frear

Μεταξύ δυνητικού και πραγματικού: Όταν η Αγγέλου συνάντησε τους Ρότζερς και Κίρκεγκωρ – της Μαριάννας Πλιάκου

Είμαστε ένα μάτσο ασυνείδητων δυναμικών που μας κινούν και μας ορίζουν ή μπορούμε να έχουμε συνείδηση και λόγο στον εαυτό μας; Κι αν ισχύει το δεύτερο, ποιο το όφελος σ’ έναν κόσμο που μας έχει δεμένους χειροπόδαρα;

Ο ψυχολόγος Καρλ Ρότζερς πίστευε το δεύτερο· θεωρούσε πως είμαστε λογικά όντα που αντιλαμβάνονται τους εαυτούς τους με συγκεκριμένο (κι οργανωμένο) τρόπο, προσαρμόζοντας την συμπεριφορά τους στην αντίληψη αυτή του εαυτού. Η συνειδητότητα, δηλαδή, ήταν πρωταρχική στην θεωρία του. Κι είναι αυτή που επιτρέπει στο άτομο τη διαδικασία του «γίγνεσθαι». Για τον ίδιο, δεν «είμαστε», αλλά «γινόμαστε»· δεν υπάρχει ήττα καθηλωτικού προσδιορισμού, αλλά εξέλιξη που έρχεται από τον αγώνα με τον εαυτό μας.

Τι γίνεται, όμως, με την σκληρή πραγματικότητα και τους ασφυκτικούς περιορισμούς που μας επιβάλλει; Θετική η θέση της Μάγιας Αγγέλου. Κοντά (θεωρώ) στον Ρότζερς (για την ακρίβεια πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα), διεκδικεί στην ποίηση και το έργο της συνολικά τον συνεχή αγώνα, την επαναδιαπραγμάτευση προκειμένου να καταρρίψει τον καθηλωτικό προσδιορισμό της τάξης, του φύλου, της φυλής. Η αντοχή κι η εσωτερική δύναμη, ως θετική απάντηση στην απελπισία (του κάθε είδους περιορισμού κι της βίας που τον συνοδεύει), χαρακτηριστική στο ποίημα «Κι όμως εγώ σηκώνομαι» (Still I rise). Εδώ μικρό απόσπασμα (σε πρόχειρη μετάφρασή μου):

«…κι αν με πυροβολείς με τις λέξεις σου
κι αν με κόβεις με τα μάτια σου
κι αν με σκοτώνεις με το μίσος σου,
εγώ, σαν τον αέρα, σηκώνομαι…»

Η Αγγέλου, δηλαδή, δεν αρνείται την απελπισία· την αναγνωρίζει και την αποδέχεται, αντιμετωπίζοντάς την με τη διαδικασία του «γίγνεσθαι». Σχετίζει το δυνητικό με το πραγματικό ή, φιλοσοφικά, κατά Κίρκεγκωρ, τη δυνατότητα με την ανάγκη (Gary, 2015). Δηλαδή, συνθέτει την ικανότητα να φανταστεί τον εαυτό αλλιώς (δυνατότητα), με τα διάφορα δεδομένα της ζωής (κοινωνικές συνθήκες κτλ.) (ανάγκη). Έτσι, ο εαυτός εμφανίζεται ρευστός. Και καταλήγει:

«…αφήνοντας πίσω νύχτες τρόμου και φόβου
σηκώνομαι
στην αυγή την υπέροχα καθαρή
σηκώνομαι
φέρνοντας τα δώρα των προγόνων μου
είμαι το όνειρο κι η ελπίδα του σκλάβου.
Σηκώνομαι,
σηκώνομαι,
εγώ σηκώνομαι.»

Guernsey, 8 Ιούνη 2016

[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ.]

ca. 1970, San Francisco, California, USA --- San Francisco: Poet Maya Angelou shown in photo from files dated 1970. --- Image by © Bettmann/CORBIS
Maya Angelou, 1970. – Image by © Bettmann/CORBIS
Σε λίγο καιρό κοντά σας με νέο ηλεκτρονικό τεύχος στο mag.frear.gr

Mag.frear.gr – Τα ηλεκτρονικά μας τεύχη