[…] Ο φανατικός είναι εγωκεντρικός. Η πίστη του φανατικού είναι η ανιδιοτελής αφοσίωση στην ιδέα, δεν τον βοηθάει όμως καθόλου να υπερβεί τον εγωκεντρισμό του. Η άσκηση του φανατικού (οι φανατικοί πολύ συχνά είναι ασκητές) δεν μπορεί να νικήσει την απορρόφησή του από τον εαυτό του, δεν τον στρέφει επ’ ουδενί προς την πραγματικότητα. Ο φανατικός οποιασδήποτε ορθοδοξίας ταυτίζει την ιδέα του, την αλήθεια με τον εαυτό του. Αυτός είναι η ιδέα, αυτός είναι η αλήθεια. Η ορθοδοξία είναι αυτός. Σε τελική ανάλυση, αυτός πάντα είναι το μοναδικό κριτήριο της ορθοδοξίας. Ο φανατικός της ορθοδοξίας μπορεί να είναι ένας ακραίος οπαδός της αρχής του αυταρχισμού. Ο ίδιος όμως πάντα αδιόρατα ταυτίζει την αρχή με τον εαυτό του και σε κανέναν διαφωνούντα με αυτόν δεν υποτάσσεται. Η ροπή προς την εξουσία στην εποχή μας έχει αυτόν ακριβώς τον χαρακτήρα. […] Η ομολογία οποιασδήποτε ακραίας ορθοδοξίας, οποιουδήποτε ολοκληρωτικού συστήματος, σηματοδοτεί πάντα την επιθυμία να ανήκει κανείς στον κύκλο των εκλεκτών φορέων της αληθινής διδασκαλίας. Αυτό κολακεύει την υπερηφάνια και την αυτοεκτίμηση των ανθρώπων. Σε σύγκριση με αυτό η αγάπη για την ελευθερία σηματοδοτεί τη σεμνότητα.
Είναι κοινός τόπος και θεωρείται τιμή να θεωρεί κανείς τον εαυτό του ως τον μοναδικό γνωρίζοντα τι είναι η πραγματική Ορθοδοξία ή ο πραγματικός μαρξισμός-λενινισμός (είναι η ίδια ακριβώς ψυχολογία). Ο Ροβεσπιέρος ανιδιοτελώς αγαπούσε τη ρεπουμπλικανική αρετή, ήταν ο πιο ενάρετος άνθρωπος στην επαναστατημένη Γαλλία και, μάλιστα, ο μοναδικός ενάρετος. Είχε ταυτίσει τον εαυτό του με την ρεπουμπλικανική αρετή, με την ιδέα της επανάστασης. Ήταν ο ολοκληρωμένος τύπος του εγωκεντρικού. Αυτή όμως η τρέλα με την αρετή, αυτή η ταύτιση με αυτήν ήταν το πιο αρνητικό σημείο του. Ο αμαρτωλός Δαντών ήταν χίλιες φορές καλύτερος και πιο ανθρώπινος. […]
Ο φανατικός γνωρίζει μόνο την ιδέα αλλά δεν γνωρίζει τον άνθρωπο, δεν ξέρει τον άνθρωπο ακόμη και τότε που παλεύει για την ιδέα του ανθρώπου.
[Απόσπασμα από το βιβλίο Ν. Μπερντιάγιεφ, Η αλήθεια της Ορθοδοξίας, εισαγωγή-μετάφραση Δημήτρης Β. Τριανταφυλλίδης, εκδ. s@mizdat, Αθήνα 2016. Φωτογραφία: Dana Kyndrová.]
