Μετάφραση: Θοδωρής Σταμάτης
«Στάλθηκα με σκοπό να εμποδίσω την Επανάσταση των Μπολσεβίκων και να φροντίσω ώστε η Ρωσία να παραμείνει στον πόλεμο», έγραψε ο Σώμερσετ Μωμ στον πρόλογο του Άσεντεν ή ο Βρετανός πράκτορας (1928) [1]. «Ο αναγνώστης θα γνωρίζει», πρόσθεσε ειρωνικά, «πως οι προσπάθειές μου δεν στέφθηκαν με επιτυχία».
Τα έτη 1915-1916, ήδη επιτυχημένος μυθιστοριογράφος και θεατρικός συγγραφέας, ο Μωμ εργάστηκε ως κατάσκοπος για λογαριασμό της Βρετανίας στη Γενεύη μετά τη στρατολόγησή του από έναν μυστικό πράκτορα, τον οποίο γνώρισε σ’ ένα γεύμα που παρέθεσε η μέλλουσα σύζυγός του, Συρί. Ο Μωμ βρήκε την εργασία του «τόσο τακτοποιημένη και μονότονη όσο ενός υπαλλήλου», μια πληκτική καθημερινή ασχολία που διακοπτόταν από ορισμένες επικίνδυνες στιγμές. Αντιλήφθηκε πως η ζωή του ενδεχομένως να κινδύνευε και είχε μαζί του ένα μικρό περίστροφο. Μια τέτοια περίπτωση ήταν ασφαλώς όταν, αφού ταξίδεψε στον Νότιο Ειρηνικό προκειμένου να συγκεντρώσει πληροφορίες για τη γερμανική δραστηριότητα στη Σαμόα, στάλθηκε στη Ρωσία, φτάνοντας στην Αγία Πετρούπολη τον Σεπτέμβριο του 1917.
Χρησιμοποιώντας την πρώην ερωμένη του, Αλεξάνδρα Κροπότκιν, κόρη του σεβάσμιου αναρχικού πρίγκιπα Πέτρου Κροπότκιν, ώστε να τον φέρει σε επαφή με τον Αλέξανδρο Κερένσκι, τον μεγαλορρήμονα και αναποτελεσματικό ηγέτη της Προσωρινής Κυβέρνησης, ο Μωμ γρήγορα συνειδητοποίησε πως η αποστολή του ήταν καταδικασμένη. Στις 22 Οκτωβρίου 1917, λίγες μέρες πριν την επικράτηση των Μπολσεβίκων, αναχώρησε από τη Ρωσία με προορισμό τη Νορβηγία, όπου ένα βρετανικό αντιτορπιλικό είχε σταλθεί για να τον φέρει στην πατρίδα, έχοντας απομνημονεύσει ένα μήνυμα του Κερένσκι το οποίο προοριζόταν για τον πρωθυπουργό Ντέιβιντ Λόιντ Τζορτζ. Εάν ο Μωμ είχε παραμείνει στη Ρωσία κατά πάσα πιθανότητα δεν θα είχε αποφύγει την εκτέλεση. Αυτό που απεκόμισε από τις υπηρεσίες του, για τις οποίες αρνήθηκε να πληρωθεί λόγω των πατριωτικών του αισθημάτων, ήταν να νοσηλευτεί για περισσότερο από έναν χρόνο σ’ ένα σανατόριο της Σκωτίας, όπου θεράπευσε τη φυματίωση από την οποία έπασχε όταν βρισκόταν στην Ελβετία και τη Ρωσία. Ο Μωμ συνέχισε να συνεργάζεται με τις Μυστικές Υπηρεσίες κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώνοντας τις δυνάμεις του με τους Βρετανούς προκειμένου να σύρουν τις Ηνωμένες Πολιτείες στις εχθροπραξίες.
