Μετάφραση-Σχόλιο: Μέμη Κατσώνη
Η αμερικάνικη κουλτούρα συχνά παρουσιάζει τον πρωτοεμφανιζόμενο συγγραφέα σαν παιδί-θαύμα, πλάσμα ουρανοκατέβατο που έρχεται από το πουθενά και προσγειώνεται με πάταγο χωρίς προϊστορία και προκατόχους. Πράγμα που επιδεινώνεται όταν η προσγείωση αυτή αφορά μη λευκούς συγγραφείς που λες και φτάνουν στη λογοτεχνική τράπεζα υπερβαίνοντας το πολιτισμικό, οικονομικό και φυλετικό τους περιβάλλον για να ενταχθούν στην καθεστηκυία τάξη των λογίων.
Όμως εγώ δεν είμαι αυτοφυής. Κάποια κείμενα και χρήσεις της γλώσσας με διαμόρφωσαν ως συγγραφέα και πιο συγκεκριμένα στήριξαν την ευρεία χρήση της μεταφοράς στο πρώτο μου μυθιστόρημα. Η μεταφορά, μέθοδος απογείωσης τόσο συνηθισμένη στον 19ο αιώνα, εξέπεσε μετά τους παγκόσμιους πολέμους, όταν το βουκολικό ειδύλλιο ξεψύχησε στα ευρωπαϊκά πεδία των μαχών ανάμεσα σε πτώματα βοοειδών. Έτσι κι εγώ θέλησα να κάνω χρήση της μεταφοράς, μακριά από την ευρωκεντρική θέαση του κόσμου.
Οι Βιετναμέζοι πρόσφυγες χρησιμοποιούν τη μεταφορά σαν σωσίβιο που τους προσφέρει τρόπους εξέτασης του τραύματος χωρίς να περιγράφει την εμπειρία. Η έκτρωση γίνεται «αφαίρεση σπόρων παπάγιας», η σεξουαλική κακοποίηση «διάρρηξη θύρας του σώματος». Όταν κάποιος πεθαίνει λέμε πως «βγήκε στον δρόμο». Στη διάλεκτο της επιβίωσης, η μεταφορά είναι ένα καινοτόμο βλέμμα στην οδύνη.
Οι μεταφορές όμως δεν είναι τα μόνα ερεθίσματα που διαμόρφωσαν τη δομή του δικού μου μυθιστορήματος. Χρησιμοποίησα το Kishōtenketsu, μια αφηγηματική τεχνική διαδεδομένη πρώτα στην Κίνα και αργότερα στην Ιαπωνία. Έτσι μπόρεσα να περιγράψω την βία της Αμερικής χωρίς να την τοποθετώ στο κέντρο της ιστορίας. Σ’ αυτό τουλάχιστον το βιβλίο, έπρεπε η βία να είναι ανεξάρτητη από την αξία των χαρακτήρων, να μείνει αδρανής, τρομακτική και βιωμένη –όχι ένα μέσο «ανάπτυξης». Στο Kishōtenketsu, η βία είναι δεδομένο και όχι όχημα κλιμάκωσης. Μελετώντας τη λογοτεχνία της Δύσης, συνειδητοποίησα πως ο συνήθης πρωταγωνιστής είναι η συγκρουσιακή πλοκή και όχι ο κεντρικός χαρακτήρας. Στη Δύση η πλοκή κυριαρχεί και οι χαρακτήρες υποτάσσονται. Αλλά εγώ ήθελα να ασχοληθώ με τους χαρακτήρες σύμφωνα με τους δικούς τους όρους, έξω από συστήματα καθοδήγησης, έξω ακόμα κι από μένα τον ίδιο. Δεν χρησιμοποίησα στρατηγικές πλοκής, έπρεπε οι χαρακτήρες να είναι αυθύπαρκτοι και γεμάτοι ιστορίες αλλά όχι φορείς ιστοριών.
Η αλήθεια είναι πως κανένας συγγραφέας δεν έρχεται από το πουθενά και τα παιδιά θαύματα γεννιούνται από την απέχθειά μας προς την αμείλικτη πραγματικότητα: την αποστροφή προς το γεγονός πως η ανάπτυξη του συγγραφέα περνάει μέσα από την αγγαρεία, από την αργή καύση της ανάγνωσης, την προσπάθεια, την αποτυχία, ώσπου τελικά με τη βοήθεια της τύχης το βιβλίο που διαβάζεις ίσως γίνει δαυλός στα χέρια σου. Και τότε χτίζεις μια φράση που σε οδηγεί σε μια νέα θέαση, μια νέα ζωή, μια ζωή δυνατή μόνο μέσα από πρεσβύτερους, ίσως ξεχασμένους αλλά ποτέ χαμένους.
