Μετάφραση: Αναστάσιος Θεοφιλογιαννάκος
Η άξεστη δήλωση του Χάιντεγκερ στην συνέντευξή του στο Spiegel το 1976: «Μόνο ένας Θεός μπορεί να μας σώσει» προκαλεί πάντα αμηχανία. Για να την κατανοήσουμε, είναι καταρχάς απαραίτητο να την επανατοποθετήσουμε στο πλαίσιο των συμφραζομένων. Ο Χάιντεγκερ μόλις έχει μιλήσει για την πλανητική κυριαρχία της τεχνικής, η οποία φαίνεται ότι είναι αδύνατο να υπαχθεί σε έλεγχο ή διακυβέρνηση. Η φιλοσοφία και οι άλλες πνευματικές δυνάμεις – η ποίηση, η θρησκεία, οι τέχνες, η πολιτική – έχουν χάσει την ικανότητα να «ταρακουνούν» ή έστω να προσανατολίζουν τη ζωή των λαών της Δύσης. Όθεν η πικρή διάγνωση ότι αυτές «δεν μπορούν να παραγάγουν άμεση αλλαγή στην τρέχουσα κατάσταση του κόσμου» και η αναπόφευκτη συνέπεια σύμφωνα με την οποία «μόνο ένας Θεός μπορεί να μας σώσει». Ότι επ’ ουδενί τίθεται εδώ το ζήτημα μιας χιλιαστικής προφητείας επιβεβαιώνεται αμέσως μετά από την διευκρίνιση ότι πρέπει να προετοιμαστούμε όχι μόνο «για την εμφάνιση ενός Θεού», αλλά επίσης και περισσότερο ακόμα «για την απουσία ενός Θεού που δύει, για το γεγονός ότι καταποντιζόμαστε μπροστά στον απόντα Θεό».
Εξυπακούεται ότι η διάγνωση του Χάιντεγκερ δεν έχει χάσει σήμερα τίποτα από την επικαιρότητά της· είναι, αντίθετα, θα μπορούσε ίσως να ειπωθεί, ακόμη πιο αδιαμφισβήτητη και αληθινή. Η ανθρωπότητα έχει απαρνηθεί την καθοριστική σημασία των πνευματικών προβλημάτων και έχει δημιουργήσει μια ειδική σφαίρα στην οποία τα περιορίζει: τον πολιτισμό. Η τέχνη, η ποίηση, η φιλοσοφία και οι άλλες πνευματικές δυνάμεις, όταν δεν έχουν απλώς σβήσει και εξαντληθεί, περιφράσσονται σε μουσεία και πολιτιστικούς οργανισμούς κάθε είδους, όπου επιβιώνουν ως ψυχαγωγίες και διασκεδάσεις λιγότερο ή περισσότερο ενδιαφέρουσες για την πλήξη της ύπαρξης (και συχνά όχι λιγότερο πληκτικές).
Πώς πρέπει λοιπόν να κατανοήσουμε τη πικρή διάγνωση του φιλοσόφου; Με ποια έννοια «μόνο ένας Θεός μπορεί να μας σώσει»; Εδώ και σχεδόν δύο αιώνες – από τότε που ο Χέγκελ και ο Νίτσε κήρυξαν το θάνατό του, η Δύση έχει χάσει τον θεό της. Αλλά αυτό που έχουμε απολέσει είναι μόνο ένας θεός, στον οποίο θα ήταν δυνατό να δώσουμε όνομα και μία ταυτότητα. Ο θάνατος του Θεού είναι, στην πραγματικότητα, η απώλεια των θείων ονομάτων («λείπουν τα θεία ονόματα», παραπονιόταν ο Χαίλντερλιν). Πέρα από τα ονόματα, ωστόσο, παραμένει το πιο σημαντικό: το θείο. Όσο θα είμαστε ικανοί να αντιλαμβανόμαστε ως πράγματα θεία ένα λουλούδι, ένα πρόσωπο, ένα πουλί, μια χειρονομία ή ένα λεπτό φυλλαράκι χόρτου, θα αντέχουμε να ζούμε χωρίς να μπορούμε να ονοματίζουμε έναν Θεό. Μας αρκεί το θείο, το επίθετο μας ενδιαφέρει περισσότερο από το ουσιαστικό. Όχι «ένας Θεός» – μάλλον: «μόνο το θείο μπορεί να μας σώσει».
⸙⸙⸙
[Αναρτήθηκε στις 21 Μαρτίου 2025 στην ιστοσελίδα του εκδοτικού οίκου Quodlibet (στη στήλη «Una voce»). Πρώτη δημοσίευση της μετάφρασης στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Φωτογραφίες: ©Aleksey Myakishev. Δείτε τα περιεχόμενα του δέκατου τέταρτου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
