Mal d’Atene
Το mal d’ Africa, για τους Ιταλούς είναι αυτό που δηλώνει η saudade για τους πορτογάλους: ένα σπαρακτικό αίσθημα νοσταλγίας. Η «ασθένεια της Αφρικής», στην καθομιλουμένη Ιταλική, αναφέρεται στο αίσθημα νοσταλγίας για όσους έχουν επισκεφτεί την Αφρική και θέλουν να επιστρέψουν. Την έκφραση την άκουσα για πρώτη φορά από τον Αλμπέρτο Μοράβια και τον Πιερ Πάολο Παζολίνι που τον συνόδευε στις αφρικανικές περιπλανήσεις. «Η νοσταλγία είναι ένα αεροπορικό εισιτήριο», είχε πει ο Ντίνο ντε Λαουρέντις μετά την εγκατάστασή του στις ΗΠΑ και στην πρεμιέρα του Κινγκ-Κονγκ, όταν ο δημοσιογράφος τον ρώτησε αν αισθάνεται νοσταλγία για την Ιταλία. Ένα αεροπορικό εισιτήριο σκοτώνει τη νοσταλγία επί τόπου, συμπληρώνω εγώ.
Δέχτηκα την πρόσκληση για το βιβλίο του Νίκου Βατόπουλου «περπατώντας στην Αθήνα», σε μια στιγμή που νοσταλγώ έντονα την Αθήνα, κι επιμένω να μην την επισκέπτομαι παρ’ όλο που με την προσωπική κάρτα των ΚΤΕΛ Λάρισας, έχω δωρεάν το ένα ταξίδι στα πέντε. Είχα κρατήσει στη βιβλιοθήκη μου το ημερολόγιο-ατζέντα του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών για το 2007: ένα ογκώδες λεύκωμα με «ηλιόλουστες» φωτογραφίες των επιβλητικών κτηρίων της οδού Πανεπιστημίου και της οδού Σταδίου, του Ευαγγελισμού κ.λπ. Όντας κάτοικος Αθηνών από το 1985, και με την μηδαμινή υποψία αλλαγής πόλης και κατοικίας, το φύλαξα αυτό το ημερολόγιο και το έσωσα, το έχω μάλιστα μαζί μου και το ξεφύλλισα μόνο χάρη στον Νίκο Βατόπουλο και το βιβλίο του. Αναρωτιέμαι ακόμη, για ποιο λόγο να έσωσα από την καταστροφή το συγκεκριμένο ογκώδες ημερολόγιο, με τις λευκές σελίδες που δεν άφησα ούτε μια εγγραφή με την πένα μου, μόνο και μόνο για τις φωτογραφίες του Λευτέρη Παπαγεωργίου. Ποια εσωτερική ανάγκη, ποια ασυνείδητη ψυχική διεργασία με έβαλε στη διαδικασία να το αμπαλάρω και να το κουβαλήσω στη Λάρισα, μαζί με όλα τα σημαντικά βιβλία της ζωής μου.
Με το αίσθημα του απόλιδα που με διακατέχει τα τελευταία χρόνια, μετά την εγκατάστασή μου στη Λάρισα, έπιασα να ξεφυλλίσω τους περιπάτους του Ν.Β. με το φόβο πως θα μεγάλωνε εντός μου η επιθυμία για την πόλη που άφησα πίσω, η νοσταλγία μου θα έπαιρνε τα χρώματα της ώχρας και θα έπεφτα στο mal d’ Atene: μια κατάσταση οξείας νοσταλγίας.
Ω, του θαύματος, από τις πρώτες σελίδες του βιβλίου είδα την «Αθήνα μέσα από το πολλαπλώς ερμηνευόμενο τοπίο της, να προβάλλει ως ένα παλίμψηστο επιθυμιών».
Ο Νίκος Βατόπουλος με πήρε από το χέρι και με περπάτησε σ’ αυτή την πόλη που δεν τελειώνεις ποτέ να ανακαλύπτεις, με τη μελαγχολία και τη νοσταλγία του Αθηναίου, διδάσκοντάς μου πώς η Αθήνα σού δημιουργεί αυτό το συναίσθημα της νοσταλγίας ακόμη και όταν είσαι εκατό της εκατό πολίτης της, γέννημα θρέμμα, που λέμε. Ιδού λοιπόν, ποιο συναίσθημα απώλειας με οδήγησε κι εμένα, έναν επί τριάντα χρόνια κάτοικο του «Κλεινού» (για να αναφέρω και τις μυθιστορίες για την Αθήνα, του Γιάννη Ευσταθιάδη), να περισώσω το ημερολόγιο του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών.
Ας μου επιτραπεί λοιπόν, να αφιερώσω στον καλεσμένο μας ένα ποίημα του Ιζέτ Σαράιλιτς (Αίμος – Ανθολογία Βαλκανικής Ποίησης, Αθήνα 2006). Μεταφραστές η Ισμήνη Ραντούλοβιτς και ο Ηλίας Λάγιος:
ΨΑΧΝΩ ΓΙΑ Τ’ ΟΝΟΜΑ ΜΟΥ ΔΡΟΜΟ
Περιπατώ στην πόλη που γεννήθηκα, στης νιότης μου την πόλη,
ψάχνω για τ’ όνομά μου δρόμο.
Άπλετες, θορυβώδεις, πολυσύχναστες λεωφόροι –
τις παραχωρώ, ευχαρίστως, στους μεγάλους άντρες της Ιστορίας.
Εξάλλου, τι έκανα εγώ, όσο κυλούσεν ο ρους της Ιστορίας;
Εγώ, απλώς, εσέναν αγαπούσα.
Έναν ασήμαντο δρομάκο ψάχνω, καθημερινό, κοινότατο,
έναν δρομάκο στον οποίον, απαρατήρητοι, αόρατοι απ΄ τον κόσμο,
θα μπορούμε, και μετά θάνατον, να κάνουμε ήσυχοι τη βόλτα μας.
Κατ’ αρχήν, ο δρομάκος μας δε χρειάζεται να’ χει και πολύ πράσινο,
δε χρειάζεται, καν, να ’χει δικά του πουλιά.
Ένα, αυτό μετράει: από τον κάθε διώκτη τους, σε τούτον τον δρομάκο,
να βρίσκουν άσυλο κι ο άνθρωπος κι ο σκύλος.
Δε λέω, όμορφα θα ’ταν και θα μ’ άρεζε, να ‘ναι πλακόστρωτος.
Αλλά, εν τέλει, δευτερεύον το θεωρώ.
Όμως, ετούτο το σημαντικό, το κύριο, αυτό μετράει πιο πολύ,
στον δρόμο που θα φέρει το όνομά μου
ποτέ του και κανέναν να μην εύρει η συφορά.
Νίκος Βατόπουλος, Περπατώντας στην Αθήνα, Μεταίχμιο, Αθήνα 2018.
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Η φωτογραφία είναι του Νίκου Βατόπουλου. Δείτε τα περιεχόμενα της έντυπης έκδοσης εδώ.]