Ο Μωμ περιέγραψε τις ιστορίες του Άσεντεν ως μια «πολύ ειλικρινή εξιστόρηση των εμπειριών [τ]ου κατά τη διάρκεια του πολέμου όταν εργαζό[τα]ν στις Μυστικές Υπηρεσίες». Είναι ένας από τους συγγραφείς τους οποίους μνημονεύει με θαυμασμό ο Λεν Ντέιτον στον πρόλογο μιας μεταγενέστερης έκδοσης του πρώτου του βιβλίου, Ο απόρρητος φάκελος Ίπκρες (1962) [2]. Υπάρχει μια ουσιαστική ομοιότητα μεταξύ των δύο συγγραφέων. Και οι δύο παρουσιάζουν την κατασκοπεία ως ένα βάναυσο και ηθικά αμφιλεγόμενο επάγγελμα. Ο Μωμ εμφανίζει τον Άσεντεν να ασκεί ψυχολογικό εκβιασμό και να θεωρεί τον θάνατο των πολιτών αναπόφευκτο μέρος της δουλειάς του, ενώ οι μυστικοί πράκτορες του Ντέιτον συμβιβάζονται ή θυσιάζονται από τους συναδέλφους τους.
Ο Άσεντεν εργάζεται κατά κύριο λόγο μόνος, ενώ οι ήρωες του Ντέιτον –ο ανώνυμος πράκτορας που λειτουργεί ως αφηγητής στον Απόρρητο φάκελο Ίπκρες, ο οποίος ονομάζεται Χάρι Πάλμερ στην κινηματογραφική μεταφορά του βιβλίου με πρωταγωνιστή τον Μάικλ Κέιν, και ο Μπέρναρντ Σάμσον, που εμφανίζεται στις τρεις τριλογίες του Ντέιτον οι οποίες εκδόθηκαν στο διάστημα μεταξύ των ετών 1983 και 1996– περνούν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους σε γραφεία, απογοητευμένοι από τις γραφειοκρατικές αντιπαλότητες. Ενώ ο Άσεντεν παραμένει απόμακρος, αποστασιοποιημένος και στην ουσία ανεπηρέαστος από τις εμπειρίες του, ο Σάμσον σημαδεύεται βαθιά από τα γεγονότα στα οποία γίνεται μάρτυρας ή συμμετέχει.
Από τις ιστορίες του Άσεντεν απουσιάζει εντελώς οποιαδήποτε αναφορά στις προσωπικές σχέσεις του Βρετανού πράκτορα. Δεν υπάρχει κανένας υπαινιγμός ούτε εδώ ούτε σε οποιοδήποτε άλλο μυθοπλαστικό του έργο για τους άνδρες συντρόφους, με τους οποίους ο Μωμ μοιράστηκε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Οι τριλογίες του Ντέιτον με πρωταγωνιστή τον Σάμσον έχουν ως θέμα τους, εξίσου με την κατασκοπεία, την ασάφεια που διακρίνει όλες τις πτυχές της ανθρώπινης επικοινωνίας. Η κατασκοπεία δεν είναι ένας μυστικός κόσμος αποκομμένος από την καθημερινή ζωή, αλλά μια προέκταση του κόσμου στον οποίο ζούμε όλοι μας.
