Το δικό σου πρόσωπο θα είναι το τελευταίο (O Teu Rosto Será o Último) είναι ο τίτλος του βιβλίου που υπογράφει ο Πορτογάλος συγγραφέας João Ricardo Pedro και το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Πόλις σε μετάφραση Αριάδνης Μοσχονά. Πρόκειται για ένα γοητευτικό ως προς τη σύνθεση, την πλοκή, τα πρόσωπα, αλλά και τη σύλληψη μυθιστόρημα, το οποίο κερδίζει ήδη από τις πρώτες σελίδες τον αναγνώστη. Μέσα από την ιστορία τριών προσώπων, τριών μελών μιας οικογένειας, καθένα εκ των οποίων αντιπροσωπεύει και μια διαφορετική γενιά και μια ξεχωριστή εποχή, ξεδιπλώνεται η σύγχρονη ιστορία της Πορτογαλίαςˑ οι επιμέρους ψηφίδες της αφήγησης συνθέτουν ένα εντυπωσιακό μωσαϊκό, μια εικόνα στην οποία αποτυπώνεται όχι μόνο η ιστορία μιας ολόκληρης χώρας, αλλά και οι χαρακτήρες των πρωταγωνιστών του έργου. Πρόκειται για χαρακτήρες πολύ διαφορετικούς: ο παππούς, γιατρός Αουγκούστο Μέντες, που αντιπροσωπεύει το παρελθόν, την παλιά γενιά που βίωσε από την αρχή την περιπέτεια της δικτατορίας του Σαλαζάρˑ ο γιος Αντόνιο, που έχοντας ζήσει την φρίκη των αποικιακών πολέμων στην Ανγκόλα, αναζητά απεγνωσμένα τη γαλήνη μέσα από την οικογένειά του και να κλείσει τις ανεπούλωτες πληγέςˑ και τέλος, ο εγγονός, ο χαρισματικός, αλλά και αινιγματικός μουσικός Ντουάρτε ο οποίος αντιπροσωπεύει τη νέα γενιά που αναζητά τον βηματισμό της. Και οι τρεις χαρακτήρες συμβολίζουν τη συνέχεια.
Οι ιστορίες των πρω
ταγωνιστών παρατίθενται με τρόπο που προδίδει μια «ποιητικότητα» στη γραφή, σε ένα πλαίσιο πολυεπίπεδο και με διαστρωματώσεις που δικαιολογούνται από το χρονικό βάθος, την περιγραφή των ψυχολογικών διαθέσεων και το βάρος του μακρού ιστορικού χρόνου. Αν και η ιστορία ξεκινά σε συγκεκριμένο –και διόλου τυχαίο– χρόνο, στις 25 Απριλίου 1974, ημέρα εκδήλωσης της «Επανάστασης των Γαρυφάλλων» (Revolução dos Cravos) που έθεσε τέρμα στο 50ετές δικτατορικό σαλαζαρικό καθεστώς, και τόπο (Πορτογαλία), η εξέλιξή της αναπτύσσεται σε περισσότερα επίπεδα πριν και μετά από την ημερομηνία αυτήν και σε περισσότερους τόπους (π.χ. Αυστρία, Αργεντινή, Ανγκόλα). Η δε πλοκή αποδίδεται είτε με την χρήση ενός λόγου «λακωνικού» και ενίοτε απότομου, είτε μέσω μιας γραφής που αποπνέει μια «κρυπτογραφική» διάθεση, η οποία όχι μόνο εντείνει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, αλλά τον καλεί να επιστρατεύσει τη φαντασία του. Και, πράγματι, μέσα από την αφήγηση έχει κανείς την εντύπωση ότι απελευθερώνονται εικόνες, που άλλοτε θυμίζουν ξεθωριασμένες παλιές φωτογραφίες σε σέπια, άλλοτε πλημμυρίζουν από όλα τα χρώματα της Ίριδας, άλλοτε θυμίζουν κινηματογραφικές λήψεις. Αυτές οι εικόνες θυμίζουν περισσότερο μουσική σύνθεση που ισορροπεί αρμονικά, εφόσον τα πάντα εδρεύουν στις εναλλαγές της ενορχήστρωσηςˑ εν τέλει μέσα από αυτές τις εναλλαγές φαίνεται και η αφηγηματική δύναμη του συγγραφέα. Η γλώσσα που επιλέγει ο τελευταίος –κάτι που προφανώς οφείλεται και στην εξαιρετική μετάφραση– χαρακτηρίζεται από σαφήνεια, διαύγεια, αλλά και ρεαλισμό χωρίς αυτό να έρχεται σε αντίθεση με την ποιητική ή «κρυπτογραφική» διάθεση για την οποία έγινε λόγος παραπάνω, αντιθέτως δρα συμπληρωματικά και συμβάλλει αποφασιστικά στην διαμόρφωση μιας περισσότερο διεισδυτικής ματιάς στα πρόσωπα και τα γεγονότα.
Πρόκειται, αναμφίβολα, για ένα συναρπαστικό βιβλίο, το οποίο, παρά το ενίοτε έντονα φορτισμένο συγκινησιακό κλίμα, δεν είναι απαισιόδοξο, αλλά προβληματίζει, κινητοποιεί και αποπνέει έναν βαθύ ουμανισμό.
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Φωτογραφία: Robert Dubrou (Επανάσταση των γαρυφάλλων). Δείτε τα περιεχόμενα της έντυπης έκδοσης εδώ.]
