1. Minoo Dinshaw, Outlandish Knight: The Byzantine Life of Steven Runciman, Allen Lane – Penguin.
Όταν η βιογραφία ξεπερνά τον βιογραφούμενο. Ο Sir Steven Runciman υπήρξε από τους κορυφαίους βυζαντινολόγους του αιώνα μας. Η συμβολή του στην ανάδειξη μίας «άλλης» ιστοριογραφικής παράδοσης είναι αδιαμφισβήτητη. Ήταν ο πρώτος που αφηγήθηκε τις Σταυροφορίες από μία οπτική γωνία που ήταν εγγυτέρα στην Αλεξιάδα της Άννας Κομνηνής παρά στους χρονικογράφους της Δυτικής Ευρώπης. Σε αυτή, την πρώτη ολοκληρωμένη βιογραφία του Ράνσιμαν, ο Dinshaw σκιαγραφεί τον άνθρωπο που συνέβαλε αποφασιστικά στην εδραίωση και διάδοση των Βυζαντινών σπουδών στον αγγλοσαξωνικό κόσμο· μία εκκεντρική προσωπικότητα που συνεχίζει να γοητεύει αν και ανήκει σε μιαν άλλη, ευγενέστερη εποχή. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πολλά από τα πορίσματα της ιστορικής έρευνας του Sir Steven έχουν αμφισβητηθεί με τρόπο έγκυρο. Αλλά το αφηγηματικό του τάλαντο, εφάμιλλο ενός Μπρωντέλ, ενός Χάιζινχα ή ενός Λούντβιχ και η υψηλή του συγκινησιακή φόρτιση ‒σε κάποια σημεία θυμίζει τον Βίνκελμαν‒ θα συνεχίσουν να γοητεύουν νεότερες γενιές αναγνωστών.
Ο Minoo Dinshaw καταγράφει την εκκεντρικότητα αυτού του εκκεντρικού και φίλου εκκεντρικών, εστέτ και κατασκόπων δίχως να την υπερβάλει και μας μεταφέρει την εικόνα μιας Βρετανίας που έχει περισσότερα κοινά με την Βρετανία του Chesterton και του Waugh παρά με την Cool Britannia ή την Βρετανία του μπρέξιτ. Η βιογραφία είναι μία σπουδή των πολλαπλών προσωπίδων του Ράνσιμαν και μια εξαιρετική περιγραφή του περιβάλλοντός του. Τα διηγητικά τάλαντα του βιογράφου είναι λίαν αξιόλογα και μάλιστα εκπληκτικά αν αναλογιστεί κανείς ότι αυτό είναι το πρώτο του βιβλίο.
2. Philip Eade, Evelyn Waugh: A Life Revisited, Weidenfeld and Nicholson.
Ο Philip Eade, ένα από τα ανερχόμενα άστρα μιας νέας γενιάς Βρετανών βιογράφων, καταπιάνεται με έναν από τους κλασικότερους και προκλητικότερους συγγραφείς του 20ού αι. Ο υπέρ-Καθολικός, αλτραμοντανιστής κοινωνικός αναρριχητής Evelyn Waugh υπήρξε αναμφίβολα ταυτόχρονα ελεγειακός και πνευματώδης· ένας, πράγματι, σπάνιος συνδυασμός.
Η βιογραφία έχει νεύρο και είναι ευσύνοπτη. Αν και δεν συμμερίζομαι κάποιες κριτικές που προσαγορεύουν το παρόν έργο ως την βιογραφία της δεκαετίας και προτιμώ την βιογραφία του Φιλίππου Δούκα του Εδιμβούργου από τον ίδιο συγγραφέα, η βιογραφία του Waugh είναι ένα άρτιο έργο που χειρίζεται δεξιοτεχνικά ένα πολύ δύσκολο θέμα, ένα υποκείμενο που ανθίσταται σε σχηματοποιήσεις. Ταυτόχρονα, ο Eade ανακαλύπτει ότι ο βιογραφούμενος σχεδόν ηδονιζόταν να προκαλεί τη δυσαρέσκεια γνωστών και φίλων με το σαρκαστικό του χιούμορ και έναν προσποιητό μισανθρωπισμό. Και αυτή είναι η σπουδαιότερη συμβολή στην κατανόηση του Waugh και του έργου του, έστω και αν στον Πρόλογο της βιογραφίας ο συγγραφέας τονίζει ότι δεν θα ασχοληθεί με το συγγραφικό έργο του Waugh.
Δυστυχώς τρία μόλις έργα του Waugh έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά. Ακόμη και εκείνα τα έργα που αναφέρονται στη μάχη της Κρήτης δεν έχουν ευτυχήσει. Λαμπρό πεδίο δόξης λοιπόν για ένα φιλότιμο Έλληνα εκδότη.