❧
Η κατασκοπική λογοτεχνία εμφανίστηκε ως ξεχωριστό είδος περίπου στην αρχή του 20ού αιώνα, μια εποχή έντονων αντιπαραθέσεων μεταξύ των αυτοκρατοριών. Το Κιμ του Ρόντγιαρντ Κίπλινγκ (1901) [3] εκτυλίσσεται κατά τη διάρκεια του «Μεγάλου Παιχνιδιού», με τη Βρετανία και τη Ρωσία να ανταγωνίζονται για τον έλεγχο της κεντρικής Ασίας. Το The Riddle of the Sands του Έρσκιν Τσάιλντερς (1903), ενός υπαλλήλου της Βουλής των Κοινοτήτων που έγινε αδιάλλακτος υποστηρικτής της ιρλανδικής ανεξαρτησίας και εκτελέστηκε το 1922 από το Ελεύθερο Κράτος της Ιρλανδίας επειδή είχε στην κατοχή του ένα πυροβόλο και προέβαλε αντίσταση στην αγγλοϊρλανδική συνθήκη που άφηνε την Ιρλανδία υπό αγγλική κατοχή, αποτυπώνει τον κίνδυνο μιας ενδεχόμενης εισβολής της αυτοκρατορικής Γερμανίας στη Βρετανία. (Ο Μυστικός πράκτορας του Τζόζεφ Κόνραντ, που εκδόθηκε το 1907 [4], συνιστά περισσότερο μια εξερεύνηση της αποκαλυψιακής νοοτροπίας ενός συγκεκριμένου είδους τρομοκράτη και λιγότερο μια ιστορία κατασκόπων.) Δικαίως λησμονημένοι σήμερα, ο Αγγλογάλλος συγγραφέας Ουίλιαμ Λε Κουέ (1864-1927) και ο πολυγραφότατος Ε. Φίλιπς Οπενχάιμ (1866-1946) πέτυχαν τεράστιες πωλήσεις αντιμετωπίζοντας την κατασκοπεία ως ηρωική περιπέτεια. Τα 39 σκαλοπάτια [5] του Τζον Μπιούκαν, η καλύτερη από αυτές τις φανταστικές ιστορίες, επανεκδίδεται αδιάλειπτα απ’ όταν πρωτοεκδόθηκε το 1915.
Ήταν ο Μωμ αυτός που πρώτος απεικόνισε την κατασκοπεία με ανθρώπινα ρεαλιστικούς όρους. Ο Έρικ Άμπλερ έγραψε μια σειρά μυθιστορημάτων που οφείλουν πολλά στις ιστορίες του Μωμ, συμπεριλαμβανομένου κι ενός κλασικού δείγματος του είδους, της Μάσκας του Δημητρίου (1939) [6], μιας σκοτεινής ιστορίας που πραγματεύεται τις σχέσεις ανάμεσα στα μεγάλα επιχειρηματικά συμφέροντα και την κατασκοπεία σε μια Ευρώπη που παραπαίει προς τον φασισμό. Ο Γκράχαμ Γκρην, ο οποίος, όπως ο Μωμ, εργαζόταν στις μυστικές υπηρεσίες, επαίνεσε τον Άσεντεν ως ένα «πνευματώδες και ρεαλιστικό λογοτεχνικό έργο». Στον Τρίτο άνθρωπο (1949) [7], τον Ήσυχο Αμερικανό (1955) [8] και τον Άνθρωπό μας στην Αβάνα (1959) [9], η κατασκοπεία, όπως παρουσιάζεται από τον Γκρην, γίνεται η αφορμή για να εμφανιστεί ένας κόσμος μηδενιστικού εγκλήματος, καταστροφικού ιδεαλισμού και παράλογης κωμωδίας.
Η Αμερικανοσκωτσέζα συγγραφέας Έλεν ΜακΊνες (1907-1985) απεικόνισε τους κινδύνους και τις επιλογές που συνεπάγεται η κατασκοπεία στα μετόπισθεν του εχθρού. Το δεύτερό της μυθιστόρημα Assignment in Brittany (1942) αφορούσε τους πράκτορες των συμμαχικών δυνάμεων που συνεργάζονταν με τη γαλλική Αντίσταση. Στη συνέχεια έγραψε μια σειρά συναρπαστικών μυθιστορημάτων που διαδραματίζονται κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Μια χυδαία εκδοχή της ρομαντικής παράδοσης συνεχίστηκε από τον Ίαν Φλέμινγκ στη σειρά των βιβλίων με πρωταγωνιστή τον Τζέιμς Μποντ, όπου ένας βίαιος και μισογύνης πράκτορας με υπεράνθρωπες φυσικές ικανότητες κι ένα οπλοστάσιο υψηλής τεχνολογίας εργαλείων μάχεται εναντίον καρτουνίστικων, διαβολικά κακών αντιπάλων.
