο Πανελλήνιας Ἕνωσης Φιλολόγων
Ἀρχές Σεπτέμβρη τοῦ 2013, ἐτέθη τό ζήτημα ἀπό τή Διεύθυνση τοῦ Μουσικοῦ Σχολείου Σπάρτης: Τί θά παρουσιάζαμε στίς ἐκδηλώσεις τοῦ «ΣΠΑΡΤΑΘΛΟΝ»; Εἶχε ζητηθεῖ ἡ συνδρομή μας ἀπό τόν Δῆμο, μάλιστα δέ μέ ἀρχαιοελληνικό προσανατολισμό. Ἀποφασίσαμε νά λάβουμε μέρος μέ μελοποιημένα ἐπιγράμματα τοῦ Σιμωνίδη τοῦ Κείου, πού ἀναφέρονται στούς Περσικούς πολέμους. Ἀνέλαβα τήν πρωτοβουλία τῆς μελοποίησης, μιᾶς καί ὑπῆρχε ἤδη «μαγιά», ἀπό προηγούμενες σχετικές ἐνασχολήσεις μου. Ἁπλές, εὔληπτες μελωδίες, σέ τρόπους τῆς «καθ’ ἡμᾶς μουσικῆς» 1, ἔντυσαν τούς στίχους τῶν ἐπιγραμμάτων, μέ σεβασμό στόν σχηματισμό τῶν ἐπιμέρους φράσεων καί στό περιεχόμενό τους. Ἀλλά πῶς θά προσλαμβανόταν τό ὑλικό αὐτό; Ἐκλεκτοί συνάδελφοι συνέδραμαν στήν ὑλοποίηση τῆς ὅλης προσπάθειας, μέ τήν ἐνορχήστρωση, τήν ἐκτέλεση, τή διδασκαλία τῶν μελῶν.
Παρά τίς ἐγγενεῖς δυσκολίες, πήραμε μεγάλη χαρά ἀπό τό ἐγχείρημα, δάσκαλοι, μαθητές καί ἀκροατήριο. «Κοιτάξτε, πάλι, τίς μεταφράσεις», ἔλεγα στίς πρόβες. «Δέν χρειάζεται πιά, τά καταλαβαίνουμε», ἀπαντοῦσε ἡ χορωδία, ἀποτελούμενη κυρίως ἀπό μαθητές Γυμνασίου. Οἱ μελωδίες ἀντηχοῦσαν ἀκόμα καί στά διαλείμματα, μέρες μετά τήν ἐκδήλωση, παιγμένες στίς κλαβινόβες τῶν τάξεων, ἤ, κλεφτά, στά μπουζούκια, πού ἔβγαιναν «λάθρα» ἀπό τό ντουλάπι φύλαξης, σάν σέ μικρή σκανταλιά:
Εὐκλέας αἶα κέκευθε, Λεωνίδα, οἳ μετὰ σεῖο
τῇδ’ ἔθανον, Σπάρτης εὐρυχόρου βασιλεῦ,
πλείστων δὴ τόξων τε καὶ ὠκυπόδων σθένος ἵππων
Μηδείων τ’ ἀνδρῶν δεξάμενοι πολέμῳ. 2
Στίς 27 Σεπτεμβρίου, στό Σαϊνοπούλειο Ἀμφιθέατρο, δώσαμε τό «παρών» μέ τόν νοῦ, τήν καρδιά, τήν ψυχή μας, ἀναμένοντας στήν πόλη μας τούς ὑπεραθλητές, στά βήματα τοῦ Φειδιππίδη. Λίγες μέρες ἀργότερα, ἡ κόρη μου, μαθήτρια τῆς Ε΄ Δημοτικοῦ, ζητάει τά ἐπιγράμματα κι ἀκόμα δέν ἔπαψε νά τά τραγουδάει:
Ὦ ξεῖν’, ἀγγέλλειν Λακεδαιμονίοις
ὅτι τῇδε κείμεθα τοῖς κείνων ῥήμασι πειθόμενοι. 3
