Τρεις διαφορετικές γραφές επεχείρησε ο Αλμπέρτο Μοράβια χωρίς τελικά να ολοκληρώσει σε ενιαίο έργο αυτό το υπό κατασκευή μυθιστόρημα, που παρέμεινε ημιτελές και βρέθηκε κατά τύχη σε μια βαλίτσα μετά τον θάνατό του. Το ανά χείρας βιβλίο περιλαμβάνει και τα τρία αυτά σχεδιάσματα που, μολονότι δεν οδήγησαν πουθενά, μας συστήνουν συναρπαστικά πρόσωπα και μας εισάγουν σ’ έναν σοβαρό προβληματισμό πάνω στην έννοια της ταυτότητας, της ατομικής ευθύνης αλλά και του παραλόγου, που αναδεικνύεται τελικά σε κύριο ρυθμιστή της ανθρώπινης δράσης.
Η δράση τοποθετείται στην κατειλημμένη από τους Γερμανούς Ιταλία λίγο πριν από το τέλος του πολέμου και μετά τη λήξη του. Πρωταγωνιστούν δύο φίλοι εντελώς διαφορετικοί μεταξύ τους. Ο Σέρτζιο, νεαρός κομμουνιστής με μικροαστικές καταβολές, και από την άλλη ο Μαουρίτσιο, εύπορος αστός με ανησυχίες ταξικές και ίσως υπαρξιακές. Νευρωτικός, αμφιθυμικός και ασταθής ο Σέρτζιο, στιβαρός σταθερός και βέβαιος για τον εαυτό του ο Μαουρίτσιο. Με έλλειμμα αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησης ο ένας, με σύμπλεγμα ανωτερότητας και ελαφρώς υπεροπτικός ο άλλος.
Ο Σέρτζιο επιθυμεί διακαώς να πείσει τον Μαουρίτσιο να προσχωρήσει στο κομμουνιστικό κόμμα κι αυτό είναι το προσωπικό του στοίχημα που, αν καταφέρει να το κερδίσει, θα θεωρήσει ότι κατήγαγε θρίαμβο έναντι του ταξικού εχθρού και έναντι της φυσικής υπεροχής του φίλου του, που ενίοτε ζηλεύει. Ωστόσο, ο Μαουρίτσιο δεν υποκύπτει τόσο εύκολα και επιμένει να βάζει σκληρούς όρους στην άτυπη διαπραγμάτευση που κάνει από καιρό με τον Σέρτζιο για την προσχώρησή του ή μη. Ο Μαουρίτσιο θα πεισθεί να εγγραφεί στο κόμμα, στο οποίο όπως ισχυρίζεται είναι ήδη φίλα προσκείμενος, εάν ο Σέρτζιο του παραχωρήσει την ερωμένη του, τη Λάλα. Παραδόξως, ο Σέρτζιο αποδέχεται το αίτημα του φίλου του και οι όποιοι ενδοιασμοί του γρήγορα υποχωρούν, δεδομένου μάλιστα ότι δεν τρέφει και πολύ δυνατά αισθήματα για τη Λάλα.
Ο Σέρτζιο και η Λάλα ζουν μια μονότονη και στερημένη ζωή χωρίς άλλες απολαύσεις και διασκεδάσεις πέρα από τον έρωτά τους. Η Λάλα είναι σφοδρά ερωτευμένη αλλά τα αισθήματα του Σέρτζιο υπολείπονται σε ένταση και πάθος. Είναι φορές που ο Σέρτζιο προσπαθεί να καταπνίγει το θυμό που νιώθει για εκείνη, είναι φορές που την απαξιώνει μέσα του χωρίς να το εκδηλώμει μπροστά της, είναι φορές που την περιφρονεί. Δε διστάζει λοιπόν καθόλου να τη θυσιάσει για να πετύχει τον ποθούμενο προσηλυτισμό του πλούσιου φίλου του, πράγμα που υποτίθεται ότι θα σημάνει και τον ηθικό θρίαμβο επί του αστού. Όμως, ο αστός έχει άλλο σχέδιο στο μυαλό του και με τρόπο περίπου μεφιστοφελικό εξυφαίνει την παγίδα του.