Το έργο του Ντέιτον έχει συγκριθεί με αυτό του Τζον Λε Καρέ, όμως στην πραγματικότητα οι μεταξύ τους ομοιότητες δεν είναι παρά ελάχιστες. Ο Κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο (1963) [10], αναμφίβολα το καλύτερο μυθιστόρημα του Λε Καρέ, αφηγείται την ιστορία ενός Βρετανού πράκτορα που γίνεται το ανυποψίαστο υποχείριο των ανωτέρων του προκειμένου να προστατέψει έναν περισσότερο πολύτιμο κατάσκοπο. Ο Λε Καρέ παρουσιάζει τους Δυτικούς πράκτορες αδίστακτους, όπως άλλωστε και ο Ντέιτον. Η διαφορά ωστόσο έγκειται στο γεγονός ότι ο Ντέιτον δεν ισχυρίζεται πως υπάρχει οποιαδήποτε ηθική ισοτιμία ανάμεσα σε αυτούς και τους Σοβιετικούς αντιπάλους τους.
Η λογοτεχνία του Λε Καρέ οφείλει την τεράστια δημοφιλία της στο γεγονός ότι δημιούργησε στους αναγνώστες της την κολακευτική εντύπωση πως κατανοούσαν τις ηθικές περιπλοκές του Ψυχρού Πολέμου. Ο συνετός Σμάιλι σέβεται τη θανάσιμη εχθρό του Κάρλα επειδή αυτή ενσαρκώνει έναν ευγενή σκοπό, ο οποίος διαστρεβλώθηκε κατά την εφαρμογή του. Τίποτα δεν λέγεται για τον κεντρικό ρόλο που διαδραμάτισαν οι ρωσικές μυστικές υπηρεσίες στην ενίσχυση του μαζικού τρόμου από την εποχή του Λένιν και μετά. Το παράδοξο να εξισώνεται η KGB με τις μυστικές υπηρεσίες ενός δημοκρατικού κράτους περνά απαρατήρητο. Ο Λε Καρέ έγραφε για ένα bien pensant [ορθώς σκεπτόμενο], μικροαστικό αναγνωστικό κοινό, το οποίο χωρίς να γνωρίζει τίποτε όσον αφορά το κόστος του κομμουνισμού σε ανθρώπινες ζωές, αρεσκόταν να πιστεύει πως η δυτική δημοκρατία ήταν εξίσου κακή.
Αντιθέτως, ο Ντέιτον αντιμετώπισε με ρεαλισμό τα θανάσιμα ελαττώματα του σοβιετικού συστήματος. «Όλες οι σειρές μου με τον Μπέρναρντ Σάμσον βασίζονταν στην πεποίθηση πως το Τείχος του Βερολίνου θα πέσει πριν το τέλος του αιώνα», είπε. Τα βιβλία του είναι προϊόν της αυτοψίας ενός αφοσιωμένου ερευνητή. Το Βερολίνο ήταν το «δεύτερο σπίτι» του· εξοικειώθηκε τόσο με τη δυτική όσο και με την ανατολική ζώνη. Ακόμα κι όταν ακαδημαϊκοί επαΐοντες διακήρυτταν την ακλόνητη σταθερότητα του ανατολικογερμανικού καθεστώτος, ήξερε πως αυτό δεν ήταν παρά ένα «ζωντανό πτώμα». Η σαθρή Σοβιετική Ένωση μόνο στα μάτια των Δυτικών ενσάρκωνε το μέλλον. Όντας από πολλές απόψεις μια βρώμικη σύγκρουση, ο Ψυχρός Πόλεμος αποτελούσε μια αναγκαιότητα η οποία δεν μπορούσε να αποφευχθεί.