Ἀλλά ἡ ἐνασχόλησή μας μέ τήν ἀρχαία ἑλληνική ποίηση, μέσα ἀπό μελοποιήσεις στίχων της, ἔμελλε νά συνεχιστεῖ καί ὅλον τόν Ὀκτώβριο. Θά συμμετείχαμε, ὡς Μουσικό Σχολεῖο, στό 40ό Συνέδριο τῆς Πανελλήνιας Ἕνωσης Φιλολόγων, μέ θέμα τόν Εὐριπίδη, πού ἔλαβε χώρα στην πόλη μας, τέλη Ὀκτωβρίου – ἀρχές Νοεμβρίου. 4
Ἐπιλέχθηκαν γιά μελοποίηση κάποια χορικά, στό πρωτότυπο κείμενο, ἀπό τίς τραγωδίες Ἄλκηστις και Ἑλένη. Βημάτιζα μέ τά κείμενα, ἀπαγγέλλοντας φωναχτά, προσπαθώντας νά βρῶ κατάλληλα μουσικά μέτρα, πού θα συνοδεύονταν ἀπό βήματα χοροῦ μαθητῶν. Δύσκολο τό ἐγχείρημα. Ὅμως, ἡ μακρά περίοδος μαθητείας, ὡς μαθήτριας τοῦ ἀλησμόνητου μουσικοπαιδαγωγοῦ, συνθέτη καί ἐμπνευστῆ τοῦ θεσμοῦ τῶν μουσικῶν σχολείων Στέφανου Βασιλειάδη, ἀλλά καί ὡς φοιτήτριας τοῦ καθηγητῆ τῆς Βυζαντινῆς Μουσικολογίας Γρηγορίου Στάθη, πού ἐπέβλεψε τή διατριβή μου γιά τά Δημοτικά παιδικά τραγούδια, ἐπέβαλε, τουλάχιστον, νά μήν ἀρνηθῶ τήν προσπάθεια.
Τραγικώτατος τῶν ποιητῶν, ἀλλά καί μέγιστος μουσικός ὁ Εὐριπίδης. Ἡ γλώσσα φέρει τή μουσική της. Καί, ναί μέν τά μέτρα τώρα εἶναι τονικά καί ὄχι προσωδιακά, κι ἔτσι ἀπαγγέλλουμε οἱ νεοέλληνες καί τά ἀρχαῖα κείμενα, ἀλλά πάλι ἀναβλύζει ἡ μουσικότητα, ὅπως πλέκονται νοήματα, συναισθήματα, καί αἰσθητοποιοῦνται μέ τούς ἤχους τῶν λέξεων καί τόν ρυθμό τους. Εὔληπτες μελωδίες ἀναδύθηκαν, σέ τρόπους τῆς μουσικῆς μας, στηριγμένες σέ ἁπλά ἰσοκρατήματα:
Ὦ πολύξεινος καὶ ἐλευθέρου ἀνδρὸς ἀεί ποτ᾽
οἶκος,
σέ τοι καὶ ὁ Πύθιος εὐλύρας Ἀπόλλων
ἠξίωσε ναίειν, […] 5
Μικρή χορωδία καί ὀργανικό σύνολο, ἀλλά καί χορός μαθητῶν, ντυμένος στά μαῦρα, μέ ὑφασμάτινες μάσκες βαμμένες στό χρῶμα τοῦ δέρματος, κρατώντας στεφάνια ἐλιᾶς καί ρόδια, ὑποδέχτηκαν μέ τούς στίχους αὐτούς τούς ἐκλεκτούς συνέδρους, στή φιλόξενη αἴθουσα τῶν ποιητῶν Νικηφόρου Βρεττάκου – Γιάννη Ρίτσου, στό Διοικητήριο τῆς Λακωνίας, κατά τήν ἔναρξη τοῦ συνεδρίου, στίς 31 Ὀκτωβρίου.
