Η ποιητική συλλογή Αρχαίος Πίθηκος της Χλόης Κουτσουμπέλη κυκλοφόρησε το 2024 από τις εκδόσεις Πόλις. Σύμφωνα με τη Λίλια Τσούβα, η συλλογή αυτή παρουσιάζει μια ώριμη ποιητική φωνή, όπου η Κουτσουμπέλη, μέσα από αλληγορίες και συμβολισμούς, εξετάζει την επαναληπτικότητα της ανθρώπινης μοίρας και την ακινησία του τεχνοκρατικού πολιτισμού.
Η συλλογή εστιάζει σε αρχετυπικές έννοιες και μυθολογικές μορφές, αναδεικνύοντας τον αέναο κύκλο ζωής και θανάτου. Η ποιήτρια χρησιμοποιεί φιλοσοφικές διαστάσεις για να σχολιάσει την έλλειψη ουσιαστικής προόδου και την ανθρώπινη ματαιοδοξία. Όπως αναφέρει η Αριστούλα Δάλλη, η Κουτσουμπέλη συνθέτει έναν νεόπλαστο κόσμο, όπου οι δημιουργικές δυνάμεις κινούνται ελεύθερα, παρά τις επαναλήψεις στη μοίρα των ανθρώπων.
Ο Αρχαίος πίθηκος προσφέρεται για πλούσια ψυχαναλυτική ανάλυση, καθώς εμβαθύνει σε ζητήματα εξουσίας, οικογένειας, γλώσσας και ταυτότητας. Ενδεικτικά θα σας μιλήσω για το ποίημα Ξαφνικά αγάπησα τη μητέρα:
Όταν το φεγγάρι-ασπιρίνη
διαλύθηκε,
όταν τα κόκαλα του πατέρα
στην υδρία έτριξαν,
όταν τα επτά αδέλφια είχαν φυτευτεί
σε επτά λάκκους στον λαχανόκηπο
και ξεπρόβαλλαν μόνο τα κεφάλια τους,
στο πατρικό έμεινα μόνη εγώ με τη μητέρα.
Έτρεχα γύρω απ’ το ίδιο δέντρο
ώσπου να λιώσουν
τα κίτρινα από βούτυρο παπούτσια μου
ενώ η μητέρα διατηρούσε παράνομη σχέση
με έναν νάνο που τον φώναζε χρόνο
γιατί χάραζε με ρυτίδες τις πατούσες της.
Την όγδοη μέρα του όγδοου μήνα
νοστάλγησα ξαφνικά το στήθος της
θέλησα να ρουφήξω το γάλα και το αίμα της.
Ο νάνος όμως έξω απ’ την κρεβατοκάμαρα
κρατούσε μια γυάλινη σφαίρα κι ένα σφυρί στο χέρι.
Πρώτον, μου είπε σοφά, πρέπει να σπάσεις τον κύκλο.
Δεύτερον, η μητέρα έφαγε μέσα απ’ το βάζο
την παιδική σου ηλικία.
Τρίτον και σπουδαιότερο,
οι τρύπες που άνοιξαν τόσα χρόνια οι αρουραίοι στο χώμα
δεν καλύπτονται με μαρμελάδα σ’ ένα ποίημα.
Το ποίημα είναι έντονα συμβολικό και γεμάτο υπαρξιακά και ψυχαναλυτικά στοιχεία. Προσπαθώ εδώ μια ανάλυση των βασικών θεμάτων και εικόνων του:
1. Συμβολισμός του φεγγαριού και της ασπιρίνης
Το φεγγάρι-ασπιρίνη, που «διαλύθηκε», υποδηλώνει την απώλεια μιας πηγής θεραπείας ή παρηγοριάς. Το φεγγάρι, ως παραδοσιακό σύμβολο της μητρικής μορφής και του ασυνειδήτου, εδώ διαλύεται, αφήνοντας το υποκείμενο εκτεθειμένο στον πόνο και στην απουσία.
2. Θάνατος, απώλεια και οικογενειακή μνήμη
Τα «κόκαλα του πατέρα» στην υδρία και τα «επτά αδέλφια» που είναι φυτεμένα στον λαχανόκηπο υποδηλώνουν τη βαρύτητα της οικογενειακής απώλειας. Τα κεφάλια που ξεπροβάλλουν από τον κήπο είναι μια μακάβρια εικόνα, που συνδυάζει τον θάνατο με τη ζωή, σαν οι νεκροί να παραμένουν με έναν τρόπο παρόντες, αλλά αδύναμοι και φυλακισμένοι.