❧
Ο Ντέιτον άρχισε να γράφει τον Απόρρητο φάκελο Ίπκρες για προσωπική ευχαρίστηση, χρησιμοποιώντας μια πένα κι ένα σχολικό τετράδιο, κατά τη διάρκεια των διακοπών του σ’ ένα απομακρυσμένο μέρος του Γαλλικού Βορρά. Του πέρασε από το μυαλό ότι θα μπορούσε να γίνει συγγραφέας μόνο αφότου ένας λογοτεχνικός ατζέντης, τον οποίο συνάντησε σ’ ένα πάρτι στο Σουίς Κότατζ του Λονδίνου, τού είπε πως η ιστορία θα μπορούσε να γίνει ευπώλητο βιβλίο. Τίποτα στο παρελθόν του δεν προοιωνιζόταν μια τέτοιου είδους σταδιοδρομία. Άρχισε να ενδιαφέρεται για την κατασκοπεία τυχαία. Το 1940, στην ηλικία των έντεκα, είδε την Άννα Βόλκοφ, μια φιλοναζίστρια κατάσκοπο που διακινούσε έγγραφα τα οποία εξασφάλιζε από έναν συνεργό της στην αμερικανική πρεσβεία του Λονδίνου, να συλλαμβάνεται και να οδηγείται με χειροπέδες σ’ ένα περιπολικό.
Ο Ντέιτον, που γεννήθηκε σ’ ένα πτωχοκομείο του Λονδίνου το 1929, προέρχεται από λονδρέζικη εργατική οικογένεια. Ο πατέρας του ήταν οδηγός και η μητέρα του μαγείρισσα. Κάνοντας σκασιαρχείο απ’ το σχολείο, έμαθε γράμματα στη δημόσια βιβλιοθήκη του Μέριλμπον. Μετά από μια περίοδο όπου εργάστηκε ως φωτογράφος της RAF, φοίτησε στο Βασιλική Σχολή Καλών Τεχνών για να γίνει εικονογράφος και γραφίστας, ενώ δούλευε ως σεφ προκειμένου να συμπληρώσει το εισόδημά του. Αργότερα εξέδωσε αρκετά ευπώλητα βιβλία μαγειρικής. Έγραψε επίσης μελέτες στρατιωτικής ιστορίας, ενώ υπήρξε κινηματογραφικός και θεατρικός παραγωγός.
Το έργο του Ντέιτον τώρα χαίρει μιας καθυστερημένης αναβίωσης. Τα τέσσερα μυθιστορήματα με πρωταγωνιστή τον Χάρι Πάλμερ, που παρουσιάζουν έναν ανώνυμο Βρετανό κατάσκοπο –Απόρρητος φάκελος Ίπκρες, Horse Under Water, Αποστολή Βερολίνο [Funeral in Berlin] [11] και Ο εγκέφαλος [Billion-Dollar Brain] [12]– επανεκδόθηκαν στη σειρά των Penguin Modern Classics. Έξι επιπλέον μυθιστορήματα θα επανακυκλοφορήσουν αυτόν τον μήνα – SS-GB, Bomber, Winter, Berlin Game, Mexico Set και London Match, τα τρία τελευταία αποτελούν την πρώτη τριλογία της σειράς του Σάμσον. Τον Ιούνιο πρόκειται να εκδοθούν τρία μη μυθοπλαστικά έργα του για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα Fighter, Blitzkrieg και Blood, Tears and Folly.