Τήν ἑπόμενη μέρα, μετά τό πέρας τῶν εἰσηγήσεων, ἡ συμμετοχή μας ἦταν μεγαλύτερη:
Ἐγὼ καὶ διὰ μούσας
καὶ μετάρσιος ᾖξα, καὶ
πλείστων ἁψάμενος λόγων
κρεῖσσον οὐδὲν Ἀνάγκας ηὗρον […] 6
Ἦχος πλάγιος τοῦ δευτέρου. Ἡ Παναγιώτα καί ἡ Μαριάννα, τῆς Γ΄ Λυκείου, ἀπέδιδαν μέ τίς λυγερές τους φωνές. Κι ἔτσι ὅπως ἤμασταν, μουσικό σχολεῖο περιμένοντας ἀκόμα τούς καθηγητές μουσικῆς, ἦρθε ὁ Εὐριπίδης νά ἁπαλύνει τήν ἀγωνία μας γιά τά ἐπερχόμενα, καλώντας μας σέ αὐτογνωσία, μέ τόν πάντα ἐπίκαιρο λόγο του:
Πολλαὶ μορφαὶ τῶν δαιμονίων,
πολλὰ δ᾽ ἀέλπτως κραίνουσι θεοί:
καὶ τὰ δοκηθέντ᾽ οὐκ ἐτελέσθη,
τῶν δ᾽ ἀδοκήτων πόρον ηὗρε θεός. 7
«Ὁ Εὐριπίδης μιλάει ὅπως κι ἐμεῖς, τόν καταλαβαίνουμε μιά χαρά», ἄκουγα ἀπό μαθητές μου τοῦ Γυμνασίου. Ὁ Κέβιν, ἕνας ἀπό αὐτούς, ρώτησε πῶς γίνεται νά μελοποιήσει στίχους στά ἀρχαῖα ἑλληνικά…
Τό κείμενο αὐτό γράφτηκε μέ ἀφορμή τό ἄρθρο τοῦ Γιάννη Β. Κωβαίου «Νεκρολογοῦντες» μέ… ὁλοζώντανο λόγο» (Φρέαρ, τεῦχος 4). «Ἡ διακύβευση, λοιπόν, εἶναι νά καταστήσουμε ἑλκυστικότερη τή διδασκαλία, μέ πιό εὔληπτα κείμενα καί μέ παιγνιώδη διδακτική ἀπό τήν Ε΄ Δημοτικοῦ καί ὄχι νά ἀποκαθηλώσουμε τήν προσέγγιση τῶν παλαιότερων μορφῶν τῆς γλώσσας μας […]», ἐπισημαίνεται ἐκεῖ, ἀνάμεσα καί σέ ἄλλα σημαντικά.
