Πάνω απ’ την αγία Φωτεινή Ιλισσού, επί της Αρδηττού, εξέχει ένας βράχος που φτάνει μέχρι τον δρόμο. Πολλοί αναρωτιούνται γιατί δεν έχουν κόψει την πέτρα για να γίνει πιο εύκολη η διάβαση των περαστικών –λίγοι γνωρίζουν σήμερα ότι ο βράχος έμεινε ακέραιος τόσα χρόνια επειδή εκεί τοποθετείται ο πλατωνικός διάλογος του Φαίδρου.
Στην αρχή της Πανεπιστημίου βρίσκεται το Νομισματικό Μουσείο. Έχω δει μαθητές να περνούν και να φτύνουν την περίφραξη με τους αγκυλωτούς σταυρούς, εκφράζοντας επιδεικτικά τα αντιναζιστικά τους αισθήματα –ασφαλώς δεν γνωρίζουν πως πρόκειται για την οικία Σλήμαν, του αρχαιολόγου που ανακάλυψε και την Τροία, σύμβολο της οποίας ήταν ο αγκυλωτός σταυρός.
Τον Σεπτέμβριο του 2001 δύο τρομοκρατικές επιθέσεις με επιβατικά αεροπλάνα έριξαν, σε ζωντανή μετάδοση, τους δίδυμους πύργους στη Νέα Υόρκη. Τους βλέπω σε αμερικάνικες ταινιές ακόμα όρθιους –ο Γκόρκι είχε πει όταν πρωτοείδε κινηματογράφο ότι για πρώτη φορά εισχώρησε στο βασίλειο των νεκρών επειδή έβλεπε σκιές και πρόσωπα που σε λίγο δεν θα υπήρχαν πια. Αν ρωτήσεις έναν δεκαπεντάχρονο μαθητή δεν ξέρει ούτε τους δίδυμους πύργους, ούτε την πτώση του τείχους του Βερολίνου το 1989, ούτε τι αντιπροσώπευε –όλα έχουν συμβεί πριν απ’ αυτόν και η λήθη, με την αρωγή και του εκπαιδευτικού μας συστήματος, σκεπάζει τα πράγματα πολύ γρήγορα.
Ξαναείδα το καλοκαίρι σ’ έναν θερινό κινηματογράφο το Σινεμά ο παράδεισος του Τζουζέπε Τορνατόρε. Ήθελα να δω αν η ταινία έχει παλιώσει, αν θα μιλούσε μέσα μου και μπορούσε ακόμα να κατευθύνει τον ονειρισμό μου. Μαζί μου ήταν μια νεαρή φίλη, δεν είχε ξαναδεί την ταινία –κάποια στιγμή την είδα να δακρύζει κρυφά, είχε συγκινηθεί όπως κι εγώ.
Η νεαρή μου φίλη δεν ξεχώριζε τον Τσάπλιν –που εμφανίζεται σε μια σκηνή της ταινίας– δεν ξέρει τον ιταλικό νεορεαλισμό ή τη nouvelle vague, δεν έχει δει ταινίες του Τρυφώ, του Φελίνι, του Μπέργκμαν ή του Ταρκόφσκι, αγνοεί όλη την ευρωπαϊκή και την αμερικανική κινηματογραφική ιστορία. Δεν της λένε τίποτα τα ονόματα του Μπάστερ Κίτον, του Έρολ Φλιν, του Ντάνι Κέι, της Κάθριν Χέμπορν, της Μπέτι Ντέιβις, του Τζέρι Λιούις γιατί η ΕΡΤ σχεδόν ποτέ δεν παίζει πια ταινίες τους και στα θερινά σινεμά εδώ και χρόνια παρουσιάζονται, μ’ ελάχιστες πλέον εξαιρέσεις, ταινίες πρώτης προβολής. Σ’ ένα σχολείο αν βάλεις τους μαθητές να δουν ένα μαυρόασπρο φιλμ θα σου διαμαρτυρηθούν γιατί τους φαίνεται απαρχαιωμένο. Κέντρο μελέτης του ελληνικού κινηματογράφου –όπως σωστά επεσήμανε σε πρόσφατη συνέντευξή του ο Βρασίδας Καραλής– δεν υπάρχει. «Πειράζει αυτό, γιατί να κοιτάμε μονίμως πίσω, δεν πάνε τα πράγματα μπροστά;» θα μου αντιτείνει κάποιος, «είμαστε μοντέρνοι». Ναι, θα του απαντήσω, αλλά ακόμα και η κινηματογραφική συγκίνηση θέλει την αισθητική της τεκμηρίωση, πρέπει να ξέρεις τι έχει προηγηθεί πολιτισμικά, να έχεις εξασκήσει την ευαισθησία σου για ν’ αποκτούν μέσα σου βαρύτητα τα πράγματα. Αλλιώς, βγαίνεις απ’ τον κόσμο του Τορνατόρε και μόλις μπεις στο αυτοκίνητο τον διαγράφεις μεμιάς βάζοντας στο ραδιόφωνο τα πιο πανηγυρτζίδικα ελαφρολαϊκά. Και μια που ο λόγος είναι περί αισθητικής καλλιέργειας, να το πω και διαφορετικά: είναι σημαντικό να ξέρεις να γράφεις παλιούς προλόγους σε καλλιτεχνικά έργα που δεν έχουν ακόμα κυκλοφορήσει.
[Δημοσιεύτηκε στην εφημ. Έθνος, στις 16.9.2018. Δείτε τα περιεχόμενα της έντυπης έκδοσης εδώ.]
