Ο Ισούφ Βριόνι (Jusuf Vrioni) αποτελεί μια ιδιαίτερα σημαντική και ξεχωριστή περίπτωση διανοουμένου όχι μόνο στην ιστορία της αλβανικής λογοτεχνίας των διωκομένων, αλλά στην ιστορία του ευρωπαϊκού πνεύματος κατά τον 20ό αιώνα. Γεννημένος το 1916 στην Κέρκυρα, γόνος παλιάς αριστοκρατικής οικογένειας του Μπερατίου της Κεντρικής Αλβανίας, έζησε μεγάλο μέρος των παιδικών και νεανικών του χρόνων στο Παρίσι, όπου υπηρετούσε ως ανώτατο διπλωματικό στέλεχος ο πατέρας του, Iljaz bey Vrioni, εκ των βασικών θεμελιωτών του νεοσύστατου τότε αλβανικού κράτους. Στο Παρίσι ολοκλήρωσε τις γυμνασιακές του σπουδές και φοίτησε, έπειτα, στο Grande École des Hautes Études Commerciales και στο Institut d’Études Politiques. Στη διάρκεια των σπουδών του εξελίχθηκε σε μύστη της γαλλικής κουλτούρας και του ευρωπαϊκού πνεύματος. Στην περίοδο του Β΄Π.Π. έμεινε για κάποιο διάστημα στη Ρώμη μέχρι να επιστρέψει στα Τίρανα όπου και έμελλε να βιώσει μια απάνθρωπη σαραντακονταετή δίωξη από το κομμουνιστικό καθεστώς.
Υπήρξε θύμα των πρώτων εκκαθαρίσεων του κοτσι-τζοτζεϊσμού, περίοδος που στιγματίστηκε από σωρεία εκτελέσεων και αμείλικτων διώξεων κατά των ανθρώπων του πνεύματος. Συνελήφθη το Σεπτέμβριο του 1947 με την κατηγορία της κατασκοπείας υπέρ της Γαλλικής Δημοκρατίας και την κατηγορία της άσκησής του στο άθλημα του τένις. Έπειτα από τρίχρονη σκληρή και βασανιστική προανακριτική διαδικασία στα κακόφημα «17 κελιά του Κότσι Τζότζε», οδηγήθηκε σε δίκη και καταδικάστηκε σε δεκαπενταετή κάθειρξη. Αποφυλακίστηκε το 1958 και έζησε εξόριστος για κάποιο διάστημα στο Φίερ μέχρι να κληθεί εσπευσμένα από το κομμουνιστικό καθεστώς σε ειδικό χώρο κράτησης στα Τίρανα για να υποχρεωθεί σε μία μακροχρόνια ιδιάζουσα καταναγκαστική εργασία: τη μετάφραση των Απάντων του Ενβέρ Χότζα και των μυθιστορημάτων του Ισμαήλ Κανταρέ στη γαλλική γλώσσα. Ο Βριόνι μετέφρασε τους τόμους των απάντων του δικτάτορα και το λογοτεχνικό έργο του Κανταρέ χωρίς να γίνει καμία αναφορά στο όνομά του παρά μόνο μετά τη δεκαετία του 1980. Ο γνωστός αλβανολόγος Robert Elsie αποδίδει σε πολύ μεγάλο βαθμό στη μεταφραστική δεινότητα του Ισούφ Βριόνι την αναγνώριση και την καταξίωση του Ισμαήλ Κανταρέ ως ενός εκ των κορυφαίων σύγχρονων ευρωπαίων συγγραφέων. Το ίδιο θα μπορούσε να υποστηριχθεί και για τη διάδοση και απήχηση του ενβερισμού σε μερικούς κύκλους της γαλλικής αριστεράς, στο πνεύμα της εποχής της δεκαετίας του 1960. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι το σύνολο, σχεδόν, των ελληνικών μεταφράσεων του Κανταρέ, μέχρι σήμερα, βασίζεται στις αντίστοιχες γαλλικές μεταφράσεις των μυθιστορημάτων του από τον «αφανή» κατάδικο του χοτζικού ολοκληρωτισμού Ισούφ Βριόνι.
Κατά τη μετάβαση της Αλβανίας προς τον εκδημοκρατισμό, το 1997, ο Ισούφ Βριόνι εγκαταστάθηκε στο Παρίσι, το οποίο είχε εγκαταλείψει μισό αιώνα νωρίτερα, για να εκπροσωπήσει τη χώρα του ως πρέσβης της UNESCO. Τιμήθηκε από το γαλλικό κράτος, δια του προέδρου Jacques Chirac, με τη διάκριση «Chevalier de la Légion d’Honneur» για την συνολική προσφορά του στα γαλλικά γράμματα. Οι αναμνήσεις του από τη μακροχρόνια δίωξη που υπέστη από το χοτζικό καθεστώς εκδόθηκαν στη γαλλική γλώσσα υπό τον τίτλο Mondes éffacés: souvenirs d’un Européen. Αποσπάσματα από το έργο μεταφράζονται στην αγγλική γλώσσα από τον Harold B. Segel και συμπεριλαμβάνονται στην Ανθολογία του The Walls Behind the Curtain: East European Prison Literature, 1945-1990. Πέθανε στο Παρίσι το 2001.
Πηγές:
1. Vrioni Jusuf, Mondes éffacés: souvenirs d’un Européen, J.-C. Lattes, Paris: 1998.
2. Segel Harold B., Walls Behind the Curtain: East European Prison Literature, 1945–1990, University of Pittsburgh Press 2012, σ. 18-23.
3. Elsie Robert, Historical Dictionary of Albania, The Scarecrow Press, 2010 (βλ. λήμμα «VRIONI, JUSUF», σ. 480-481).
4. Buda Klara, “Jusuf Vrioni: Kalvari i intelektualit në totalitarizëm”, Gazeta Tema, 16.12.2016.