Ὄντως, ἡ γλώσσα μας εἶναι ζωντανή καί ἑνιαία στήν πολυτυπία της ἀνά τούς αἰῶνες, μαζί μέ τή μουσική μας, τήν «καθ’ ἡμᾶς μουσική». Ἐμεῖς νά κρατηθοῦμε ζωντανοί, κι ἀπό τό παρόν νά ὁδηγηθοῦμε στό παρελθόν, στίς ρίζες, στίς πρῶτες πηγές. Τά μουσικά σχολεῖα, πού τόσο δοκιμάζονται ἀπό τήν κρίση τῶν ἡμερῶν μας, πολλά προσέφεραν καί πολλά ἔχουν νά προσφέρουν, στό πλαίσιο τῆς διαχρονίας αὐτῆς. 8
Ἀναστασία Κόκκινου
Σπάρτη, 26-29 Δεκεμβρίου 2013
[Τό ΣΠΑΡΤΑΘΛΟΝ εἶναι ἕνας ἱστορικός ὑπερμαραθώνιος, πού λαμβάνει χώρα στό τέλος τοῦ Σεπτέμβρη κάθε χρόνο στήν Ἑλλάδα. Ἀναβιώνει τά βήματα τοῦ Φειδιππίδη, ὁ ὁποῖος το 490 π.Χ., πρίν ἀπό τή μάχη τοῦ Μαραθώνα, ἐστάλη στή Σπάρτη νά ζητήσει βοήθεια γιά τόν πόλεμο μέ τούς Πέρσες. Σύμφωνα μέ τόν Ἡρόδοτο, ο Φειδιππίδης ἔφτασε στή Σπάρτη μία ἡμέρα μετά τήν ἀναχώρησή του ἀπό τήν Ἀθήνα. Ὁ ἀγώνας διοργανώνεται ἀπό τόν Διεθνῆ Σύνδεσμο «ΣΠΑΡΤΑΘΛΟΝ». Νικητές θεωροῦνται ὅσοι Σπαρταθλητές τερματίζουν στόν ἀνδριάντα τοῦ Λεωνίδα, στή Σπάρτη, καλύπτοντας τά 246 χιλιόμετρα τῆς ἱστορικῆς διαδρομῆς Άθήνα-Σπάρτη, μέσα σέ 36 ὧρες τό πολύ. (Πηγή)]
1. Ὅρος πού χρησιμοποιεῖται γιά τήν ἑλληνική μουσική, ἑνιαία καί ἀδιαίρετη στούς αἰῶνες.
2. «Στά βάθη της, ἐδῶ, ἡ γῆ ἔχει σκεπάσει δοξασμένους, αὐτούς, πού μαζί σου, Λεωνίδα, / βασιλιά τῆς εὐρύχωρης Σπάρτης, ἐδῶ ἀπέθαναν, / ἀφοῦ δέχτηκαν πάρα πολλά τόξα καί τή δύναμη πολλῶν γρηγορόποδων ἀλόγων / καί ἀνδρῶν Περσῶν στόν πόλεμο». Μετάφραση Ἀγγελικῆς Ἀργειτάκου
3. «Ξένε, πήγαινε ἄγγελμα στούς Σπαρτιάτες, / ὅτι ἐδῶ πέσαμε, ἐπειδή πιστά ὑπακούσαμε στό νόμο τους». Μετάφραση Ἀγγελικῆς Ἀργειτάκου
4. ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑΣ ΕΝΩΣΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΩΝ (Π.Ε.Φ.)
ΣΠΑΡΤΗ, 31 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ – 2 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2013, μέ θέμα: Εὐριπίδης, ὁ «τραγικώτατος τῶν ποιητῶν» καί ὁ «ἀπὸ σκηνῆς φιλόσοφος». Παράδοση καί νεωτερικότητα.
5. Εὐριπίδης, Ἄλκηστις, Στάσιμο Α΄, στίχοι 568-577 (ἐδῶ μέχρι 571). [Φιλοξενία]
«Ὦ σπίτι ἐσύ πολύξενο / κι ἀνοιχτοχέρη ἀνθρώπου, / ἐσένανε καί ὁ Πύθιος Ἀπόλλων μέ τή λύρα τή γλυκομελωδοῦσα / νά κατοικήσει ἀξίωσε […] ». Μετάφραση Παν. Λεκατσᾶ.
6. Εὐριπίδης, Ἄλκηστις, Στάσιμο Β΄, στίχοι 962-971 (ἐδῶ μέχρι 965). [Ἀνάγκη]
«Ὅσο γιά μέ καί τῶν Μουσῶν / τόν κάμπο πέρασα κι ἀνέβηκα πρός τά ψηλά / κι ἕνα σωρό μελέτησα σοφά κι ἀπ΄ τήν ἀνάγκη / δέν ηὗρα ἄλλο τρανώτερο […]». Μετάφραση Παν. Λεκατσᾶ.
