Σημειώσεις με αφορμή το νέο βιβλίο της Μυρτώς Χμιελέφσκι,
Ο πίσω τοίχος, ο ανεπίσημος
Αν η ποίηση, μέσα από την τρομερή αλλά απαραίτητη αυτοαναίρεσή της, είναι ένα υπέροχο τίποτα, ένα κομψό μηδενικό, οι ποιητικές προθέσεις δεν είναι μόνο μάταιες αλλά οδηγούν και σε αρνητικές επιδόσεις∙ συνήθως, μαρτυρούν μία συνθήκη υπό του μηδενός, άσχημη και ενδεικτική της ανθρώπινης βλακείας.
Για να ξεφύγεις από τους κινδύνους των ποιητικών σου προθέσεων, ή πρέπει να μην γράφεις, ή πρέπει να γράφεις στρυμωγμένος στο λεπτό όριο μεταξύ της ανάγκης σου για έκφραση και αυτοπραγμάτωση και της ταυτόχρονης επίγνωσης της ματαιότητας των πεπραγμένων σου και της επακόλουθης απογοήτευσης.
Διαβάζοντας τον «πίσω τοίχο» της Μυρτώς Χμιελέφσκι βρήκα την ποίηση τσακισμένη ως πρόθεση και ολοζώντανη ως αποτέλεσμα. Πρόκειται για βιβλίο ιδιότυπο, που γοητεύει, ωστόσο, αναπαράγοντας την κοινή εμπειρία: το τοπίο και τη ζωή της πόλης, τις ατέλειωτες λεπτομέρειες που εισπράττει το βλέμμα μας κάτω από τον αστικό ουρανό, τον χώρο αναμονής του ιατρείου, το λεωφορείο, το νοσοκομείο, το σχολείο, το μετρό, τους ανθρώπους που βλέπουμε κάθε μέρα αλλά δεν θα γνωρίσουμε ποτέ.
Δεν είναι μόνο η έμμεση ανωνυμία του λόγου της που τιμά και προστατεύει τα κείμενά της. Η εικαστική παιδεία και ιδιότητα της Μ. Χ. διασφαλίζει, επίσης, την ποιότητα της γραφής της. Οι σελίδες, εξάλλου, είναι θραύσματα σκέψης που διασώζονται χάρη στην υλικότητα του κόσμου. Θα έλεγα ότι το εν λόγω βιβλίο αποτελεί συλλογή βιωμάτων που, μέσα από διαδικασίες απόσταξης και ανασύνθεσης, ανακτούν την επίπεδη καθαρότητα του πρωταρχικού βλέμματος που τα υποδέχτηκε.
Όταν ένα ταξιδευτής ρίχνει άγκυρα σε έναν τόπο, μελαγχολεί και γίνεται ποιητής. Ακούγεται ρομαντικό και παρωχημένο αλλά είναι αλήθεια. Τα ποιήματα ή, καλύτερα, τα σχεδιάσματα του «ανεπίσημου τοίχου» είναι στατικές πτήσεις, νοσταλγήματα του παρόντος. Μοιάζει να γράφτηκαν με οδηγό ένα ρολόι χωρίς δείκτες και αυτό, σε πείσμα όλων των πνευμόνων που φουσκώνουν πριν τις απαγγελίες, αποτελεί ένδειξη ποιητικού συνδρόμου.
Χωρίς να διαφωνώ, ενίσταμαι χαμογελαστά διαβάζοντας επανειλημμένως για την κοινωνική διάσταση της ποίησης της Μ.Χ. Το σκηνικό της πόλης είναι, πράγματι, ένα οπτικό- θεματικό μοτίβο που εντός του είτε λανθάνει είτε εκφράζεται καθαρά ένα είδος κοινωνικής κριτικής. Η βαρύνουσα διάσταση, όμως, του βιβλίου και, ταυτόχρονα, η ποιητική του ταυτότητα, συνίστανται στην εξύψωση του ασήμαντου. Τα ποιήματα αυτά είναι σαν τα αντικείμενα πάνω στο τραπέζι, που κανείς δεν τα προσέχει μέχρι να τα δει ζωγραφισμένα σε κάποια έκθεση. Με τη διαφορά ότι εδώ το τραπέζι είναι ο καθημερινός χωρόχρονος, δηλαδή ο κοινωνικός ιστός που μας περιέχει. Συνεπώς, ο «πίσω τοίχος» έχει κυρίως μεταφυσικό-υπαρξιακό χαρακτήρα και λιγότερο κοινωνικό-κριτικό.
Οι νεκρές φύσεις στην Ολλανδία του 16ου και του 17ου αιώνα ονομάζονταν «vanitas», δηλαδή «ματαιότητες», καθότι περιέγραφαν την υλική αφθονία και ταυτόχρονα πρόβαλλαν εμμέσως την εφήμερη αξία της. Τα έργα αυτά, ωστόσο, απαθανάτισαν το εφήμερο. Ωραία το έλεγε ο Γκαίτε: «Τι ματαιότητα η ζωγραφική! Να σε κάνει να προσέχεις πράγματα που στην καθημερινή ζωή δεν τους δίνεις καμία σημασία…» Ίσως υπερθεμάτισα αλλά δεν είναι τυχαίο που η Μ.Χ. είναι εικαστικός. Η ματαιότητα της λογοτεχνίας είναι, καμιά φορά, αναπόσπαστο μέρος της ομορφιάς της, όπως συμβαίνει με τις εικαστικές τέχνες.
Οι επιρροές της Μ.Χ. είναι πολυποίκιλες. Συνειδητά ή ασυνείδητα, τα κείμενά της συνδέονται με την αυτόματη γραφή των υπερρεαλιστών, τον ταξιδιάρικο και βαρύθυμο ρυθμό των Μπίτνικς, την πολυμορφία των ποιημάτων του συμπατριώτη της Τσέσλαβ Μίλος και, σίγουρα, με πολλούς Έλληνες της μεταπολεμικής γενιάς.
Αυτό που από την αρχή ήθελα να πω και τελικά το λέω στο τέλος είναι ότι το καλαίσθητο βιβλίο της Μυρτώς έχει αξία και γνησιότητα προσωπικού ημερολογίου. Το ένιωσα σαν ένα τετράδιο που κάποιος καλός άνθρωπος βρήκε δίπλα στον κάδο της ανακύκλωσης και, ξεφυλλίζοντάς το, θέλησε να το κρατήσει. Στη συνέχεια, έγινε το αγαπημένο του ανάγνωσμα: η φωνή του γραμμένη από έναν άλλο ή μια άλλη φωνή, ζεστή και οικεία, ακουσμένη μέσα του.