3. Ο εγκλωβισμός και ο κύκλος
Το υποκείμενο τρέχει γύρω από το ίδιο δέντρο, μια εικόνα που υποδηλώνει τον φαύλο κύκλο της ζωής, της επανάληψης και της αδυναμίας διαφυγής. Τα «κίτρινα από βούτυρο παπούτσια» που λιώνουν είναι μια τρυφερή αλλά και ζοφερή εικόνα της φθοράς και της προσπάθειας.
4. Η μητέρα και ο χρόνος ως νάνος
Η μητέρα είναι μια πολυσύνθετη φιγούρα. Έχει μια «παράνομη σχέση» με τον νάνο, ο οποίος ονομάζεται «χρόνος». Ο χρόνος εδώ προσωποποιείται ως κάτι μικρό αλλά ισχυρό, που φέρνει τη φθορά («χαράζει με ρυτίδες τις πατούσες της»).
Η μητέρα, σε μια πράξη καταβρόχθισης, «έφαγε μέσα από το βάζο την παιδική σου ηλικία». Αυτή η εικόνα μπορεί να υποδηλώνει την απορρόφηση του υποκειμένου από τη μητρική φιγούρα, αφήνοντας ένα αίσθημα απώλειας της αθωότητας.
5. Το ασυνείδητο και η επιστροφή στην παιδική ηλικία
Στην «όγδοη μέρα του όγδοου μήνα», το υποκείμενο ανακαλεί τη μητέρα και την επιθυμία να ρουφήξει «το γάλα και το αίμα της». Αυτή η εικόνα παραπέμπει σε μια πρωταρχική, σχεδόν αρχέγονη ανάγκη σύνδεσης με τη μητρική φιγούρα. Η νοσταλγία για το στήθος της μητέρας αντικατοπτρίζει μια επιθυμία για επιστροφή στην ασφάλεια και την πληρότητα της παιδικής ηλικίας.
6. Ο νάνος και η γυάλινη σφαίρα
Ο νάνος (χρόνος) προτείνει τρία σημαντικά βήματα:
α. «Να σπάσεις τον κύκλο»: Υποδεικνύει την ανάγκη διαφυγής από την επανάληψη και τον εγκλωβισμό.
β. «Η μητέρα έφαγε την παιδική σου ηλικία»: Εδώ εκφράζεται η ιδέα ότι η μητέρα έχει καταναλώσει, κυριολεκτικά ή μεταφορικά, τις μνήμες και την αθωότητα του παιδιού.
γ. «Οι τρύπες των αρουραίων δεν καλύπτονται με μαρμελάδα»: Υποδηλώνει ότι τα τραύματα του παρελθόντος δεν μπορούν να καλυφθούν εύκολα ή να διορθωθούν με απλές πράξεις. Η ωμή αλήθεια παραμένει.
7. Θεματική Επισκόπηση
• Οικογένεια και Τραύμα: Η καταπιεστική και πολυπλόκαμη δυναμική της οικογένειας είναι πανταχού παρούσα. Η μητέρα και ο χρόνος λειτουργούν ως πηγές τραύματος και αποξένωσης.
• Απώλεια και Νοσταλγία: Το ποίημα είναι εμποτισμένο με μια αίσθηση απώλειας (πατέρα, αδέλφια, παιδική ηλικία) και την αδυναμία επιστροφής σε μια ιδανική κατάσταση.
• Ο Χρόνος και η Φθορά: Ο χρόνος εμφανίζεται ως δύναμη ακατανίκητη, που φθείρει, αποδομεί και αφήνει ανεπούλωτα τραύματα.
Συμπέρασμα
Το ποίημα διακατέχεται από μια σκοτεινή υπαρξιακή ατμόσφαιρα, γεμάτη μεταφορές και συμβολισμούς που συνδέονται με τον χρόνο, την απώλεια και την παιδική ηλικία. Εξερευνά την έννοια της οικογενειακής κληρονομιάς και του τραύματος, αναδεικνύοντας την αδυναμία να καλύψει κανείς τα τραύματα με επιφανειακές πράξεις, όπως το «γέμισμα τρυπών με μαρμελάδα». Η Χλόη Κουτσουμπέλη στον Αρχαίο Πίθηκο σκηνοθετεί μια προέκταση του Κυνόδοντα, όπου η οικογένεια λειτουργεί ως ένα κλειστό σύστημα με το τραύμα και την καταπίεση να αναπαράγονται. Με λόγο ποιητικό και αρετή το μοντάζ των εικόνων οι στίχοι της έχουν την ταχύτητα που ταιριάζει στις μέρες μας.
Λάρισα, 22.1.2025
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Ζωγραφική: ©Ilya Zomb. Δείτε τα περιεχόμενα του δέκατου τέταρτου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
