Της Βίκυς Βασιλάτου
Leonardo Padura
Αιρετικοί
Mετάφραση: Κώστας Αθανασίου
Εκδόσεις Καστανιώτη, 2015
Μολονότι πάνε σχεδόν τρεις μήνες, οι εικόνες της κατάμεστης αίθουσας παραμένουν έντονα χαραγμένες στη μνήμη: ένα ένθερμο και προσηλωμένο κοινό κρέμεται από τα χείλη του Κουβανού συγγραφέα· η ισπανόφωνη κοινότητα συμφωνεί ή γελά, προτού φτάσει στων υπολοίπων τα αυτιά η ελληνική εκδοχή της συζήτησης· δεκάδες Αιρετικοί στολίζουν τα χέρια των παρευρισκόμενων· οι ψίθυροι ανυπομονησίας ολοένα και δυναμώνουν λίγο πριν τρέξει το μελάνι της αφιέρωσης. Η όλη ατμόσφαιρα μαρτυρούσε κάτι το απολαυστικά αιρετικό, και τα ορνιθοσκαλίσματα μου την αποτύπωσαν στο σημειωματάριο, όπως και τα λόγια του Leonardo Padura.
Σημειώσεις
«Το βιβλίο πραγματεύεται την ελευθερία των ανθρώπων στην επιλογή, τις επιπτώσεις της αιρετικότητας στη ζωή του ανθρώπου.
-Η ιδέα του χαρακτήρα μου: ένας Πολωνοεβραίος που κουβανοποιήθηκε.
-Η αίρεση προκύπτει απ’ την πολλή ελευθερία.
-Το Άμστερνταμ του Rembrandt ήταν η πιο ελεύθερη πόλη στον κόσμο.
-Οι αιρετικοί κίνησαν την ανθρώπινη ιστορία.
-Ο Rembrandt ήταν αιρετικός γιατί δεν ζωγράφιζε αυτό που επιθυμούσε η κοινωνία, αυτό ήταν που με τράβηξε για να γράψω για εκείνον.
-Ο Μάριο Κόντε προσπαθεί να κατανοήσει τη διαφορετικότητα και καταφέρνει να αντιληφθεί τι σημαίνει να παίρνει ο καθένας τον δρόμο του, ν’ ακολουθεί τη διαφορετικότητα.
-Οι καλλιτέχνες δυσκολεύονται να εκφραστούν. Η ιστορία του Εβραίου μαθητή είναι συνηθισμένη στον κόσμο της τέχνης. Ο αγώνας του; Να εκφράσει αυτό που είχε στο μυαλό του.
-Ο Rembrandt επιζητούσε να εκφράσει κάτι φιλοτεχνώντας με τρόπο διαφορετικό, αποτυπώνοντας το ανθρώπινο στοιχείο, όπως οι προσωπογραφίες του τού Χριστού.
-Ο συγγραφέας, όπως κι ο κάθε καλλιτέχνης, αγωνίζεται με σκέψεις, ιδέες, προκειμένου να εκφράσει αυτό που έχει μέσα του. Είναι όμως δύσκολη η έκφραση στο χαρτί.
-Δεν έχω το ταλέντο του Rembrandt, οπότε πρέπει να δουλεύω, να δουλεύω…
-Παλεύουμε με τις λέξεις, αλλά και με το περιβάλλον.
-Χρειάζεται ελευθερία για να διηγηθείς στην τέχνη. Δεν έχουμε όμως σχεδόν ποτέ απόλυτη ελευθερία».
Στη συνέχεια τούτης της εκδήλωσης, έκλεισα το σημειωματάριο και άνοιξα την πρώτη σελίδα του μυθιστορήματος, διαβάζοντας απνευστί τις υπόλοιπες 785. Και συμπέρανα πως δεν μπορείς να το κατηγοριοποιήσεις σε ιστορικό ή αστυνομικό μυθιστόρημα, ντοκουμέντο, προσωπογραφία της Αβάνας, βιογραφία του Rembrandt, δοκίμιο περί ελευθερίας ή / και διωγμού των Εβραίων. Δεν χωρούν ετικέτες. Οι Αιρετικοί είναι απλούστατα ένα, πολυδιάστατο και πολυπρόσωπο, αξιόλογο λογοτεχνικό έργο.
