Είδα χθες το A Complete Unknown του Τζέιμς Μάνγκολντ. Πρόκειται για μια καλή ταινία· όχι ισάξια του Ντίλαν –αυτό άλλωστε δεν είναι δυνατόν– αλλά με ολοκληρωμένους χαρακτήρες και ωραία ισορροπία ανάμεσα στα τραγούδια και τα γεγονότα. Οι ερμηνείες των ηθοποιών είναι εξαιρετικές, και η αναπαράσταση της εποχής απόλυτα πειστική. Ειδικά οι εξωτερικές σκηνές μοιάζουν σαν να έχουν γυριστεί εκείνη ακριβώς τη δεκαετία, στα ’60s. Επίσης αναφερόταν στα πολιτικά γεγονότα και το πολιτισμικό περιβάλλον, χωρίς όμως αυτά να αποκτούν κεντρική θέση· έμεναν στο background. Το ταξίδι του καλλιτέχνη είναι το βασικό θέμα. Πρόκειται, κατά κάποιον τρόπο, για ένα comfort film· ο θεατής παίρνει ακριβώς αυτό που περιμένει: ο ήρωας περνά από ταραχές και αβεβαιότητες, ξέρουμε όμως ότι δικαιώθηκε και μένουμε με μια νότα αισιοδοξίας και αποδοχής. Αυτό δεν είναι αμελητέο.
Η πιο σημαντική επιλογή των δημιουργών, κατά τη γνώμη μου, ήταν ότι επέλεξαν να αφηγηθούν μια συγκεκριμένη περίοδο της ζωής του Ντίλαν –όχι την πορεία του μέχρι σήμερα ή το Νόμπελ. Πρόκειται για στρατηγική κίνηση που αποδίδει. Οι βιογραφικές ταινίες που προσπαθούν να τα πουν όλα αποτυγχάνουν σχεδόν πάντα· Το Walk the Line είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: γεμάτη ενδιάμεσα επεισόδια χωρίς ψυχή, σαν συλλογή από “καρέ-σταθμούς” της ζωής του Τζόνι Κας, δεν κατορθώνει να συνθέσει αληθινή αφήγηση. Αντίθετα, το A Complete Unknown δίνει χώρο στους χαρακτήρες να αποκαλυφθούν και να μεταμορφωθούν.
Ωστόσο, εδώ εντοπίζεται και ο βασικός μου προβληματισμός. Η περίοδος που επιλέγει η ταινία –το πέρασμα από τη φολκ στη ροκ, ο ηλεκτρικός Ντίλαν και η αντίδραση του κοινού– έχει ήδη καλυφθεί με λαμπρό τρόπο από το No Direction Home του Μάρτιν Σκορσέζε. Είναι φυσικά μια σημαντική στιγμή για τον ίδιο και για την πολιτισμική ιστορία των ΗΠΑ, του κόσμου κατ’ επέκτταση. Όμως είναι και μια σχετικά “εύκολη” περίοδος, που προσφέρεται για αφήγηση: έχει αναγνωρίσιμα σημεία καμπής, επιτρέπει να αφηγηθείς την άνοδο και τη σύγκρουση χωρίς να αγγίξεις το άβολο, υπάρχει κι ένα happy end αντικειμενικό και αναμφισβήτητο.
Πιστεύω όμως ότι η πιο ριζική και ουσιαστική περίοδος στη ζωή και το έργο του Ντίλαν είναι εκείνη που ακολουθεί το ατύχημά του. Εκεί όπου, τραυματισμένος σωματικά και ψυχικά, αποσύρεται, γίνεται οικογενειάρχης, αναθεωρεί τη δημόσια περσόνα του, αποκόπτεται από την πολιτική και στρατεύεται θρησκευτικά. Είναι η περίοδος που τον οδηγεί στο Slow Train Coming και στο Saved· μια περίοδος που δεν προσφέρει καθαρές αφηγηματικές λύσεις ούτε επιβεβαιώσεις. Δεν υπάρχει εδώ άνοδος και δόξα. Υπάρχει πτώση, ανασφάλεια, αποξένωση από το κοινό του, αμφισβήτηση. Και τελικά η πιο δύσκολη επιλογή: να προτιμήσει την πίστη από την αναγνώριση.
Η ιστορία πίσω από το Freewheelin’ είναι ιστορία έμπνευσης, νιότης και ελευθερίας. Η ιστορία πίσω από το Slow Train είναι ιστορία εσωτερικής κρίσης, ταπείνωσης και αναζήτησης νοήματος. Η μία σε παρηγορεί· η άλλη σε ταράζει. Αν κάποτε γυριστεί μια μεγάλη ταινία για τον Dylan, αυτή λογικά θα βασίζεται στην πιο “αφιλόξενη” περίοδό του –σε εκείνη όπου έγινε ακατανόητος ακόμα και στους θαυμαστές του. Μόνο εκεί μπορεί να φανεί τι πραγματικά σημαίνει να είσαι σπουδαίος καλλιτέχνης που ρισκάρει, όχι απλώς τη φήμη του, αλλά την ίδια του την ταυτότητα.
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Δείτε τα περιεχόμενα του δέκατου πέμπτου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
