[…] Απαντώντας στην ερώτηση για την έννοια του «λαού» προλάβατε να απαντήσετε και στην επόμενη ερώτηση που θα σας έκανα, που αφορά στους πρόσφυγες, δείχνοντας έτσι την καίρια σημασία που έχουν οι πρόσφυγες για μια νέα μη «λαϊκιστική» κατανόηση του λαού. Εντέλει, ποιο θα ήταν το μήνυμα που θα δίνατε στους Έλληνες για τη στάση απέναντι στους πρόσφυγες;
Αυτό που μου κάνει εντύπωση είναι ότι αφενός η Ελλάδα έχει γίνει ένα πειραματικό πεδίο για όλα τα προβλήματα της Ευρώπης. Η Ελλάδα έχει γίνει μια μετωνυμία για την Ευρώπη. Ένα πειραματικό εργαστήριο για το μέχρι πού μπορούν να φτάσουν τα μέτρα λιτότητας που επιβάλλονται στους πληθυσμούς, ή μέχρι πού μπορεί να φτάσει η έκθεση στο προσφυγικό ζήτημα. Κατά βάθος έχω ορισμένες φορές την εντύπωση ότι η Ελλάδα (στην Ευρώπη, τουλάχιστον, γιατί αλλού υπάρχουν και χειρότερα) έχει γίνει στην Ευρώπη ένα πειραματικό πεδίο για να διαπιστωθεί η υπομονή των λαών. Και είναι εντυπωσιακό ότι η ίδια Ελλάδα είναι και στην πρώτη γραμμή του ζητήματος των προσφύγων. Ενώ την ίδια στιγμή μόλις της έχουν επιβληθεί επανειλημμένες τιμωρίες για ένα χρέος, για το οποίο δεν είναι και τόσο υπεύθυνη· ο κύριος υπεύθυνος του ελληνικού χρέους είναι, όπως και να το κάνουμε, οι ευρωπαϊκές τράπεζες, αν έπρεπε να τιμωρηθεί κάποιος είναι μάλλον αυτές και όχι ο ελληνικός λαός.
Και αφετέρου αυτό που μου κάνει εντύπωση στο εσωτερικό αυτής της κατάστασης είναι ότι έχω την αίσθηση ότι υπάρχει μια συνθήκη, όπως συμβαίνει συχνά στους φτωχούς, ότι αυτοί που βρίσκονται ήδη σε μία δοκιμασία δείχνουν περισσότερη φιλοξενία, περισσότερες προσπάθειες αποδοχής, εντέλει. Και πρόκειται για ένα δεδομένο που συμβάλλει, όπως και να το κάνουμε, στην κατασκευή του λαού, όπως τον ορίσαμε προηγουμένως. Όταν βλέπει κανείς νέους να προσπαθούν να οργανώσουν τόπους υποδοχής των προσφύγων ή να τους συνοδεύσουν σε διοικητικές διαδικασίες, (το οποίο συμβαίνει όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και αλλού, λ.χ. στην Ελβετία), ή να οργανώνουν μαθήματα, ώστε να μπορέσουν να μάθουν τη γλώσσα της χώρας, τότε αισθάνομαι σε όλα αυτά μια εργασία η οποία μεταμορφώνει όλους, μεταμορφώνει δηλαδή όχι μόνο τους πρόσφυγες, αλλά και όσους συμμετέχουν σε αυτά τα εγχειρήματα. Σε αυτό το επίπεδο, λοιπόν, θεωρώ ότι είναι μια θετική δοκιμασία. Τώρα, κατά τα άλλα, δεν ξέρω πού οδεύει αυτή η κατάσταση, γιατί η τρέχουσα πηγή του προβλήματος είναι η κατάσταση στη Μέση Ανατολή, στη Συρία το Ιράκ κ.ο.κ. και έχω την εντύπωση ότι δεν υπάρχει εύκολη διέξοδος σε αυτήν την κατάσταση. Δεν είμαι καθόλου σίγουρος ότι η Ευρώπη θα μπορέσει να διατηρήσει την περιοριστική θέση της χωρίς μεγάλες δυσκολίες. Γιατί δεν είναι βέβαια με το να πουλάει τους πρόσφυγες στους Τούρκους που θα βελτιώσει την κατάσταση· πρόκειται για μια συμφωνία που έχει τεθεί εν αμφιβόλῳ λόγῳ του επισφαλούς χαρακτήρα της, που προκύπτει λ.χ. από το γεγονός ότι θα υπάρξει ανάγκη να γίνονται όλο και περισσότερες παραχωρήσεις στο τουρκικό καθεστώς κ.ο.κ. Επομένως, πρόκειται για μια υπόθεση που αφενός στο επίπεδο της διεθνούς κατάστασης μου φαίνεται εξαιρετικά συγκεχυμένη και η οποία δεν θα εξομαλυνθεί εύκολα, ενώ από την ελληνική πλευρά υπάρχει μια νέα δοκιμασία για τον ελληνικό λαό, υπάρχει όμως και μια άλλη διάσταση που επιτρέπει σε ένα μέρος αυτού του λαού να προχωρήσει σε εμπειρίες, που είναι φορείς μέλλοντος. […]
[Απόσπασμα από τη συνέντευξη που δημοσιεύεται στο Φρέαρ, τχ. 16/17. Υπενθυμίζουμε ότι η ύλη του έντυπου περιοδικού είναι εντελώς άλλη από την ύλη που δημοσιεύεται καθημερινά στην ιστοσελίδα μας.]
