Αν όπως είπε ο Γκαίτε η μουσική του Μπαχ μας παραπέμπει στον Θείο Νου που συζητεί με τον εαυτό του λίγο πριν την δημιουργία, τότε δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η μουσική του Μπαχ είναι η πλέον κατάλληλη πριν τον εορτασμό της Σάρκωσης του Λόγου.
Για να μην περιορίσουμε τις αναφορές μας σε άλλους συνθέτες που συνέθεσαν μουσική για την εορτή των Χριστουγέννων, επιλέξαμε 6 δίσκους του Ιωάννη Σεβαστιανού, συμπεριλαμβανομένων τριών διαφορετικών εκτελέσεων του Χριστουγεννιάτικου Ορατορίου και τριών εκτελέσεων του Magnificat, ώστε να μην αδικηθούν οι εκτελέσεις με όργανα εποχής, μία προσέγγιση που συνδυάζει τη χρήση οργάνων του 18ου αι. ή πιστών αντιγράφων τους με την προηγμένη μουσικολογική έρευνα, αλλά ούτε και οι πιο παραδοσιακές προσεγγίσεις που χρησιμοποιούν την πολυπληθή ορχήστρα του 18ου αι., ή όσες θα μπορούσαν να θεωρηθούν ενδιάμεσες, όπως εκείνη του Άρνονκουρ, η οποία υπερασπίζεται και τη χρήση σύγχρονων μουρικών οργάνων αλλά παράλληλα κάνει χρήση των πορισμάτων της μουσικολογικής έρευνας σε ζητήματα εκτέλεσης της μουσικής του Μπαρόκ.
Τρεις ηχογραφήσεις του Χριστουγεννιάτικου Ορατορίου του Μπαχ.
I. Johann Sebastian Bach: Weihnachtsoratorium
Deutsche Grammophon
Με τα μουσικά σύνολα Concentus Musicus Wien και Tölzer Knabenchor
Διευθύνει ο Nikolaus Harnoncourt
Μονωδοί οι Peter Schreier και Robert Holl.
[Διαθέσιμο κυρίως σε DVD. Περιορισμένη διαθεσιμότητα σε cd.]
Μέσα από τη δεξιοτεχνία του λάμπει ανόθευτη η χαρά της ανακάλυψης, έστω και αν αυτή δεν είναι η πρώτη ηχογράφηση του έργου από τον Harnoncourt. Αξιοσημείωτη είναι η χρήση παιδιών της Tölzer Knabenchor στην ερμηνεία μονωδιών για υψίφωνο και άλτο, όπως δηλαδή ήταν, πιθανότατα, το έθος την εποχή του Μπαχ. Αν και ενδεχομένως να ξενίσει αρχικά το ανεξοικείωτο αυτί, δίνει μία επιπρόσθετη διάσταση στο έργο. Η αρχαϊκότητα της σύλληψης του Harnoncourt είναι απαραίτητο αντίδοτο στα πολλαπλά ζητήματα που ελλοχεύουν στην ερμηνεία του Χριστουγεννιάτικου Ορατορίου.
II. Johann Sebastian Bach: Weihnachtsoratorium
Archiv Produktion
Με τα μουσικά σύνολα Münchener Bach-Chor και Münchener Bach-Orchester.
Διευθύνει ο Karl Richter.
Μονωδοί οι Gundula Janowitz, Christa Ludwig , Fritz Wunderlich και Franz Crass.
Είναι βέβαιο ότι η ηχογράφηση του Ρίχτερ δεν θα ικανοποιήσει τους ζηλωτές προσεγγίσεων με πληρέστερη ιστορική θεμελίωση. Παρά το γεγονός ότι τόσο η χορωδία όσο και ο μαέστρος κατέχουν το ιδίωμα του Μπαχ και εκφράζονται με ζηλευτή δεξιοτεχνία, οι μονωδοί αποσπούν την προσοχή μας. Η παρουσία μίας τέτοιας σειράς μονωδών πραγματικά κλέβει την παράσταση.
Το βάθος της ερμηνείας του Fritz Wunderlich στην άρια Ich will nur dir zu Ehren leben αποτελεί ένα από τα πλέον αξιομνημόνευτα σημεία του έργου. Οι φωνές της Janowitz και της Ludwig πραγματικά αγγελικές, ενώ δύσκολα θα μπορούσε να βρεθεί καλύτερος βαθύφωνος από τον Franz Crass. Συνιστάται ανεπιφύλακτα σε όσους είναι διατεθειμένοι να κάνουν μερικές παραχωρήσεις σε θέματα ιστορικής ερμηνείας.
III. Johann Sebastian Bach: Weihnachtsoratorium
Harmonia Mundi
Με τα μουσικά σύνολα RIAS-Kammerchor και Akademie für Alte Musik, Berlin.
Διευθύνει ο René Jacobs
Μονωδοί οι Dorothea Röschmann, Andreas Scholl, Werner Güra και Klaus Häger.