Αυτοί οι 10 συγγραφείς και τα βιβλία τους με συνάντησαν. Με βοήθησαν να πραγματώσω τη σκέψη μου. Ελπίζω να κάνουν το ίδιο, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό και για σας.
Στη συνέχεια, ο Βουονγκ παρουσιάζει τα 10 βιβλία δαυλούς που φώτισαν τη συγγραφική του πορεία.
Theresa Hak Kyung Cha, Dictee
Toni Morrison, Αγαπημένη
Anne Carson, Autobiography of Red
Herman Melville, Moby-Dick
James Baldwin, Φώναξέ το στο βουνό
lê thị diễm thúy, The Gangster We Are All Looking For
Virginia Woolf, Μέχρι το φάρο
David Wojnarowicz, Close to the Knives: A Memoir of Disintegration
Scott McClanahan, Crapalachia: A Biography of Place
Jenny Offill, Dept of Speculation
Εδώ λίγα απ’ αυτά που λέει για το ογκωδέστερο:
Ο Μόμπι-Ντικ, με το αυτοβιογραφικό του βλέμμα, τη βαθιά διερεύνηση της λευκότητας της φάλαινας αλλά και της φυλής, του ομοερωτισμού και της πολυθεΐας, είναι μια ιστορία που αρνείται να συμβιβαστεί, μια αλληγορία της θήρας ως ανέλπιδης αναζήτησης αυτογνωσίας. Καθώς το διάβαζα αναρωτήθηκα τι θα συνέβαινε αν ένας Αμερικανοασιάτης αρνιόταν εξίσου να συμβιβαστεί; Αν όλες οι φωνές, τα θέματα, τα συστήματα γνώσης και επιρροής εκφράζονταν με την ίδια δυναμική και μέσα στο δικό μου μυθιστόρημα; Μιας και δεν σκόπευα να γράψω 206.052 λέξεις, η επιστολική μορφή μου επέτρεψε παρακάμψεις και επιστροφές αλλά και τη δυνατότητα να διατηρήσω τη ζωτική αίσθηση του επείγοντος και την ευάλωτη ευθύτητα του λόγου. Έτσι οι επιστολές έγιναν βασική πλοκή, παρεκβάσεις της μνήμης, πολιτισμικές διερευνήσεις, και οι μικροϊστορίες παραπόταμοι. Και η φάλαινα, φευγαλέα κι άπιαστη, και εντέλει ανέφικτη, είναι η ανάγνωση της επιστολής από την μητέρα.
***
Όμως τα επιστολικά μυθιστορήματα προκαλούν απαντήσεις
Αγαπητέ Ωκεανέ,
O ηχοεντοπισμός λειτούργησε σωστά αυτή τη φορά, κι έτσι πριν λίγο έμαθα πως αναφέρθηκες σε μένα, σε σχέση μάλιστα με τη διερεύνηση της λευκότητας. Το χρώμα μου, το ξέρεις καλύτερα κι από μένα, οφείλεται αποκλειστικά σε γενετική ανωμαλία και με κάνει περίοπτο προς αγαλλίαση των φυσικών μου εχθρών και του National Geographic. Καθημερινές δυσκολίες είναι όλα αυτά, τι σε κάνει να τα βαραίνεις με συμβολισμούς; Ο τρόμος του συγγραφέα μπροστά στη λευκή σελίδα; Δεν είμαι επιτομή της λευκότητας αλλά του αποχρωματισμού, Ωκεανέ μου, σκεπασμένος με βαλανόστρακα ταξιδεύω, μια πλωτή έκθεση παρασίτων προς αλιεία θεατών. Ένας μπάσταρδος είμαι κι εγώ όπως κι εσύ, έχω όση λευκότητα χρειάζεται για να ξενίζω το είδος μου, είμαι τόσο ευδιάκριτος ώστε να απειλούμαι σε βαθμό αυτογνωσίας. Κι όσο για τη θήρα, ένα έχω να σου πω ως θήραμα και θηρευτής. Η στιγμή που γίνομαι θύτης είναι ή στιγμή που κινδυνεύω πιο πολύ να γίνω θύμα, εσύ όχι;
Έχουμε πολλά κοινά νομίζω – και σχέση αλληλεξάρτησης έχουμε – αλλά δεν είμαι δημιούργημα δικό σου, αυτό μην το ξεχνάς. Χαρακτήρας δεν είμαι για να δώσεις προτεραιότητα στις σκέψεις μου, σε αισθήματα και προθέσεις. Προθέσεις με την ανθρώπινη έννοια δεν έχω. Για τους ανθρώπους είμαι μια προσωποποίηση, το υπομόχλιο της πλοκής. Και οι θεοί σας υπομόχλια της πλοκής δεν είναι; Κι εγώ, όπως και οι θεοί σας, έχω την τιμή και τη χαρά να μην «σας» καταλαβαίνω. Δεν καταλαβαίνω γιατί ένας μαυροντυμένος καπετάνιος με όνομα κραυγή επιλέγει προσθετικό μέλος από κόκαλο φάλαινας. Για να αναδείξει την ασπρόμαυρη παρουσία του; Να καταστήσει τον χαμένο του ανδρισμό κητώδη; Όταν μιλάς – και σίγουρα δεν είσαι ο μόνος – για ομοερωτισμό αναφέρεσαι και στη δική μου τη σχέση με τον Έιχαμπ; Χίλιες σελίδες λοιπόν στην υπηρεσία του σεξ που σκοτώνει κι εμείς οι δύο εν αγνοία; Βραδυφλεγείς εραστές στα δίχτυα των ρόλων, αυτό κι αν είναι αργή καύση.
