Αν θελήσουμε να υιοθετήσουμε τον ορισμό για τη μαγεία, όπως υπέδειξαν οι Μος και Ντιρκέμ, ως ένα σύνολο πεποιθήσεων και πρακτικών που λειτουργούν αντίθετα ή παράλληλα με τις θρησκείες, με σκοπό την επίδραση στις ανθρώπινες ανάγκες, τότε αναγκαστικά θα δεχτούμε την προγονολατρεία, τη λατρεία του θανάτου με άλλα λόγια, ως την πρώτη, με βάση τα μέχρι τώρα δεδομένα, εκδήλωση συστημικής ιεροφάνειας. Η φροντίδα για τους νεκρούς είναι ήδη γνωστή στις ομάδες των πρωτευόντων (Νεάντερταλ), ενώ αργότερα, στις τελευταίες φάσεις της Παλαιολιθικής Εποχής, έχει διαπιστωθεί ο σαμανισμός, σε περίπτωση που ευσταθούν οι ερμηνείες σχετικών ευρημάτων – κυρίως βραχογραφιών και ειδωλίων. Το πόσο δυσδιάκριτες είναι οι έννοιες της θρησκείας και της μαγείας, εξετάζοντας συνολικά την ιστορία των θρησκειών, θα χρειαστεί να ανατρέξουμε στις μελέτες του Ελιάντε για κάποια επιβεβαίωση. Αν τώρα σκεφτούμε τους εξορκισμούς και τα ξεματιάσματα στις μέρες μας, μάλιστα τα τελευταία γίνονται πλέον και τηλεφωνικά – ίσως γίνονται και διαδικτυακά, καθόλου παράξενο να υπάρχουν ήδη μορφές ψηφιακού αποκρυφισμού – δεν πρόκειται άραγε τέτοιου είδους πρακτικές να αφορούν επιβιώσεις μαγικών τελετών; Και οι πνευματιστικές συνεδρίες, ο υπνωτισμός ή οι μεταψυχικές έρευνες, που γνώρισαν κάποια σχετική άνθιση και στην Ελλάδα, κυρίως κατά το πρώτο μισό του περασμένου αιώνα, δεν υποδηλώνουν όλα αυτά την ανθρώπινη αγωνία μπροστά στο άγνωστο, δηλαδή μια προσπάθεια να σχηματοποιηθεί, με κάποιον τρόπο, το αδιαμόρφωτο μέλλον; Το παράδοξο προκαλεί συνήθως περιέργεια ή απέχθεια, θαυμασμό ή αδιαφορία. Από αυτή την άποψη, πώς θα αντιδρούσε ένας αρχαϊκός άνθρωπος, αν στα χέρια του κρατούσε, αντί για τσεκούρι, ένα smartphone; Αν η απάντηση είναι προφανής, τότε η ερώτηση είναι εντελώς άστοχη.