Η ερμηνεία του René Jacobs αποτελεί αναμφίβολα σταθμό στην δισκογραφία του Μπαχ, παρά το γεγονός ότι η ορχήστρα συχνά επισκιάζει τις εξαιρετικές συμβολές των μονωδών. Ο Jacobs ανάμεσα στους νεώτερους αρχιμουσικούς κατέχει άψογα τους εκφραστικούς τρόπους της μπαρόκ μελωδίας. Αρκετά γρήγορα τέμπι και δραματικές εναλλαγές ηχοχρωμάτων συμβάλλουν στην χαρακτηριστική αίσθηση του Perpetuum mobile που μοιάζει να είναι το αισθητικό πρόταγμα της ερμηνείας του. Αν θα έπρεπε να κρατήσουμε ένα και μόνο στοιχείο από αυτή την ηχογράφηση, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι θα ήταν η παρουσία της RIAS-Kammerchor η οποία διακρίνεται για την ακρίβεια στην εκφορά του λόγου και την αισθηματική της εσωτερικότητα. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι ο Jacobs έχει την ικανότητα να δημιουργεί μία ονειρική ατμόσφαιρα.
Και ακολουθούν τρεις ηχογραφήσεις του Magnificat:
Ι. Johann Sebastian Bach: Magnificat
Harmonia Mundi
Με τα μουσικά σύνολα La Chapelle Royale και Collegium Vocale Gent.
Διευθύνει ο Philippe Herreweghe
Μονωδοί οι Barbara Schlick, Agnes Mellon, Gerard Lesne, Howard Crook, Peter Kooy.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το Mangificat που μας δίνει Herreweghe θα ήταν η προσωπική μου επιλογή αν ναυαγούσα σε ένα έρημο νησί. Ο Herreweghe αποτυπώνει στην ερμηνεία του την δοξολογική υφή του έργου αλλά και την εσωτερικότητά του. Καθαρές μελωδικές γραμμές και οι μουσικές φράσεις αναπνέουν στον χώρο των σχετικά αργών τέμπι. Ο Howard Crook μας δωρίζει το πιο δραματικό Deposuit potentes της δισκογραφίας, ενώ ο Peter Kooy αναδεικνύει μοναδικά τη στοχαστικότητα του Quia fecit mihi magna. Η χορωδία Collegium Vocale βρίσκεται σε μία από τις ευτυχέστερες στιγμές της.
Ο δίσκος περιλαμβάνει επίσης την καντάτα Έργο 80 Ein feste Burg ist unser Gott, το οποίο νομίζω ότι αποτελεί την καλύτερη δυνατή επιλογή.
ΙΙ. Johann Sebastian Bach: Magnificat
Erato
Με τα μουσικό σύνολο Le Concert d’Astrée.
Διευθύνει η Emmanuelle Haïm.
Μονωδοί οι Natalie Dessay, Karine Deshayes, Philippe Jaroussky, Laurent Naouri και Toby Spence.
Πολύ καλή ηχογράφηση, αλλά μόνον για όσους δεν είναι αλλεργικοί στους προκλητικά γρήγορους χρόνους στην ερμηνεία της Μπαρόκ μουσικής. Οι εξαιρετικοί μονωδοί υπηρετούν τη χειμαρρώδη προσέγγιση της αρχιμουσικού και τη δεξιοτεχνική επίδειξη στην οποία συντείνουν οι αισθητικές επιλογές της.
Το έργο του Μπαχ συμπληρώνεται με το Dixit Dominus του Χαίντελ. Κατά μία έννοια η κάπως ιδιάζουσα προσέγγιση της Haim ταιριάζει καλύτερα σε ένα χαιντελιανό έργο με σαφείς ιταλικές επιρροές.
ΙΙΙ. Johann Sebastian Bach: Magnificat
Teldec
Με το μουσικό σύνολο Concentus Musicus Wien.
Διευθύνει ο Nikolaus Harnoncourt.
Μονωδοί οι Helrun Gardow, Kurt Equiluz, Hildegard Heichele.
Αν και θεωρώ την ηχογράφηση του Herreweghe ως την αρτιότερη τεχνικά από τις τρεις, θα συνιστούσε παράλειψη η απουσία αναφοράς στον Άρνονκουρ.
Σε εκείνον οφείλουμε μεγάλο μέρος της γνώσης μας για το ρεπερτόριο και τις μουσικές τεχνικές του μπαρόκ. Οι αισθητικές του επιλογές στην ερμηνεία της Μπαρόκ μουσικής έχουν χαρακτηριστεί προσωπικές, ακόμη και διαστροφικἐς. Εδώ όμως οφείλουμε να τον υπερασπιστούμε. Η προσέγγισή του όχι μόνον επιλύει τεχνικά ζητήματα, όπως τη μελισματική εκφορά της πρώτης συλλαβής της λέξης magnificat, αλλά και διέπεται από μία πνευματικότητα που συχνά απουσιάζει από νεώτερες ερμηνείες. Η ηχογράφηση περιέχει το ωραιότερο ίσως Omnes generationes της δισκογραφίας. Οι μονωδίες έχουν μία αισθαντική πλαστικότητα, καρπός του γόνιμου μουσικού ενστίκτου του Άρνονκουρ.