7. Εὐριπίδης, Ἄλκηστις, Στάσιμο Α΄, στίχοι 1159-1162. [Ἐπιμύθιο]
«Πολλές εἶναι οἱ μορφές τῶν πεπρωμένων / κι ἀνέλπιστα πολλά οἱ θεοί τελοῦνε. / Ὅσα προσμένονταν ἔτσι δέν γίναν / κι ηὗρε στ’ ἀναπάντεχα δρόμο ὁ θεός». Μετάφραση Παν. Λεκατσᾶ.
8. Λίγα ἀκόμα, ὡς κατακλείδα, ἐπεξηγηματικά καί συμπληρωματικά:
Ἀναπληρωτές μουσικοί στά μουσικά σχολεῖα προσλήφθηκαν, γιά τό τρέχον σχολικό ἔτος, μόλις στίς ἀρχές Δεκεμβρίου. Μέχρι τότε, δέν ὑπῆρχαν μουσικοί στό σχολεῖο μας ἐκτός ἀπό τή γράφουσα. Οἱ καθηγητές μουσικῆς, πού ἀναφέρονται στή συνέχεια, συνέδραμαν στίς προσπάθειές μας ἐθελοντικά.
Γιά τή συμμετοχή στό ΣΠΑΡΤΑΘΛΟΝ 2013 (μελοποιημένα ἐπιγράμματα τοῦ Σιμωνίδη) ὁ Ἀνδρέας Σκιαδᾶς ἀνέλαβε τή διεύθυνση – ἐνορχήστρωση, ὁ Γιάννης Κονιδιτσιώτης, ἡ Κατερίνα Πάτσιου, ἡ Εὐγενία Βρέλλη, ὁ Γιῶργος Κόκκορης συνέδραμαν μέ τή διδασκαλία – ἐκτέλεση μουσικῶν ὀργάνων. Ἡ Εὐγενία Δαρβίρη, φιλόλογος τοῦ σχολείου μας, ἔγραψε τά συνοδευτικά κείμενα καί παρουσίασε τήν ἐκδήλωση.
Γιά τή συμμετοχή στό 40ό Συνέδριο τῆς Πανελλήνιας Ἕνωσης Φιλολόγων, μέ μελοποιημένα χορικά τοῦ Εὐριπίδη, βοήθησαν: Ὁ Γιῶργος Προκοπίου, καθηγητής τῆς ἑλληνικῆς μουσικῆς τοῦ μουσικοῦ σχολείου Κορίνθου, στά ἰσοκρατήματα, στόν τελικό προσδιορισμό τους. Ἡ Κατερίνα Πάτσιου, ὁ Γιάννης Κονιδιτσιώτης, ἡ Εὐγενία Βρέλλη στή διδασκαλία – ἐκτέλεση μουσικῶν ὀργάνων. Τή χορογραφία καί τή διδασκαλία τοῦ χοροῦ, κατά τήν ἔναρξη τοῦ συνεδρίου, ἐπιμελήθηκε ἡ γυμνάστρια τοῦ σχολείου μας Σταυρούλα Ἀλεξανδράκη. Τά κείμενα, πρωτότυπα καί μεταφράσεις, ἀπήγγειλε ὁ Παναγιώτης Σταματόπουλος, φιλόλογος, ἀπόφοιτος τοῦ σχολείου μας.
Συμμετείχαμε μετά ἀπό παράκληση καί ἐνθάρρυνση τοῦ Σχολικοῦ Συμβούλου Φιλολόγων Λακωνίας Μανώλη Στεργιούλη. Τήν ἰδέα καί τόν συντονισμό τῆς ὅλης προσπάθειας εἶχε ἡ διευθύντριά μας, φιλόλογος-θεατρολόγος Ἀγγελική Αργειτάκου, ἡ ὁποία καί παρουσίασε τό πρόγραμμα.