Υπάρχουν μάγοι στην εποχή μας; Τι θα μπορούσε κάποιος να πει για τους ταχυδακτυλουργούς των πλήκτρων; Οι κόμποι του Χουντίνι μοιάζουν τουλάχιστον αστείοι, σε σχέση με το αντιπυραυλικό σύστημα PATRIOT. Ποια θέση έχουν στη σημερινή κοινωνία οι σαμάνοι της αυτοβελτίωσης, όπως προβάλλονται μέσα από ινστιτούτα, οργανώσεις, συνοικιακά γυμναστήρια ή ασκητήρια για γιόγκα, διαλογισμό, επιφώτιση, αδυνάτισμα, και ό,τι άλλο ορέγεται κάθε λαίμαργος καταναλωτής; Βέβαια υπάρχει και η ιατρική, η θεραπαινίδα του ανθρώπινου πόνου. Υπάρχει μεταξύ άλλων το χάπι της ευτυχίας, συνταγογραφημένο από έξοχα μυαλά που με απαράμιλλη ταπεινοφροσύνη αποδέχονται την ανθρώπινη κατάσταση, το ίδιο πρόθυμα με τις μίζες από φαρμακευτικές εταιρίες. Ας μην ξεχνάμε τους λαθρέμπορους του πόθου, της υπόσχεσης για πραγμάτωση του φαντασιακού, διαχρονικό φαινόμενο που πλέον προσφέρεται στην οθόνη ενός κινητού. Δεν είναι μαγεία όλα αυτά; Και μάλιστα μαγεία χωρίς ίχνος θρησκείας, με λίγο επιστήμη, λίγο μαγγανεία, μερικά βιταμινούχα διαλύματα, πολύ ιδρώτα σε στρώματα γυμναστηρίων, κατεστραμμένες φλέβες και διαλυμένο νευρικό σύστημα. Πόσο σημαντική γίνεται η λήθη μπροστά στα αδιέξοδα του παρόντος όσο παραμένει πυκνή η ομίχλη του μέλλοντος, η οποία ήταν ανέκαθεν αξεδιάλυτη, ομολογουμένως κυνική παραδοχή, την στιγμή που η θρησκεία του χρήματος έχει σχεδόν εξαλείψει κάθε άλλη μορφή ή εκδήλωση θρησκευτικού συναισθήματος. Έχει λοιπόν δίκιο ο νοτιοκορεάτης φιλόσοφος Μπιούνγκ-Τσουλ Χαν όταν διατείνεται ότι η παράνοια στις μέρες μας απομένει, δυστυχώς, η μοναδική για τους περισσότερους διέξοδος (αρχή προσαρμογής); Το τρομακτικό έλλειμμα κοινότητας μεταξύ των ανθρώπων οδηγεί μοιραία στην ιδιώτευση, χωρίς να είναι εδώ απαραίτητη η αναφορά στην ιστορική σημασία της συγκεκριμένης λέξης ή στο γνωστό γλωσσικό δάνειο στην αγγλική γλώσσα. Η προάσπιση της ιδιωτικότητας ως βασικό συστατικό του δικαιωματισμού επιτρέπει την αναζήτηση οποιασδήποτε απόλαυσης, μέχρι το σημείο πραγμάτωσης κάθε ονειροφαντασίας ή της ολικής καταστροφής. Βέβαια γι’ αυτό υπάρχουν οι ειδικοί, για να μεταθέσουν την ημερομηνία ενός, ούτως ή άλλως, αναπόφευκτου τέλους, αρκεί κάποιος να μπορεί να αποπληρώσει τις υπηρεσίες τους, κάτι που είναι κάθε άλλο παρά αυτονόητο για την πλειονότητα του παγκόσμιου πληθυσμού. Επιστημονική μαγεία ή μήπως μια απλή αγοραπωλησία;
Αν όλες οι παραπάνω διατυπώσεις δεν είναι κάτι περισσότερο από απλουστευτικές σκέψεις για τη μαγεία, παρατηρώντας με ένα μικρό κιάλι το σήμερα, οι μάγοι της πολιτικής-οικονομίας ξεπερνούν κατά πολύ σε δημοτικότητα αυτούς του θεάματος, εφόσον από τις αρχαϊκές ήδη κοινωνίες αποδεικνύονται πιο επιδραστικοί και περιπετειώδεις. Θα υπήρχαν άραγε οι ομηρικοί θρύλοι, αν η περιοχή της Τρωάδας δεν αποτελούσε κομβικής σημασίας εμπορικό σταυροδρόμι και επομένως τόπος διεκδικήσεων και διενέξεων; Το ερώτημα δεν αξιώνει απάντηση. Ο Αγαμέμνονας θυσιάζει, έστω συμβολικά, την κόρη του, χωρίς να είναι μάντης ή ιερέας, προβαίνει δηλαδή σε μια μαγική πράξη υπό την καθοδήγηση του Κάλχα, ώστε να ξεκινήσει μια εκστρατεία κατάκτησης. Μέσα στο πλαίσιο των αρχαίων μύθων οι μάντεις ανταγωνίζονταν μεταξύ τους μέχρι θανάτου, αλλά το ίδιο δεν συνέβαινε στην πραγματικότητα και με τους πολιτικούς-στρατιωτικούς αρχηγούς των λαών της αρχαιότητας;