Ιστορία
Το πρώτο μέρος του μυθιστορήματος, που τιτλοφορείται «Το βιβλίο του Ντανιέλ», παλινδρομεί μεταξύ Κούβας και Πολωνίας, μεταξύ 20ου και 17ου αιώνα. Ανατρέχοντας στο παρελθόν, ο αντιήρωας της ιστορίας, ο γνωστός παδουριανός χαρακτήρας, Μάριο Κόντε, βοηθά τον γιο του Ντάνιελ Καμίνσκι (Πολωνοεβραίος που μετανάστευσε στην Αβάνα το 1939), να βρει τα ίχνη ενός οικογενειακού κειμηλίου: έναν πίνακα του Rembrandt. Μια προσωπογραφία που απωλέσθηκε, ενόσω οι Καμίνσκι βρίσκονταν πάνω στο Σεντ Λούις, το πλοίο που μάταια προσπάθησε να συμβάλλει στη φυγή εννιακοσίων και πλέον Εβραίων από τους Ναζί.
«Το βιβλίο του Ελίας», δεύτερο μέρος των Αιρετικών, διαδραματίζεται μεταξύ 1643 και 1647, στο Άμστερνταμ. Με πολύ γλαφυρές πινελιές, ο Leonardo Padura σκιαγραφεί την πόλη, το σπίτι, την προσωπικότητα και το ατελιέ του Rembrandt, τον καλλιτεχνικό -και όχι μόνο- κόσμο, την καθημερινότητα των καλλιτεχνών, τους προβληματισμούς γύρω από την τέχνη και τη ζωή, τη φιλοτεχνία μιας προσωπογραφίας του Χριστού, τη σχέση φιλίας που χτίστηκε μεταξύ του σπουδαίου ζωγράφου και του μαθητευόμενού του, Ελίας Μοντάλμπο. Δύο χαρακτήρες που πίστεψαν σε έναν και μόνο Θεό: την Τέχνη.
Το τρίτο μέρος, «Το βιβλίο της Ιουδήθ», μας επαναφέρει στην Κούβα του 20ου αιώνα, με τον Κόντε να καλείται να ερευνήσει την εξαφάνιση μιας περιθωριακής κοπέλας, που αναζητά τις αλήθειες της ζωής, επιθυμεί να αλλάξει ρότα, ερχόμενη σε ρήξη με τα κοινωνικά a priori και που σκοπεύει στην ανακάλυψη της προσωπικής της ελευθερίας. Η ιστορία της εξαφάνισης της Ιουδήθ συνδέεται, πέρα από κάθε προσδοκία, με το μήλον της Έριδος του μυθιστορήματος, τον πίνακα της οικογένειας Καμίνσκι, ξεδιπλώνοντας τα τελευταία εκατοστά του μίτου της μυστηριώδους εξαφάνισης.
Ο μυθιστορηματικός και καθ’ όλα εβραϊκός κύκλος του μυθιστορήματος, η αρκετά ειρωνική -αναφορικά με τον τίτλο- τρίπτυχη βιβλική διάρθρωση του μυθιστορήματος, κλείνει με τη «Γένεση», και τον Κόντε να μας διαβάζει μια επιστολή περί γενοκτονίας, ταράζοντάς μας συθέμελα.
Σκέψεις
Μπορείς άραγε να αγνοήσεις, να αθετήσεις τους κανόνες της κοινωνίας και της θρησκείας σου; Είσαι ελεύθερος, ή έστω ικανός να απελευθερωθείς του ηθικού, θρησκευτικού, ιδεολογικού ζυγού; Και ποιο το όφελος, με κίνδυνο τη ζωή σου, να χαράξεις μια καθ’ ολοκληρίαν διαφορετική πορεία; Για τους αιρετικούς του Leonardo Padura, το να ζεις ελεύθερος είναι κάτι περισσότερο από μια επιλογή, είναι μια καθημερινή μάχη: ενάντια στην οικογένεια, την κοινωνία, την εξουσία, την ηθική και την επίκριση. Οι αιρετικοί του τολμούν να χαράξουν τη δική τους πορεία γιατί, για αυτούς, η ελευθερία δεν είναι τίποτα λιγότερο και τίποτα περισσότερο από το άγιο δισκοπότηρό τους, για το οποίο αξίζει να προκαλέσουν, να πονέσουν, να τολμήσουν, να διαφοροποιηθούν, να περιθωριοποιηθούν, να φτάσουν έως και στον θάνατο· εν ολίγοις: να κινήσουν την ανθρώπινη ιστορία.