Λάνα Μανδύλα, Μετέωρες Μαργαρίτες, Αθήνα: Γκοβόστης, 2022.
«Αφιερωμένο στη γυναικεία προσμονή»: ήδη από την πρώτη σελίδα, με αυτή τη δέσμευση-ανάθημα στη γυναικεία φύση και την ικανότητά της να περιμένει, να υπομένει, να μεταμορφώνεται και να ονειρεύεται τη στιγμή ενός καλύτερου χώρου μέσα στην κοινωνική κατασκευή του φύλου, η Λάνα Μανδύλα ξεκαθαρίζει με ακρίβεια την πηγή συγκίνησης και εν τέλει, τη βαθύτερη έννοια πίσω από τα ποιήματα της συλλογής Μετέωρες Μαργαρίτες, η οποία κυκλοφόρησε στα τέλη του 2022 από τις εκδόσεις Γκοβόστη.
Οι Μετέωρες Μαργαρίτες είναι το έκτο ποιητικό έργο της Λάνας Μανδύλα, ενώ κατά το παρελθόν έχει εκδώσει και ένα βιβλίο-αφήγημα αφιερωμένο στη μνήμη του πατέρα της, Γιάννη Μανδύλα. Η συλλογή αποτελείται από 39 ποιήματα και θα μπορούσε κανείς να πει ότι αυτά χωρίζονται νοερά σε τρεις ενότητες: ποιήματα όπου πρωταγωνιστεί η γυναικεία μορφή και ο πολυσύνθετος κόσμος της, ποιήματα στοχαστικού και υπαρξιακού χαρακτήρα γύρω από τον έρωτα, τον θάνατο, τη ματαίωση και το όνειρο και ποιήματα που θα έλεγε κανείς πως απαθανατίζουν ποιητικά κάποια εικόνα νεκρής φύσης ή καλύτερα, τυχαίας αφορμής για να γεννηθεί το ποίημα. Θα μπορούσα ίσως, να προσθέσω και μια τέταρτη ενότητα, όπου περιλαμβάνονται πέντε ποιήματα για το Θείο Δράμα και το κατανυκτικό κλίμα της εωθινής περιόδου, της οποίας τον πένθιμο τόνο διαδέχεται η νίκη της ζωής.
Ωστόσο, σίγουρα δεν μιλάμε για μια ποιητική δοκιμή που να υιοθετεί τον φεμινιστικό λόγο με τα αυστηρά, και άλλοτε ριζοσπαστικά κριτήρια της θεωρίας, καθώς η γυναικεία φύση στην ποίηση της Λάνας Μανδύλα σκοπείται κυρίως από την ανθρωποκεντρική της διάσταση, εκείνη που θα μνημονεύσει λόγους ή πρόσωπα γυναικών ως σύμβολα ή φευγαλέες παρουσίες μέσα στο ποίημα. Οι γυναίκες, «μετέωρες» και τοποθετημένες εκ των προτέρων σε μια θέση ευαίσθητη όσον αφορά στο διαχρονικό ζήτημα των διεκδικήσεων της θηλυκότητας για αναγνώριση και αποδοχή, στην ποίηση της Μανδύλα βρίσκουν φωνή μέσα από τα αφιερωμένα σε εκείνες ποιήματά της και μέσα από την ανάθεση του πρωταγωνιστικού ρόλου σε αυτές, σε ορισμένα ποιήματα. «Γυναίκες μετέωρες»: «Γυναίκες μετέωρες/ Μαργαρίτες μαδημένες./Πέταλα σκορπισμένα/ στα αιώνια μονοπάτια/ της κραυγής του πόνου./Στην προσμονή της αναγνώρισης//.
Αξίζει να σταθεί κανείς, όμως, στην −όχι συνήθη στις ποιητικές συλλογές− επιλογή της Λάνας Μανδύλα, να θέσει ως πρώτο ποίημα της συλλογής (και ήδη πριν από τις σελίδες με τα Περιεχόμενα του βιβλίου) το ποίημα «Κόκκινο Ρόδο» της σημαντικής και τολμηρής ιρανής ποιήτριας που χάθηκε νέα σε αυτοκινητικό δυστύχημα, Forough Farrokhzad (Φορούγ Φαροχζάντ). Το ποίημα μετέφρασε στα ελληνικά η Λάνα Μανδύλα, από την αγγλική μετάφραση του Ahad Ghorbani, και αποτελεί μια σχεδόν δοξαστική περιγραφή της αρχέγονης θηλυκότητας-συμβόλου της μητρότητας και εν τέλει, της ίδιας της ζωής, της ίδιας της φύσης. Αυτή η επιλογή της Μανδύλα δεν φαίνεται να είναι τυχαία καθώς, στο σύνολο της η συλλογή, διέπεται από το στοιχείο της διαλεκτικής μεταξύ ζωής και θανάτου που τα χωρίζει ή τα ενώνει αυτό που ονομάζουμε πεπρωμένο:
Δεν μπορεί η ζωή
Δεν μπορεί η ζωή
τον θάνατο να σταματήσει
μήτε ο θάνατος τη ζωή.