Ο Απόρρητος φάκελος Ίπκρες, όπως τα περισσότερα έργα του Ντέιτον, βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα. «Ipcress» είναι το ακρωνύμιο του «Induction of Psycho-Neuroses by Conditioned Reflex under Stress [Πρόκληση ψυχονευρώσεων μέσω ενός εξαρτημένου αντανακλαστικού με στρες] [13]». Ο αφηγητής υποβάλλεται σε μια διαδικασία πλύσης εγκεφάλου (ανεπιτυχούς στην περίπτωσή του) παρόμοια με την «ψυχική καθοδήγηση», μια τεχνική που χρησιμοποιεί τον ηλεκτρονικό θόρυβο, την οποία ανακάλυψε ένας Σκωτσέζος ψυχίατρος τη δεκαετία του 1950 και λέγεται πως εφαρμόστηκε για ένα διάστημα από τη CIA. Μεγάλο μέρος της πλοκής εκτυλίσσεται μέσω του διαλόγου. Όπως συμβαίνει στη ζωή, οι ήρωες αποκαλύπτουν την ιστορία τους στις μεταξύ τους συνομιλίες.
Το εξαιρετικό επίτευγμα του Ντέιτον είναι η εννιάτομη σειρά που καταγράφει τον βίο και την πολιτεία του Μπέρναρντ Σάμσον. Οι τριλογίες παρουσιάζουν τις εμπειρίες, οι οποίες διαμόρφωσαν τον άνδρα που στην αρχή γνωρίζουμε ως κουρασμένο, μεσήλικα Βρετανό κατάσκοπο. Αρκετά από τα μυθιστορήματα κλείνουν με τη λιποταξία της συζύγου του Φιόνα, επίσης μυστικής πράκτορα, στο σοβιετικό στρατόπεδο, η οποία αποδεικνύεται μια επιχείρηση εξαπάτησης οργανωμένη από τη Φιόνα και τους συνεργάτες της. Στο επάγγελμα του Σάμσον, η εμπιστοσύνη είναι περισσότερο υπηρεσιακή παρά ηθική έννοια. Όσοι εργάζονται ως κατάσκοποι δεν μπορούν να είναι βέβαιοι για κανενός την αφοσίωση –ούτε καν, όπως στην περίπτωση του Σάμσον, της ίδιας τους της συζύγου. Παρ’ όλα αυτά συνεχίζει, βοηθώντας τη Φιόνα να δραπετεύσει, ενώ βρίσκει καινούργια σύντροφο, μολονότι κι αυτή στο τέλος τον εγκαταλείπει.
Η συνέχεια του πρώτου μυθιστορήματος Winter: A Berlin Family 1899-1945 πραγματεύεται το γενικότερο κλίμα μέσα στο οποίο μεγάλωσε ο Σάμσον και μας συστήνει τον πατέρα του, έναν αντιναζιστή Βρετανό πράκτορα. Το Winter δίνει νόημα στην πολυδιαφημισμένη ιδέα της Χάνα Άρεντ περί της κοινοτοπίας (banality) του κακού. Δεν υπάρχει τίποτα κοινότοπο στα εγκλήματα του ναζιστικού καθεστώτος, ωστόσο τα όργανά του και οι συνεργοί τους ήταν συχνά συνηθισμένοι άνθρωποι υποκινούμενοι απ’ τη φιλοδοξία ή τον φόβο. Αυτό που περιγράφεται ορθότερα ως η πεζότητα (mundanity) του κακού αποτελεί ένα από τα θέματα του Ντέιτον, μαζί με την επιμονή της καλοσύνης.
Στο Βαρίδι [Spy Sinker] [14], το τελευταίο βιβλίο της δεύτερης τριλογίας, η ιστορία ξαναλέγεται από την οπτική γωνία ενός τριτοπρόσωπου αφηγητή, γεγονός που επιτρέπει στον αναγνώστη να γνωρίζει πράγματα που ο Σάμσον αγνοεί. Η χωρίς πλοκή κατασκοπική τριλογία του Χαβιέ Μαρίας Το πρόσωπό σου αύριο (2002-2007) [15] που διαδραματίζεται στην Οξφόρδη, με το να έχει ως ήρωα ένα αληθινό ιστορικό πρόσωπο, υπαινίσσεται πως όλες μας οι αφηγήσεις είναι επινοημένες. Ο Ντέιτον είναι πιο κοντά στην κοινή εμπειρία. Καθώς επανειλημμένως έρχεται αντιμέτωπος με άβολα περιστατικά, ο Σάμσον παλεύει να δώσει συνοχή στην ιστορία της ζωής του.