Σ’ αυτή την παράδοξη διελκυστίνδα, όπου οι δύο αντίμαχοι περισσότερο, παρά φίλοι, διεκδικούν ο καθένας την ψυχή και τον ηθικό εξανδραποδισμό του άλλου, η Λάλα παίζει στην πραγματικότητα έναν ρόλο καθαρά διακοσμητικό. Μέσω αυτής θα προσπαθήσει ο ανίσχυρος Σέρτζιο να καθυποτάξει τον αστό Μαουρίτσιο. Και πάλι με όχημα τη Λάλα θα επιχειρήσει ο ισχυρός Μαουρίτσιο να ταπεινώσει τον ανερμάτιστο Σέρτζιο. Προς στιγμή, η Λάλα φαντάζει περίπου femme fatale, αν και μέχρι τέλους παραμένει μια φτωχή και δυστυχισμένη γυναίκα που εν αγνοία της μπλέκεται στο ξεκαθάρισμα λογαριασμών δυο οιονεί φίλων, εκ των οποίων κανένας δεν τη διεκδικεί και δε νοιάζεται για την αξιοπρέπειά της, ούτε καν ο εραστής της, καίτοι κομμουνιστής, άρα και πιο ευαισθητοποιημένος σε τέτοια ζητήματα.
Η Λάλα που από γραφή σε γραφή παραλλάζει και χρωματίζεται κάθε φορά με όλο και πιο διαφορετικές αποχρώσεις (πράγμα που άλλωστε συμβαίνει και στη σκιαγράφηση των άλλων χαρακτήρων) είναι και η πιο αδρά σκιτσαρισμένη. Παρουσιάζεται αφοπλιστικά απλή, γεμάτη από πάθος και ερωτικά συναισθήματα έντονα, πρωτογενή και ανεπεξέργαστα. Λειτουργεί κυρίως με το ένστικτο και το συναίσθημα και διαθέτει μια αρχαϊκή αυθεντικότητα, κάτι το περίπου ζωώδες.
Ο Σέρτζιο επικαλείται συχνά τη λογική και τα λογικά επιχειρήματα, κάθε φορά που προσπαθεί να υπερασπισθεί τον εαυτό του και την ιδεολογία του. Ωστόσο, η σκέψη και η δράση του υπαγορεύονται κυρίως από μια σειρά ανορθολογικών παραγόντων, που τον οδηγούν στη μία ή την άλλη απόφαση. Ως ο πιο αδύναμος εντέλει κρίκος στην όλη ιστορία, άγεται και φέρεται από λίγο-πολύ σκοτεινές δυνάμεις του ασυνείδητου και της ψυχής, που τον απομακρύνουν από τη λογική. Ευάλωτος λόγω ιδιοσυγκρασίας και εντελώς ανυπεράσπιστος λόγω συγκυρίας, μοιάζει να παρασύρεται από παρορμήσεις που λειτουργούν ερήμην του και που τον οδηγούν μακριά απ’ τους σκοπούς του. Η ιδεολογική του θωράκιση λίγο τον βοηθά και, στην ουσία, τον αφήνει ανοχύρωτο μπροστά στον αντίπαλο που υπερέχει κοινωνικά, οικονομικά και φυσικά, αν και φαίνεται να υστερεί ηθικά. Το ίδιο περίπου συμβαίνει και με τον Μαουρίτσιο. Επιτρέπει στον εαυτό του να παίζει με τις αδυναμίες και τα ελλείμματα του φίλου του και να τον ταπεινώνει με τρόπο που μαρτυρά αναλγησία.
Ο Μοράβια ψυχογραφεί εξονυχιστικά και εξαντλητικά τους πρωταγωνιστές του διεισδύοντας στα άδυτα της ψυχής τους. Χαρτογραφεί και βυθομετρά το χάος εντός τους με τρόπο διεξοδικό και αναλυτικό προσφέροντας ένα απολαυστικό πανόραμα χαρακτήρων και ιδιοσυγκρασίας. Στέκεται κριτικά απέναντι στις ιδεολογίες και φαίνεται να πιστεύει πως αυτές παρέχουν άλλοθι κι επιχειρήματα σε κάθε λογής τραυματισμένους ψυχισμούς ώστε αυτοί να εκτονώνουν τα πάθη τους κάτω από κοινωνικώς αποδεκτά προσχήματα και με ευλογοφανείς δικαιολογίες.
[Πρώτη δημοσίευση.]