Ως εραστές ζευγαρώνουν
η ζωή κάθε αυγή,
ο θάνατος το δειλινό,
στου πεπρωμένου τον ρουν.
Η φθαρτότητα της ανθρώπινης φύσης και το αναπόφευκτο τέλος του βίου, απασχολούν συστηματικά την ποιήτρια. Με σκέψη στοχαστική και λόγο λιτό, η Μανδύλα διαχειρίζεται το βάρος της απώλειας ως γεγονός που απαθανατίζεται ως έχει, δίχως αισθητικές και λυρικές επενδύσεις που να εκβιάζουν τη συγκίνηση. Τα ποιήματά της αυτά, αποτελούν συχνά φόρο τιμής στη μνήμη φίλων αγαπημένων που δεν βρίσκονται πια εδώ, αλλά το πέρασμά τους από τη ζωή της ποιήτριας ενεργοποιεί σταθερά τα αντανακλαστικά της ποίησής, που είναι ικανή να αναστυλώσει και την αγάπη και τη μνήμη. Πλέον χαρακτηριστικό και για συγκινητικό το ποίημά της για τον, φίλο και μέντορά της στο ταξίδι της γραφής, Κώστα Γ. Παπαγεωργίου:
Απαγορεύεται η πρόσβαση
(για τον Κώστα Γ. Παπαγεωργίου)
Περπατώ με βαρύ το βήμα τον μακρύ σκοτεινό διάδρομο.
Στο βάθος μια μεταλλική βαριά πόρτα ανοιχτή.
Τον βλέπω χλωμό,να γράφει στον αέρα.
Η πόρτα κλείνει με γδούπο.
Ο Θάνατος αποκλείει τον χώρο,
απαγορεύει την πρόσβαση.
Τα βιβλία, οι πένες του, έρημα,
πενθούν τον αφοσιωμένο φίλο τους.
Συχνά, με λεπτούς παιγνιώδεις ή ειρωνικούς ελιγμούς, η Λάνα Μανδύλα αναμετράται με το στοιχείο της διάψευσης και της ανατροπής, στρέφοντας τα βέλη της απέναντι σε έννοιες που σηματοδοτούν τις δυσάρεστες και ματαιωτικές εκφράσεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς, όπως είναι η αδιαφορία, η προδοσία και η αλαζονεία. Η ποιητική της γραφίδα άλλοτε ψέγει και άλλοτε απλώς περιγράφει τo ταπεινό, όχι όμως με διδακτική διάθεση, αλλά, αντιθέτως, με βαθιά ανθρώπινη και ειλικρινή αποτίμηση της ουσίας του:
Αλαζονεία
Θανατερό το χαστούκι
αόρατου εχθρού,
ανατροπή της ζωής
του αλαζόνα
που τώρα θρηνεί
της ύπαρξής του
το δεδομένο.
Τέλος, δεν θα μπορούσε να παραλειφθεί η αναφορά και στα αγγλόφωνα ποιήματα της Λάνας Μανδύλα, τα οποία αν και μειοψηφούν ποσοτικά, ωστόσο, αποτελούν ένα επαρκές δείγμα της ικανότητας της ποιήτριας να υπερβαίνει τα σύνορα της γλώσσας και της πρόσληψής της, παράγοντας ποιητικό λόγο με την ίδια επιτυχία.
Ολοκληρώνοντας, η ποίηση της Λάνας Μανδύλα περιστρέφεται γύρω από έννοιες, πρόσωπα και γεγονότα που λειτουργούν έκαστο με τον τρόπο του ως προσωπίδα της ανθρώπινης φύσης και των αμέτρητων εκφάνσεών της. Τα λόγια της διαγράφουν την παράλληλη διαδρομή του ποιητή που παρατηρεί και αναστοχάζεται, κάθε στιγμή ξαναξεκινώντας απ’ την αρχή, την αδιάκοπη πορεία του ανθρώπου από το όνειρο στην απομάγευση, από την ελπίδα στη ματαίωση, από τον θάνατο στη ζωή και αντίστροφα.Η ποίηση της Λάνας Μανδύλα είναι εκεί για να καταγράψει τις στιγμές σε κάθε τι ανθρώπινο και μύχιο, συνθέτοντας ένα άλμπουμ γεμάτο από ποιητικά στιγμιότυπα της ανθρώπινης ύπαρξης στις μικρές και μεγάλες στιγμές της.
*Το κείμενο διαβάστηκε στο πλαίσιο της παρουσίασης του βιβλίου στη Γεννάδειο Σχολή στις 03.04.2023.