Η σειρά του Σάμσον παρουσιάζει ομοιότητες και με άλλα έργα που ανήκουν στο ίδιο λογοτεχνικό είδος. Τα δεκατέσσερα εκπληκτικά μυθιστορήματα του Φίλιπ Κερ με ήρωα τον Μπέρνι Γκούντερ [16] έρχονται στον νου μας, παρ’ όλο που ο έξυπνος πρώην ντετέκτιβ του βερολινέζικου τμήματος ανθρωποκτονιών δείχνει να είναι μακράν πιο εύθυμος χαρακτήρας. Η σειρά δέκα μυθιστορημάτων του Τσαρλς ΜακΚάρι (1930-2019) με πρωταγωνιστή τον μυστικό πράκτορα της CIA Πολ Κρίστοφερ, στην οποία ο ΜακΚάρι, που ήταν και ο ίδιος πρώην πράκτορας, παρουσιάζει μια ενδιαφέρουσα περιγραφή της δολοφονίας του Κένεντι. Η σειρά του Κρίστοφερ θυμίζει τα μυθιστορήματα του Σάμσον στον τρόπο με τον οποίο αποπειράται να απεικονίσει την ανθρώπινη ζωή στην ολότητά της. Ο Ουίλιαμ Μπόιντ επιχειρεί κάτι ανάλογο, με τεράστια επιτυχία, σ’ ένα μόνο βιβλίο υπό τον τίτλο Any Human Heart (2002).
Σε μια ραδιοφωνική εκπομπή του 1941, ο υπεύθυνος της ναζιστικής προπαγάνδας Γιόζεφ Γκέμπελς ανέφερε τον Άσεντεν ως ενσάρκωση του βίαιου κυνισμού των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών. Ωστόσο, ο Άσεντεν δεν είναι περισσότερο κυνικός από τον Χάρι Πάλμερ ή τον Μπέρναρντ Σάμσον. Όπως οι συγγραφείς που τους επινόησαν, αναζητούν απεγνωσμένα την αλήθεια. Σε μια εποχή ηλεκτρονικής παρακολούθησης και κυβερνοπολέμου, η κατασκοπική λογοτεχνία ενδεχομένως μοιάζει με παρακλάδι του ιστορικού μυθιστορήματος. Ωστόσο, το πραγματικό θέμα αυτού του λογοτεχνικού είδους παραμένει απαράλλακτο. Όπως ο Μωμ, ο Ντέιτον είναι ένας ατρόμητος παρατηρητής του απατηλού ανθρώπινου κόσμου.
❧
Σημειώσεις του Μεταφραστή
1. Σώμερσετ Μωμ, Άσεντεν ή Ο Βρετανός πράκτορας, μτφρ. Γιώργος Ασπροποταμίτης, Αργώ, Αθήνα 1961.
2. Len Deighton, Απόρρητος φάκελος Ίπκρες, μτφρ. Αντώνης Καλοκύρης, Κλειδάριθμος, Αθήνα 2022.
3. Rudyard Kipling, Κιμ, μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, Άγρα, Αθήνα 2019.
4. Τζόζεφ Κόνραντ, Ο μυστικός πράκτορας, μτφρ. Βικτωρία Τράπαλη, Ερατώ, Αθήνα 2007.
5. Τζον Μπιούκαν, Τα 39 σκαλοπάτια, μτφρ. Έφη Τσιρώνη, Μίνωας, Αθήνα 2019.