3. James Stourton, Kenneth Clark: Life, Art and Civilisation, William Collins
Ο Sir Kenneth Clark, ο γνωστός μας αφηγητής της τηλεοπτικής σειράς του BBC Πολιτισμός: Μία προσωπική άποψη (Civilisation: A personal view), υπήρξε το αγαπημένο παιδί του βρετανικού κατεστημένου. Τα πλέον γνωστά του παρατσούκλια ήταν «Λόρδος Κλαρκ του Πολιτισμού» και «Λόρδος Κλαρκ του Τετριμμενισμού». Συχνά κατηγορήθηκε για «υπεροψία πατρικίου» και «απαρχαιωμένες απόψεις». Ήταν, ωστόσο, ο μόνος από την «τριανδρία των δαφνοστεφών κριτικών τέχνης της Μεγάλης Βρετανίας» (Kenneth Cark, Ernst Gombrich και Nikolaus Pevsner) που ήταν Βρετανός.
Ο James Stourton διακινδυνεύει μια περιδιάβαση σε περιοχές δύσβατες. Η φυσική συστολή του Κέννεθ Κλαρκ, η φανατική του προσήλωση στην περιφρούρηση της ιδιωτικής του ζωής δεν προσφέρουν αφειδώς υλικό στον βιογράφο. Ωστόσο ο Stourton αξιοποιεί θαυμάσια όλο το υλικό που έχει στη διάθεσή του και εμμένει στο εξαιρετικό επίτευγμα που αντιπροσωπεύει το βιβλίο που δημοσίευσε ο Κλαρκ για τον Λεονάρντο ντα Βίντσι. Η επιτυχής μεταφορά των έργων της Εθνικής Πινακοθήκης –της οποίας ο Κλαρκ υπήρξε Διευθυντής– καθώς και η προσέλκυση μίας νέας γενιάς φιλότεχνων από διαφορετικά κοινωνικά στρώματα πιστώνονται στο ενεργητικό του και αλλάζουν εντελώς την μέχρι σήμερα εικόνα του.
Το βιβλίο θα είχε ωφεληθεί ιδιαίτερα από μία πιο προσεκτική και εκτεταμένη αποτίμηση των πιο «τεχνικών» έργων του Κλαρκ. Πρόκειται για μία από τις βιογραφίες, η οποία, παρά τις 400 σελίδες της, θα έπρεπε να είναι πιο εκτεταμένη. Όμως, επιτέλους, μετά από αυτή την πειστική βιογραφία δεν υπάρχει καμία απολύτως δικαιολογία για όσους συνεχίζουν να βλέπουν τον Κλαρκ μέσα από το πρίσμα του μαρξιστή ιστορικού της τέχνης και κριτικού John Berger.
4. Τάσος Αβραντινής, Εκπαίδευση: Ελεύθερη Επιλογή ή μια γάτα που γαβγίζει, The Athens Review of Books.
Αληθής άβυσσος με χωρίζει από τον κόσμο ιδεών που εκπροσωπεί ο κ. Αβραντινής. Διόλου δεν συμμερίζομαι την εξύψωση του Μίλτον Φρήντμαν. Ελέγχω την ιδέα επιβολής διδάκτρων στα δημόσια πανεπιστήμια ως ιδιαζόντως επικίνδυνη. Δεν υπάρχει όμως αμφιβολία ότι αυτή η συλλογή άρθρων σχετικά με την ελληνική εκπαίδευση αποτελεί μια ουσιαστική, συνολικά έντιμη και σε αρκετά σημεία εύστοχη κατάθεση απόψεων. Πολλά –σε καμία περίπτωση όμως όλα– από τα μέτρα που προτείνει θα μπορούσαν να αποδειχθούν σωτήρια για την Ελληνική εκπαίδευση. Αναφέρω επιλεκτικά: αξιολόγηση των σχολείων και των εκπαιδευτικών, καθιέρωση της εκπαιδευτής (σχολικής) επιταγής (school voucher), ανασύσταση των σχολείων (αθλητικών, μουσικών κ.λπ.) ειδικού σκοπού, ενίσχυση των προτύπων, γενναίος περιορισμός της αχρείαστης, καταχρηστικής και επιβλαβούς σταλινίζουσας (ο όρος είναι δικός μου) κρατικής επέμβασης στα ιδιωτικά σχολεία, άρση της γελοίας και άσκοπης απαγόρευσης της κατ’ οίκον εκπαίδευσης.
Θα συμπλήρωνα εγώ: είναι αναμφίβολα ειρωνικό ότι στην Ελλάδα του 2017 ο Έλληνας γονιός έχει πολύ λιγότερες επιλογές από ότι ο αντίστοιχος γονιός στην Αγγλία ή την Αυστρία του 19ου αι.
Το βιβλίο είναι προτεινόμενο ανάγνωσμα για όποιον ενδιαφέρεται για τα εκπαιδευτικά πράγματα της χώρας. Ακόμη και αν διαφωνεί κανείς αποτελεί έναυσμα κάποιων γόνιμων προβληματισμών.
