Αλεξάνδρα Μπακονίκα, Ντελικάτη γυναίκα, εκδ. Πόλις, Αθήνα 2021.
Το κεντρικό θέμα στα ποιήματα της Αλεξάνδρας Μπακονίκα είναι η έλξη ανάμεσα στη γυναίκα και τον άντρα, το παιχνίδι προσέγγισης, το φλερτ. Υπάρχει συνήθως μια σκηνοθεσία, καβαφικού τύπου. Ο λόγος είναι ηθελημένα πεζός. Ο λυρισμός του αισθήματος υποκύπτει στην αφήγηση μιας ιστορίας αποσπασματικής. Κάθε ποίημα είναι μια σεκάνς του ερωτικού ψυχισμού. Είναι το κρυφό μυστικό που εκμυστηρεύεται μια γυναίκα σε μια φίλη της: το αντρικό πρόσωπο, η μορφή του, οι κινήσεις κι ο χαρακτήρας του, το σενάριο της γνωριμίας, τα φίλτρα που χρησιμοποιεί η γυναίκα για να τον προσεγγίσει. Αν είσαι άντρας αναγνώστης, νιώθεις πως κρυφακούς γυναικεία μυστικά γύρω από τις σχέσεις των δύο φύλων. Πλάθεται λοιπόν μια ίντριγκα, μια αισθησιακή ατμόσφαιρα, ένα αίσθημα που αναζητά τη σάρκα. Η ζωή έχει σημασία γιατί υπάρχει πάντα η αίσθηση ότι κάτι ερωτικό θα προκύψει. Η υποψία πως κάπου ενεδρεύει ο έρωτας. Η σάρκα, ρόδινη, εξακολουθεί να πάλλεται από τη λίμπιντο. Η μονοδιάστατη αυτή αντίληψη, σίγουρα αρκετά μακριά από τον κανόνα της ζωής (γι’ αυτό και σίγουρα περισσότερο γοητευτική), είναι το κοινό σημείο που συνδέει της Αλεξάνδρα Μπακονίκα με τους δύο ποιητές που την εμπνέουν, τον Χριστιανόπουλο και τον Καβάφη. Από τον Χριστιανόπουλο δανείζεται την αποκλειστικότητα του έρωτα, το ερωτικό πάθος, χωρίς όμως το στοιχείο της τραγικότητας. Στην περίπτωση της Μπακονίκα δεν υπάρχει το ερωτικό παράπονο και το τραύμα, στη θέση τους αναφύεται ο αισθησιασμός, η θηλυκή σκέψη, κάποιος ίσως ναρκισσισμός απόλυτα συμβατός με τη γυναικεία ψυχοσύνθεση. Αυτή η απόκλιση από τον Χριστιανόπουλο, την οδηγεί στα εδάφη του Καβάφη, στον αισθησιασμό χωρίς ενοχές, στην αποδραματοποίηση του έρωτα, στην ανάδειξη του μεγαλείου της ερωτικής μέθεξης.
Η τελευταία ποιητική συλλογή της Αλεξάνδρας Μπακονίκα, έχει τον τίτλο Ντελικάτη γυναίκα. Ενδεικτικό το ακόλουθο ποίημα:
ΤΟ ΠΡΟΣΧΗΜΑ
Συμμετείχαν σε επαγγελματικό συνέδριο
σε ένα μεγάλο ξενοδοχείο.
Με το πρόσχημα ότι η βρύση στην μπανιέρα της έπαθε βλάβη,
του ζήτησε να πλυθεί στο δωμάτιό του.
Επίτηδες άφησε ανοικτή την πόρτα του μπάνιου καθώς πλενόταν,
για να τη δει γυμνή.
Ολοφάνερα του ρίχτηκε με αυτόν τον τρόπο.
Όμως ήταν μια επίσπευση των κινήσεων
να κάνουν έρωτα για πρώτη φορά.
Γιατί η έλξη ανάμεσά τους με δύναμη ανεμοστρόβιλου
και δαιμόνια επιμονή συνεχώς μεγάλωνε.
Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Αλεξάνδρας Μπακονίκα είναι η πεζολογία της. Το καβαφικό αντέρεισμα είναι προφανές. Τα ποιήματα της Μπακονίκα μοιάζουν συνήθως με μικρά πεζά κείμενα στον τρόπο που αναπνέουν. Διαθέτουν επίσης έναν καθαρό λόγο, κυριολεκτικό, όπου η αμφισημία συντελείται σε άλλο επίπεδο, στην ερωτική επιθυμία, στο φροϋδικό μοντέλο της έλξης και της απώθησης. Ο πεζός λόγος χτίζει μια ατμόσφαιρα κι η ατμόσφαιρα αυτή καταλήγει στην ποίηση, που εδώ έχει τον χαρακτήρα της εκμυστήρευσης. Η φαινομενική απλότητα απαιτεί μια τόλμη. Είναι πολύ δύσκολο να εκτίθεσαι. Η Μπακονίκα το κάνει όχι για να προκαλέσει αλλά γιατί θεωρεί πως η ζωή έχει να σου προσφέρει μόνο ένα καλό κι αυτό είναι ο έρωτας. Η πεζολογία της δεν είναι τίποτε άλλο από την τεχνική της σκηνοθεσίας. Στήνει μια ιστορία από την καθημερινότητα, τη σχολιάζει, κάνει σύντομες περιγραφές, αφήνεται σε μια επιθυμία, αναδύονται εκφράσεις που τολμούν να πουν κάτι βαθιά ερωτικό. Οι απλές και οικείες φράσεις, στο ρυθμό του πεζού λόγου, έχουν μια δύναμη πίσω από την επιφάνεια. Αυτή είναι η τέχνη της, η φαινομενική απλότητα και η παραπλάνηση που τελείται πίσω από την πεζότητα. Ο δρόμος είχε ανοίξει διάπλατα από τον Καβάφη. Κάθε ποίημα του Καβάφη είναι μια αφήγηση, μια ιστορία, η ανάπλαση μιας ατμόσφαιρας. Στον Καβάφη η ποίηση αναβλύζει μέσα από την αφηγηματική πεζότητα: το ιδιαίτερο ύφος από το αργό σύρσιμο των κουπιών, τα υπόγεια ρεύματα του λόγου, αυτό που κρύβεται και δονεί την επιφάνεια. Στην περίπτωση της Μπακονίκα η τεχνική αυτή εφαρμόζεται με κινητήριο μοχλό έναν καθαρά γυναικείο ψυχισμό. Δεν υπάρχει βέβαια εδώ η αναδίφηση σε ιστορικά ή ψευδοϊστορικά γεγονότα, που για τον Καβάφη ήταν ένας υπαινικτικός τρόπος να μιλήσει για τη δική του ζωή. Στην Μπακονίκα υπάρχει μόνο το παρόν (όπως και σε αρκετά αμιγώς ερωτικά ποιήματα του Καβάφη), η δική της Αλεξάνδρεια είναι η Θεσσαλονίκη, ασχολείται με πρόσωπα που εκπέμπουν αισθησιασμό, επηρεάζεται από τον χαρακτήρα και το ήθος τους, δεν κρύβει την απογοήτευσή της από τη συμπεριφορά πολλών ατόμων με τους οποίους συναναστρέφεται. Μια ροή καθημερινότητας, που αποκτά ενδιαφέρον από τα ερωτικά βλέμματα και τις μύχιες προθέσεις. Είναι το περιβάλλον της πόλης όπου ζει, η ζωή των άλλων όπως τέμνεται με τη δική της ζωή. Οι παρέες της, οι φίλοι, οι φίλες, οι άνθρωποι της καλλιτεχνικής ζωής, οι παλιοί και οι νέοι εραστές, γενικά ο κύκλος που συναναστρέφεται.
Στο δικό της αφηγηματικό εργόχειρο, το αρσενικό έλκεται από το θηλυκό κι από την άλλη το θηλυκό επιστρατεύει τρόπους υπεκφυγής και παράλληλα μαγνητισμού του αντρικού βλέμματος. Οδηγούμαστε σε ιστορίες με σενάριο, με διακριτή πλοκή.
Σε ένα δεύτερο πλάνο, στα ποιήματα της Μπακονίκα, πέρα από τα ερωτικά θέματα, υπάρχει, όπως ήδη είπα, το ηθογραφικό πλαίσιο των κοινωνικών συναναστροφών: οι άνθρωποι του χώρου της τέχνης και της εξουσίας, οι μηχανορραφίες και οι μωροφιλοδοξίες, οι εγωιστικές συμπεριφορές, οι μάσκες και τα προσωπεία, η υποκρισία. Πρόσωπα του άμεσου φιλικού της περίγυρου που κάποτε τους εμπιστεύτηκε και την διέψευσαν. Ο καιροσκοπισμός και η κομπορρημοσύνη. Όσα την πικραίνουν, τα αντιπαρέρχεται η ποιήτρια, χάρη στην αμετανόητη προσκόλλησή της στον έρωτα.