6. Eric Ambler, Η μάσκα του Δημητρίου, μτφρ. Ανδρέας Αποστολίδης, Άγρα, Αθήνα 2001.
7. Γκράχαμ Γκρην, Ο τρίτος άνθρωπος, μτφρ. Ελένη Μαύρου, Αιγόκερως, Αθήνα 1987.
8. Γκράχαμ Γκρην, Ο ήσυχος Αμερικανός, μτφρ. Γιώργος Τσακνιάς, Πόλις, Αθήνα 2013.
9. Γκράχαμ Γκρην, Ο άνθρωπός μας στην Αβάνα, μτφρ. Μαριάννα Βαρκαρόλη, Πόλις, Αθήνα 2013.
10. John le Carré, Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο, μτφρ. Μαρίνα Κουλουμούνδρα, Bell, Αθήνα 2004.
11. Λεν Ντέιτον, Αποστολή Βερολίνο, Τριάς.
12. Λεν Ντέιτον, Ο εγκέφαλος, μτφρ. Πέτρος Αναγνωστόπουλος, Πάπυρος, Αθήνα 1971.
13. Βλ. Len Deighton, Απόρρητος φάκελος Ίπκρες, ό.π., σ. 300, σημ. 44.
14. Len Deighton, Βαρίδι, μτφρ. Αλέκος Μανωλίδης, Bell, Αθήνα 1991 (Την τριλογία συμπληρώνουν τα εξής μυθιστορήματα: Αγκίστρι, μτφρ. Αλέκος Μανωλίδης, Bell, Αθήνα 1990 και Πετονιά, μτφρ. Αλέκος Μανωλίδης, Bell, Αθήνα 1990).
15. Javier Marías, Το πρόσωπό σου αύριο. I. Πυρετός και λόγχη, μτφρ. Βιβή Φωτοπούλου, Σέλας, Αθήνα 2008 (Τα άλλα δύο μυθιστορήματα της τριλογίας παραμένουν προς το παρόν αμετάφραστα στα ελληνικά).
16. Philip Kerr, Η Τριλογία του Βερολίνου: Οι βιολέτες του Μάρτη, Ο χλομός εγκληματίας, Γερμανικό ρέκβιεμ, μτφρ. Αντώνης Καλοκύρης – Ντενίζ Ρώντα, Κέδρος, Αθήνα 2012· Φλόγα που σιγοκαίει, μτφρ. Γιώργος Κυριαζής, Κέδρος, Αθήνα 2015· Αν οι νεκροί δεν ανασταίνονται, μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, Κέδρος, Αθήνα 2016· Μοιραία Πράγα, μτφρ. Δημήτρης Αθηνάκης, Κέδρος, Αθήνα 2013· Άνθρωπος χωρίς ανάσα, μτφρ. Ανδρέας Αποστολίδης, Κέδρος, Αθήνα 2014· Η γυναίκα από το Ζάγκρεμπ, μτφρ. Ιλάειρα Διονυσοπούλου, Κέδρος, Αθήνα 2015· Η άλλη πλευρά της σιωπής, μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, Κέδρος, Αθήνα 2017· Πρωσικό μπλε, μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, Κέδρος, Αθήνα 2020· Φοβού τους Δαναούς, μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, Κέδρος, Αθήνα 2018· Μητρόπολη, μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, Κέδρος, Αθήνα 2021.
⸙⸙⸙
[Το παρόν κείμενο αποτελεί μετάφραση του άρθρου: «Len Deighton and the mundanity of spies», περ. New Statesman, 12 Μαΐου 2021. Ηλεκτρονική δημοσίευση: εδώ (προσπελάστηκε στις 6.6.2022). Πρώτη δημοσίευση της μετάφρασης στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. Oι φωτογραφίες είναι από κατασκοπευτικές ταινίες βασισμένες σε βιβλία που αναφέρονται στο κείμενο. Δείτε τα περιεχόμενα του έκτου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