5. Sir Anthony Kenny, Θωμάς Ακυϊνάτης, μτφρ. Γιάννης Α. Δημητρακόπουλος, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
Μία από τις ωραιότερες και συντομότερες συνόψεις του ακυϊνατικού στοχασμού. Ο Sir Antony πραγματεύεται με εκπληκτική οξυδέρκεια τα ζητήματα που αναφύονται από την αμφισημία της ακυϊνατικής ορολογίας. Η συχνή χρήση έγκυρων παραδειγμάτων από την καθημερινή ζωή με ένα υποδόριο, σαρδόνιο όσο και λεπταίσθητο χιούμορ καταδεικνύουν όχι μόνο την βαθιά γνώση του θέματος και την ιδιαίτερη αγάπη του συγγραφέα γι’ αυτό, αλλά και την δημιουργική αφομοίωση και επεξεργασία του Ακυϊνατικού στοχασμού, η οποία είναι ήδη εμφανής στο πρώτο βιβλίο του Sir Anthony Kenny Action, Emotion and Will. Ορθώτατα διαπιστώνει, κατά την ταπεινή μας άποψη, ότι πολλές πραγματεύσεις του Ακυϊνάτη (η πραγματεία περί παθών για παράδειγμα) είναι διεισδυτικότερες από τις αντίστοιχες των Χιουμ και Ντεκάρτ. Το γεγονός και μόνο ότι ο συγγραφέας αντιλαμβάνεται την μειωμένη χρήση του Ακυϊνάτη από την Καθολική Εκκλησία ως ευκαιρία μιας ουσιαστικότερης επαναξιολόγησής του αποτελεί τεκμήριο μίας ευρύτερης αντίληψης και σπάνιας οξυδέρκειας.
Συγχαρητήρια στις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης για την καλαίσθητη όσο και μεταφραστικά άρτια έκδοση. Επιτέλους και στα ελληνικά ένα ακόμη σημαντικό βιβλίο. Ελπίζουμε ότι οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης θα τολμήσουν κάτι ακόμη πιο τολμηρό: τη μετάφραση της εισαγωγής του Sir Antony στο έργο του Φρέγκε και του έργου του για την θεωρία του Ακυϊνάτη σχετικά με το Είναι.
6. Γιώργος Λ. Ευαγγελόπουλος, Μαθηματικά: Θεωρητική ή πρακτική επιστήμη, εντέλει;, Εκδόσεις Ευρασία.
Το ανά χείρας βιβλίο αποτελεί μία εξαιρετική σύνοψη ικανοποιητικού αριθμού ζητημάτων που αναφύονται από την αλληλοεπίδραση των μαθηματικών με τις άλλες επιστήμες και σίγουρα δεν περιορίζεται στο να απαντήσει το ερώτημα που τίθεται στον τίτλο του. Καθιστά πολλά ζητήματα της σύγχρονης επιστήμης προσιτά σε μη ειδικούς, με όργανο μία γλώσσα σαφή και ευσύνοπτη. Από το πλήθος των πληροφοριών σχετικά με τις επιστημονικές εξελίξεις που επηρεάζονται από τα μαθηματικά κρατάω τις παρατηρήσεις του Γεωργίου Ευαγγελόπουλου σχετικά με τα ακόλουθα, με μόνο κριτήριο τις ενδεχόμενες επιπτώσεις που θα μπορούσαν να έχουν σε μία σειρά άλλων επιστημονικών πεδίων: την θεωρία του μεγάλου Έλληνα μαθηματικού Δημητρίου Χριστοδούλου που είναι γνωστή στη διεθνή βιβλιογραφία ως φαινόμενο μνήμης Χριστοδούλου και περιγράφει τη μη-γραμμική φύση των βαρυτικών κυμάτων· την εργασία του καθηγητή των μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο του Καίημπριτζ Αθανασίου Φωκά για την σχέση των μαθηματικών με τις ιδιότητες του εγκεφάλου και τις εφαρμογές των μαθηματικών και της τυπικής λογικής στην ποινική σκέψη στο έργο των Καθηγητών Ποινικολογίας Νικολάου Ανδρουλάκη και Χρήστου Μυλωνόπουλου. Το σύντομο όσο και γλαφυρό αυτό έργο αποτελεί υπόμνηση της ανάγκης περαιτέρω μελέτης και διαπνέεται από μία όλως ιδιαίτερη εγρήγορση για τα ζητήματα που αναφύονται στα σημεία τομής διαφορετικών επιστημονικών πεδίων. Αποτελεί επίτευγμα του βιβλίου η συνεπής όσο και ακέραια έμφαση στην διεπιστημονικότητα χωρίς τις συνήθεις και περιττές διακηρύξεις διεπιστημονικότητας.
Έπαινος αρμόζει στις εκδόσεις Ευρασία για την έκδοση του βιβλίου αυτού σε λίαν χαλεπούς καιρούς.
[Πρώτη δημοσίευση στο ηλεκτρονικό Φρέαρ.]