Όπως δεν καταλαβαίνω κι όλα αυτά τα απολογητικά που λες για τις μεταφορές. Μια από τις πιο κοινές μορφές μεταφοράς είμαι κι εγώ και δεν βλέπω κάτι πολιτισμικά μοναδικό στη χρήση των σχημάτων λόγου στο Βιετνάμ. Κι η λέξη «βιασμός» μεταφορά είναι. Και για όλους τους ανθρώπους θα έρθει η στιγμή να «αναπαυθούν εν ειρήνη», και οι «δικοί» τους θα απευθυνθούν στο «γραφείο τελετών», και κορδέλες στα στεφάνια θα γράφουν «καλό ταξίδι». Η μεταφορά ως στρατηγική διαχείρισης μόνο καινοτόμα δεν είναι.
Δεν αρνούμαι βέβαια τη λειτουργικότητά της, αλλιώς θα έπρεπε να καταργήσω και τον εαυτό μου, με τα αποφθέγματα όμως και τα θέσφατα τι θα κάνουμε; Μόνο το μέλλον επισκέπτεται το παρελθόν; Σημαίνει κάτι αυτό καλέ μου; Γιατί τόση ανάγκη να λάμψεις, εσύ που βδελύσσεσαι τον τίτλο του παιδιού θαύματος; Δεν ξέρω πόσο στ’ αλήθεια πριμοδοτείς τον χαρακτήρα απέναντι στη δράση, ξέρω όμως πως όταν ξεχνάς τον ρόλο σου πραγματώνεις την πολύχρωμη φύση σου. Ρέεις αβίαστα ανάμεσα στις ιστορίες, κυματίζεις, ανταριάζεις, γαληνεύεις περιπλέεις και πάνω απ’ όλα περιγράφεις. Πόσο ελέγχεις τη γλαφυρότητα, πόσο μου θυμίζεις τον Μέλβιλ που έγραψε ολόκληρο κεφάλαιο για τη δική μου τη λευκότητα, για το λευκό της ανεπάρκειας που κρύβει ο Ωκεανός. Να λοιπόν που είσαι κι εσύ για μένα η προσωποποίηση του δικού μου περιβάλλοντος, η προστασία και η στήριξή μου, η τροφή κι ανάπαυσή μου και θα είχα ακόμα τόσα να σου πω. Θα ‘θελα πάνω απ’ όλα να στα τραγουδήσω αλλά δε θα μας καταλάβαινε άλλος κανείς, κι εμείς τα πλάσματα της δημοσίευσης έχουμε πάντα καθήκον απέναντι στο κοινό μας. Κι έτσι σ’ αφήνω χωρίς να φεύγω, χάνομαι μέσα σου ανεπίδοτος, σαν επιστολή προς τη μητέρα.
Εύχομαι να μη σε συγκίνησα, ελπίζω να σε ζάλισα,
Μόμπι-Ντικ
Η ογκωδέστερη μεταφορά στον κόσμο
⸙⸙⸙
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ. To πλήρες κείμενο του Βουόνγκ εδώ. Η επιστολή του Μόμπι Ντικ είναι προφανώς επινόηση της Μέμης Κατσώνη, η οποία συνεχίζει ακάθεκτη το επιστολικό παιχνίδι που ξεκίνησε στο 3ο τεύχος μας. Δείτε τα περιεχόμενα του τρίτου ηλεκτρονικού μας τεύχους εδώ.]