Ένα πρόσθετο χαρακτηριστικό στην τελευταία της συλλογή, την «Ντελικάτη γυναίκα», είναι ένας απρόσκλητος επισκέπτης, ο πιο αποκρουστικός, ο πιο ανεπιθύμητος. Η ποιήτρια, προσπαθεί να βρει το ψυχικό σθένος για να ανταπεξέλθει απέναντι στην περιπέτεια υγείας ενός αγαπημένου προσώπου. Στα ποιήματα αυτά που βρίσκονται κυρίως στη δεύτερη ενότητα της συλλογής, ο εξομολογητικός και σκηνοθετικός στίχος μπολιάζεται με το σιωπηλό μαρτύριο, τον πόνο που εισβάλλει κι απειλεί να λυγίσει την ανθρώπινη υπόσταση. Το ερωτικό στοιχείο μεταπλάθεται, δεν στοχεύει στην απόλαυση αλλά γίνεται ικετευτικό, γίνεται προσευχή και καταφύγιο, η ποιήτρια το επικαλείται και το επιστρατεύει για να αντέξει αυτό που της συμβαίνει, κάτι τόσο τραγικό, να συμπαραστέκεσαι στο παιδί σου που παλεύει με την αρρώστια του θανάτου. Εικόνες από την κλινική, από το θάλαμο νοσηλείας, από τους γύρω χώρους. Ο δικός της εσωτερικός κόσμος μεταφέρεται και καθρεπτίζεται στην κόρη της, το σπλάχνο της:
ΣΠΙΘΑ
Αν και καταπονημένη από την αρρώστια,
όταν τελείωσε με τις ακτινοβολίες
που έπρεπε να υποβληθεί στην κλινική,
πήγαμε στην παραλία για καφέ.
Σαν από άμυνα,
για να διατηρεί τη σπίθα της ζωής μέσα της,
γύρισε τη συζήτηση στο αίνιγμα του έρωτα,
με αναφορές σε δυνατές εμπειρίες της.
Με την αρρώστια ύπουλα να σπάζει,
να κομματιάζει και να λεηλατεί,
σαν από άμυνα, για τη σπίθα της ζωής μέσα της,
αποζήτησε τη θαλπωρή της ηλιόλουστης παραλίας
και την καταλυτική δύναμη του έρωτα.
Το ερωτικό θέμα γίνεται μια ασπίδα και μια πηγή αναζωογόννησης, όσο αυτή είναι εφικτή, απέναντι στη λαίλαπα του θανάτου. Οι στίχοι αποκτούν το στεγνό και αποκαλυπτικό αποτύπωμα μιας ανάσας, πριν καταλήξει στο λυγμό και στο κλάμα. Το ποίημα αντιστέκεται απέναντι στον σπαραγμό. Μια σανίδα σωτηρίας. Ο λόγος της Αλεξάνδρας Μπακονίκα, πιο ώριμος από ποτέ, συνδυάζει τα παλιά και αφομοιωμένα υλικά με την κατάκτηση μιας φωνής που ισορροπεί στο κενό, μπροστά στο φάσμα του θανάτου. Η ποιήτρια αντιμετωπίζει καταστάσεις που την θρυμματίζουν: ένα αγαπημένο της πρόσωπο, η κόρη της, παλεύει με τον θάνατο. Η ποιήτρια δεν έχει άλλα μέσα για ν’ αντιμετωπίσει αυτήν την απειλή από τον ίδιο τον ψυχισμό της. Η ποίηση είναι δύναμη. Η φωνή της ποιήτριας μουδιασμένη, υποδόρια, αφοπλιστική. Η ποίηση τελικά δεν είναι μόνο λέξεις και νοήματα. Είναι κάτι πολύ παραπάνω που τα υπερβαίνει, πέρα από τη γλώσσα. Η ποιήτρια το αγγίζει:
ΠΛΗΓΜΑΤΑ
Οι βαριές λύπες και το άλγος που αφήνουν
δεν είναι προ των πυλών.
Τα οικτρά που φοβόσουν,
οι βαριές, τραγικές λύπες έχουν μπει στη ζωή σου
να σε καταποντίσουν.
Μέσα στα πλήγματα και τη λαίλαπα του άλγους
θα κριθείς αν θα αντέξεις.
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Ζωγραφική: Paul Klee. Δείτε τα περιεχόμενα του τέταρτου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