Οι σημερινοί μάγοι της πολιτικής και της οικονομίας αρκούνται στην κατάρτιση νομοσχεδίων, με βάση στατιστικές προβλέψεις, για να διορθώσουν τα κακώς κείμενα, από τη στιγμή που δεν έχουν επεκτατικές βλέψεις. Η μαγεία των αριθμών, πλέον και των αλγορίθμων, είναι μια αρχαία ιστορία, ενώ κάποιοι, ανάμεσά τους και επιστήμονες, έχουν μιλήσει, άλλοτε ανενδοίαστα άλλοτε επιφυλακτικά, για μια μελλοντική αλγοριθμική θεότητα. Για τον αλγόριθμο των αλγορίθμων, τον μέγα αλγόριθμο. Πάντως οι σύγχρονες γηριατρικές μελέτες, ούτε λίγο ούτε πολύ, στοχεύουν στο βιοχακάρισμα, απαιτούν ιλιγγιώδη ποσά για έρευνα και εφαρμογή, χρηματοδοτούνται από δισεκατομμυριούχους, και όλα αυτά στο βωμό της χαμένης νεότητας των ελάχιστων προνομιούχων. Βαμπιρισμός και ζόμπι. Οι σύγχρονοι μάγοι Βουντού δεν χρειάζονται κούκλες ούτε εκστατικούς χορούς για την προγονολατρεία τους, μόνο υπολογιστές και δοκιμαστικούς σωλήνες, αφού είναι πιστοί ακόλουθοι της μετανεωτερικότητας που προσδοκά την απελευθέρωση από τα δεσμά του παρελθόντος, ίσως ακόμη και μια ιερότητα δίχως τελετουργίες, αν μπορεί ποτέ κάτι τέτοιο να γίνει εφικτό. Το πρόσφατο υπερατλαντικό μότο «don’t die» μπορεί να απευθύνεται σε αφελείς πλούσιους, δεν παύει όμως να παραπέμπει σε μια ακόμη αφελέστερη μαγική δοξασία που ανιχνεύεται στο παραμύθι του Γκίλγκαμες ή μπορεί και στον Ντον Τζιοβάννι, όταν ο τελευταίος φτάνει να μονομαχήσει με ένα φάντασμα, δηλαδή τον θάνατο. Τόσο ο μυθικός βασιλιάς όσο και ο ήρωας της όπερας στο τέλος παραδίδονται στα χέρια του ανθρώπινου πεπρωμένου, αφού πρώτα εξαντλήσουν κάθε τελετουργικό στη δικιά τους περιπέτεια, ακολουθώντας μια αποκλειστικά προσωπική θρησκευτική πεποίθηση, αυτή που επιδιώκει τη θέωση μέσω της αναίρεσης του θανάτου. Και οι δυο περιπτώσεις όμως ανήκουν στη σφαίρα της λογοτεχνικής φαντασίας. Η σύγχρονη αμερικανική εκδοχή πουλιέται σε σούπερ-μάρκετ, με τη μορφή σλόγκαν σε προϊόντα ρουχισμού και διατροφικά συμπληρώματα αμφίβολων επιδράσεων. Μπορεί η ψυχή του μάγου και αλχημιστή Γιόχαν Φάουστ να σώζεται τελικά χάρη σε θεϊκή παρέμβαση, γιατί ο Γκαίτε ήταν βαθιά θρησκευόμενος, ποιος όμως σύγχρονος μάγος θα αποδεχόταν, έστω για τον εαυτό του, ότι δεν τον τρομάζουν τα γηρατειά και πιστεύει στον Θεό; Μια τέτοια παραδοχή δεν χρειάζεται ασφαλώς το παραμικρό τουιτάρισμα.
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Σχέδιο: Αποτύπωση βραχογραφίας σαμάνου από τη σπηλιά Trois-Fréres, Γαλλία, περ. 13000 π.Χ. Δείτε τα περιεχόμενα του δέκατου πέμπτου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
